İslâm Ceza Muhakemesinde Baskı ve Şiddet Yoluyla Elde Edilen İtirafın İspat Değeri

Ceza muhakemesinde temel amaç, hukuka aykırı bir fiilin failinin ortaya çıkarılmasıdır. Diğer bir ifadeyle ceza muhakemesinin amacı deliller vasıtasıyla gerçeğe ulaşmaktır. Ancak İslâm ceza muhakemesinde maddi gerçeği araştırma ve ortaya çıkarma mutlak bir amaç değildir. Özellikle kamu haklarını ihlal eden suçların ifşa edilmesi pek istenmez. Ayrıca sanığa ceza verilebilmesi için suçun şüpheden uzak bir şekilde ispat edilmesi gerekir. Temel ispat vasıtalarından biri olan itiraf, kişinin işlemiş olduğu suçu haber vermesi ya da kendisine yöneltilen suçlamayı kabul etmesi demektir. Herhangi bir baskı ve zorlama olmaksızın elde edilen itiraf, ispat vasıtaları arasında ilk sırada yer alır. İsnat edilen suçu itiraf ettirmek ya da maddi delillere ulaşmak maksadıyla sanığa baskı ve şiddet uygulamanın hükmü ve bu şekilde elde edilen itirafın ispat değeri ise fakihler arasında tartışma konusudur. Fakihlerin çoğunluğuna göre daha önce suça karışmamış ve toplumda iyi haliyle bilinen sanığa baskı ve şiddet uygulanması caiz görülmediği gibi bu şekilde elde edilen itiraf da muhakemede delil olarak kullanılamaz. Sanığın adam öldürme, hırsızlık, gasp vb. suçlardan sabıkalı olması ve itham edilen suçu işlemiş olabileceğine dair kuvvetli karinelerin mevcudiyeti durumunda ise bazı fakihler, sanığın baskı ve şiddet yoluyla itirafa zorlanmasını caiz kabul etmişlerdir. Nitekim hırsızlıkla tanınmış bir kimsenin yine aynı suçu işlediği yönünde güçlü karineler bulunmakla birlikte sanığın suçlamayı kabul etmediği durumlarda ikrarda bulunması için hapis ya da baskı araçlarının kullanılabileceği ifade edilmektedir. Bu kanaatte olanların temel gerekçeleri, sanıkların baskı ve şiddet olmaksızın suçu kabullenmemeleridir. Gazzâlî’nin de içinde bulunduğu birtakım fakihler ise daha önce suça karışmış kimselerin önyargıyla suçlu kabul edilip itirafa zorlanmasına karşı çıkmışlardır. Bunlara göre sanığın isnat edilen suçu işleme ihtimali olduğu gibi suçsuz olma ihtimali de vardır. Suçsuz birinin baskı ve şiddete maruz bırakılması yerine suçlunun şiddet görmemesi tercih edilmelidir. İnsanlara haksız yere eziyet edilmesini yasaklayan ayetlerin yanında İslâm’ın insana vermiş olduğu değer bunu gerektirmektedir. Diğer taraftan suç objektif delillerle ispat edilmedikçe, devlet başkanı da olsa, şüphe sebebiyle kimsenin cezalandırma yetkisi olmadığını ifade eden rivayetler bulunmaktadır. İslâm ceza muhakemesinde şahitlik ve ikrar gibi ispat vasıtalarının yanında maddi deliller de kullanılmaktadır. Çalınan malın sanığın yanında ya da evinde bulunması hırsızlık suçunun ispatında; cinayet silahı ise kısas davalarında maddi delil olarak kullanılmaya müsaittir. Fakihlerin genel kanaati, sanığa baskı ve şiddet uygulayarak maddi delil elde etme çabasının caiz olmadığı yönündedir. Bununla birlikte özellikle hırsızlık suçlarında çalınan malın yerini ve varsa suç ortaklarını öğrenmek maksadıyla sanığa baskı yapılabileceğini kabul eden fakihler bulunmaktadır. Baskı ve şiddet sonucu sanık, suçunu itiraf edip çaldığı malı ortaya çıkarırsa suçun aslî cezası uygulanacaktır. Ancak bu ceza baskıyla elde edilen itirafa dayanmayıp, hırsızlığı ortaya koyan maddi delile dayanmaktadır. Osmanlı kanunnamelerinde de benzer anlayışa rastlamak mümkündür. Bazı fakihlerin ve Osmanlı kanunnamelerinin açmış olduğu bu aralık, sonraki dönemlerde genişlemiş ve kimi zaman ilgili konuda sabıkası olmayan kişiler de haksız yere baskı ve işkenceye maruz kalmışlardır. 19. yüzyıldan itibaren ise çeşitli belgelerde işkenceye müsamaha edilmeyeceği hükme bağlanmış, baskı ve şiddet sonucu elde edilmiş itiraflar mahkeme tarafından geçersiz sayılarak suçun tespitinin ve suçluların cezalandırılmasının yasal bir zemine oturtulması anlayışı benimsenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İslâm Hukuku, Yargılama, Delil, İtiraf, Baskı ve Şiddet, Ceza

Proof Value of Confession Obtained through Pressure and Violence in Islamic Criminal Procedure

The main purpose in criminal procedure is to reveal the perpetrator of an illegal act. In other words, the purpose of criminal procedure is to reach the truth through evidence. However, searching and uncovering the material truth is not an absolute goal in the Islamic criminal procedure. Disclosure of crimes that violate civil rights is particularly undesirable. In addition, in order for the accused to be punished, the crime must be proven without suspicion. Confession, which is one of the basic means of proof, means that the person informs the crime he has committed or accepts the accusation against him. Confession obtained without any pressure or coercion takes the first place among the means of proof. The legality of applying pressure and violence to the accused in order to have a confession for the alleged crime or to obtain material evidence and the proof value of the confession obtained in this way are a matter of debate among scholars. According to the majority of jurists, it is not permissible to apply pressure and violence to the accused who has not been involved in crime before and who is well known in the society, and the confession obtained in this way cannot be used as evidence in the proceedings. If the accused has a criminal record for crimes such as murder, theft and extortion, and there is a strong presumption that he/she may have committed the alleged crime, some jurists have accepted it permissible to force the accused to confess through pressure and violence. As a matter of fact, it is stated that imprisonment or pressure can be used as a tool to have a confession in cases where a person known for theft does not accept the accusation even though there are strong presumptions that he/she has committed the same crime. The main grounds of those with this opinion are that the defendants do not admit the crime without pressure and violence. Some jurists, including Ghazali, objected to treat those who had not committed a crime before as guilty with prejudice and force them to confess. According to them, there is the possibility that the accused is guilty as well as not committing the alleged crime. In order not to expose an innocent person to oppression and violence, it should be preferred not to subject someone to violence even if he/she has a criminal record. In addition to the verses prohibiting torture, the value that Islam gives to people necessitates this. On the other hand, there are rumours stating that nobody has the authority to punish due to suspicion unless the crime is proven by objective evidence. In the criminal procedure of Islam, besides the means of proof such as witness and confession, material evidence is also used. If the stolen property is found with the accused or in his/her house, it can be used to prove the crime of theft. The murder weapon, on the other hand, can be used as material evidence in retribution cases. The general opinion of the jurists is that it is not permissible to try to obtain material evidence by applying pressure and violence to the accused. However, there are jurists who accepts that pressure can be used to learn the location of the stolen property and, if any, their accomplices in cases of theft. If the accused confesses the crime with pressure and violence, and reveals the stolen property, the actual punishment of the crime will be applied. However, this punishment is not based on a confession obtained by pressure, but on material evidence revealing the theft. It is possible to find a similar understanding in Ottoman law books. This gap, which was opened by some jurists and Ottoman law books, was expanded in the following periods and sometimes people who did not have a criminal record were exposed to unfair oppression and torture. Since the 19th century, it has been decreed in various documents that torture will not be tolerated, confessions obtained as a result of pressure and violence were declared invalid by the court, and an understanding of establishing a system in which detection of the crime and the punishment of the criminals are put on a legal basis has been adopted.

Keywords:

Islamic Law, Judgment, Evidence, Confession, Repression and Violence, Penalty,

PDF

___

Abdülazîz el-Buḫârî, ʿAlâuddîn b. Aḥmed. Keşfü’l-esrâr ʿan uṣûli Faḫri’l-İslâm el-Bezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
Akgündüz, Ahmed. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukûkî Tahlilleri. 9 Cilt. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1990-1996.
Akman, Mehmet. Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması. İstanbul: Eren Yayıncılık, 2004.
Alacakaptan, Uğur. Suçun Unsurları. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1975.
Ali Ḥaydar. Dürerü’l-ḥükkâm şerḥu mecelleti’l-aḥkâm. 4 Cilt. Beyrut: Dârü ʿAlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
Alvânî, Tâhâ C. “İslâm’da Sanık Hakları (I)”. çev. F. Mehveş Kayani. İslâmî Sosyal Bilimler Dergisi 3/1 (Bahar 1415/1995), 85-100.
Alvânî, Tâhâ C. “İslâm’da Sanık Hakları (II)”. çev. F. Mehveş Kayani. İslâmî Sosyal Bilimler Dergisi 3/2 (Yaz 1416/1995), 81-94.
Aslan, Nasi. “Kur’ân ve Sünnete Göre Sanık ve Mahkûm Hakları”. Kur’ân ve Sünnete Göre Temel İnsan Hakları. ed. Muhsin Demirci. 531-565. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
Atar, Fahrettin. İslâm Yargılama Hukukunun Esasları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2017.
Avvâ, Muḥammed Selîm. fî Uṣûli’n-niẓâmi’l-cinâiyyi’l-İslâmî. Kâhire: Nahḍatü Mısr, 2006.
Bardakoğlu, Ali. “İsbat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 492-495. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Bayındır, Abdulaziz. İslâm Muhâkeme Hukûku. İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları, 2. Basım, 1437/2015.
Behnesî, Aḥmed Fetḥî. Naẓariyyetü’l-isbât fi’l-fıḳhi’l-cinâiyyi’l-İslâmî. Kâhire: Dârü’ş-Şurûḳ, 5. Basım, 1410/1989.
Behnesî, Aḥmed Fetḥî. el-Mes’ûliyyetü’l-cinâiyye fi’l-fıḳhi’l-İslâmî. Kâhire: Dârü’ş-Şurûḳ, 4. Basım, 1409/1988.
Behnesî, Aḥmed Fetḥî. es-Siyâsetü’l-cinâiyye fi’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye. Kâhire: Dârü’ş-Şurûḳ, 2. Basım, 1409/1988.
Bek, Aḥmed İbrâhîm- İbrâhîm, Vâṣıl ʿAlâuddîn Aḥmed. Ṭuruḳu’l-isbâti’ş-şerʿiyye. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 4. Basım, 2003.
Beroje, Sahip. Ceza Muhâkemesi Hukuku Açısından İslâm İspat Hukuku. Ankara: Fecr Yayınları, 2007.
Beyḥakî, Ebî Bekr Aḥmed b. Ḥuseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muḥammed Abdülḳâdir Aṭâ. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuki İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Ravza Yayınları, 2. Basım, 2018.
Buḫârî, Ebû Abdillah Muḥammed b. İsmâʿîl. el-Câmiʿu’s-ṣahîh. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu. Resmî Gazete 1172 (20/4/1929) Kanun No. 1412.
Çetintaş, Recep. İslâm Hukukunda İkrardan Dönmenin Yargısal Sonuçları. İstanbul: Asalet Yayınları, 2. Basım, 2020.
Dağcı, Şamil. “İşkence”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/429-433. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Deynekli, Adnan. “İkrarda Manevi Unsur”. TBB Dergisi 64 (2006), 321-336.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eşʿas es-Sicistânî. Kitâbü’s-sünen. 4 Cilt. thk. Muhammed Avvâme. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 2. Basım, 2004.
Ebû Ḡudde, Ḥasen. Aḥkâmü’s-sicn ve muՙâmeletü’s-sücenâ fi’l-İslâm. Kuveyt: Mektebetü’l-Menâr, 1987/1407.
Ebû Yusuf, İmâm. Kitabu’l-Haraç. çev. Ali Özek. İstanbul: Hisar Yayınevi, 2. Basım, 1973.
Ebû Yûsuf, Yaՙḳûb b. İbrâhîm b. Ḥabîb b. Ṣaՙd el-Ḳûfî, İḫtilâfu Ebî Ḥanîfe ve İbn Ebî Leylâ. thk. Ebû’l-Vefâ el- Afḡânî. Mısır: Maṭbaՙatü’l-Vefâ, 1357/1938.
Ebû Zehrâ, Muḥammed. el-Cerîme ve’l-ʿuḳûbe fi’l-fıḳhi’l-İslâmî, (el-ʿUḳûbe). Kahire: Dârü’l-Fikri’l-ՙArabî, ts.
Erturhan, Sabri. “Kişisel Boyutlu Suçların Gizlenmesinin İslâm Ceza Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 5/2 (2001), 259-291.
Fetâva’l-Hindiyye. Tashih: Abdullatîf Ḥasan Abdurrahmân. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
Ḡazzâlî, Ebû Ḥâmid Muḥammed b. Muḥammed. el-Mustaṣfâ min ʿilmi’l-uṣûl. thk. Hamza b. Züheyr Ḥâfıẓ. 4 Cilt. Medine: y.y. 1413/1993.
Ḥarîrî, İbrâhîm Muḥammed. el-Ḳavâʿid ve’ḍavâbıṭu’l-fıḳhiyye li niẓâmi’l-ḳaḍâ fi’l-İslâm. Umman: Dârü ʿUmâr, 1420/1999.
Heyet. “İՙtidâ”. el-Mevsûʿatü’l-fıkhiyye. 2/202-203. Kuveyt: Vizâratü’l-evkâf ve’ş-şüûni’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
Heyet. “Ḥabs”. el-Mevsûʿatü’l-fıkhiyye. 16/282-330. Kuveyt: Vizâratü’l-evkâf ve’ş-şüûni’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1409/1989.
İbn ʿÂbidîn, Muḥammed Emîn. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-dürri’l-muḥtâr şerḥu tenvîri’l-ebṣâr. thk. ʿÂdil Ahmed ʿAbdülmevcûd-ʿAli Muḥammed Muavvıḍ. 10 Cilt. Riyâd: DârüʿÂlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
İbnü’l-ՙArabî, Ebî Bekr Muḥammed b. ՙAbdullâh. Aḥkâmü’l-Ḳur’ân. thk. Muḥammed ՙAbdulḳâdir ՙAṭâ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
İbn Ferhûn, Burhânüddîn Ebi’l-Vefâ İbrâhîm b. Şemsüddîn Ebî ʿAbdillâh Muḥammed. Ṭabṣıratü’l-ḥükkâm fî uṣûli’l- aḳḍiye ve menâhici’l-Aḥkâm. 2 Cilt. Riyad: Dârü ʿAlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
İbn Ḥazm, Ebî Muḥammed Ali b. Aḥmed b. Saʿîd. el-Muḥallâ. thk. Muḥammed Münîr ed-Dımeşkî. 11 Cilt. Mısır: Matbaʿatü’n-Nahḍa, ts.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Ḳazvînî. es-Sünen. Thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. 6 Cilt. Beyrut: y.y., 1998.
İbnü’l-Ḳâṣ, Ebü’l-ʿAbbâs Aḥmed b. Ebî Aḥmed eṭ-Ṭaberî. Edebü’l- Ḳâḍî. thk. Ḥuseyn Ḫalef el-Cebûrî. 2 Cilt. Mekke: Mektebetü’l-ḥadîḳ, 1409/1989.
İbn Ḳayyim el-Cevziyye, İmâm Ebî ՙAbdillâḥ Muḥammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb. eṭ-Ṭuruḳu’l-ḥukmiyye fi’s-siyâseti’ş- şerՙiyye. thk. Nâyif b. Aḥmed el-Ḥamed. Mekke: Dârü ՙAlemi’l-Fevâid, 1428/2007.
İbn Ḳudâme, Muvaffaḳuddîn Ebî Muḥammed Abdullâh b. Ahmed b. Muḥammed. el-Muġnî. thk. Abdullâh b. Abdulmuḥsin et-Türkî. 15 Cilt. Riyâd: Dârü ʿAlemi’l-Kütüb, 3. Basım, 1417/1997.
İbn Ḳudâme, Muvaffaḳuddîn Ebî Muḥammed Abdullâh b. Ahmed b. Muḥammed. el-Ḳâfî. thk. Abdullâh b. Abdulmuḥsin et-Türkî. 6 Cilt. Riyad: Dârü Hicr, 1417/1997.
İbn Rüşd el-Ḫafîd, Muḥammed b. Aḥmed b. Muḥammed b. Aḥmed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muḳteṣid. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 5. Basım, 1434/2013.
İbn Teymiyye, Şeyḫü’l-İslâm Takiyyüddîn Aḥmed b. ՙAbdi’l-Ḥalîm. es-Siyâsetü’ş-şerՙiyye. Riyad: Vizâratü’ş- Şuûni’l-İslâmiyye, 1419/1999.
Ḳaḍî ʿAbdulvahhâb, Ebû Muḥammed ʿAbdulvahhâb el-Baḡdâdî el-Mâlikî. et-Telḳîn fi’l-fıḳhi’l-Mâlikî. thk. Muḥammed Sâlis Saʿîd el-Ḡânî. Riyad: Mektebetü Nezâr Muṣṭafâ el-Bâz, ts.
Ḳaradâḡî, ՙÂrif ՙAli ՙÂrif el-. Mesâilü fıkhiyye muՙâṣıra. Malezya: IIUM Press-International Islamic University Malaysia, 1432/2011.
Ḳâsânî, İmâm ʿAlâuddîn Ebî Bekr b. Mesʿûd. Kitâbü bedâiʿu’s- sanâiʿi fî tertîbî’ş-şerâiʿi. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-ʿArabî, 2. Basım, 1394/1974.
Koca, Ferhat. “İtiraf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/461-462. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Koşum, Adnan. İslam Hukuk Doktrininde Yargı Hataları. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2004.
Ḳudûrî, Ebi’l-Ḥasan Aḥmed b. Muḥammed b. Aḥmed b. Caʿfer. Muḫtaṣaru’l-Ḳudûrî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1997.
Mâverdî, Ebi’l-Ḥasen ‘Ali b. Muḥammed b. Ḥabîb. el-Aḥkâmü’s-sulṭâniyye ve’l-velâyâti’d-dîniyye. thk. Ḳâḍî Nebîl ՙAbdurraḥmân Ḥayyâvî. Beyrut: Dârü’l-Erḳâm, ts.
Mâverdî, Ebi’l-Ḥasen ‘Ali b. Muḥammed b. Ḥabîb. el-Ḥâvi’l-Kebîr fî fıḳhi meẕhebi’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. ‘Ali Muḥammed Muavvıḍ-‘Adil ‘Aḥmed ‘Abdülmevcûd. 18 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1994.
Mevṣılî, Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İḫtiyâr li taʿlîli’l-muḫtâr. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 5. Basım, 1434/2013.
Molla Ḫüsrev, Muḥammed b. Ferâmuz. Düreru’l-ḥükkâm fî şerḥi ḡureri’l-aḥkâm. Karaçi, Mîr Muḥammed Kütübḫânesi, ts.
Özkül, Fatih, “Ceza Yargılamasında Hukuka Aykırı Şekilde Elde Edilen Delillerin Değerlendirilmesi Sorunu”. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi 9 (Haziran 2017), 397-425.
Pekdemir, Şevket. İslam Ceza Hukukuna Göre Adli Tıp ve Maddi Delil. Ankara: Nobel Bilimsel Eserler, 2018.
Sabra, Nezâr Racâ Sabtî. Aḥkâmü’l-müttehem fi’l-fıḳhi’l-İslâmî. Nablus: Câmiʿatü’n-Necâḥi’l-Vaṭaniyye, Külliyyetü’d-Dirâsâti’l-ʿUlyâ, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
Ṣadrü’ş-Şehîd, Hüsâmüddîn Ömer b. ʿAbdilazîz b. Mâze el-Buḫârî. Şerḥu Edebi’l-Ḳâḍî li’l-Ḫaṣṣâf. thk. Yahyâ Hilâl es-Serḥân. 4 Cilt. Bağdat: Maṭbaʿatü’l-İrşâd, 1397/1977.
Saḥnûn, İbn Saîd et-Tennûḫî. Müdevvenetü’l-kübrâ li’l-İmâm Mâlik b. Enes. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
Seraḫsî, Şemsü’l-Eimme Ebû Bekr Muḥammed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Mârife, 1989.
Şâfiî, Muḥammed b. İdrîs. el-Ümm. thk. Rıf’at Fevzî ‘Abdülmüṭṭalib. 11 Cilt. b.y.: Dârü’l-Vefâ, 1422/2001.
Şen, Hasan. “Osmanlı’da Hapishane Mefhumu”. Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza. ed. Noḗmi Levy-Alexandre Toumarkine. 200-211. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, ts.
Şenol, Cem. Ceza Muhakemesi Hukukunda Hukuka Aykırı Delillerin Değerlendirilmesi Yasağı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
Tirmizî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. ʿÎsâ b. Sevre. el-Câmiʿu’ṣ- ṣaḥîḥ. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ḡarbi’l-İslâmî, 2. Basım, 1998.
ՙÛdeh, ՙAbdülḳâdir. et-Teşrîʿu’l-cinâiyyi’l-İslâmî muḳâranen bi’l-ḳânûni’l-vaḍʿiyyi. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kâtibi’l- ʿArabî, ts.
ʿUmar, es-Seyyid ʿUmar. Ḥuḳûḳu’l-müttehem fi’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye dirâse fıḳhiyye muḳârane. Mekke: Câmiʿatü Ümmi’l-Ḳurâ, Külliyyetü’ş-Şerîʿa ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, Yüksek Lisans Tezi, 1408/1988.
Uyanık, Memet Zeki. İslam Hukukunda Hapis Cezası ve Hapishane. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
Yıldız, Kemal. İslâm Yargılama Hukukunda Şahitlik. İstanbul: Hâcegân Akademi Kitaplığı, 2005.
Yıldız, Kemal. “Hukuka Aykırılık Kavramının Fıkıh İlmi Açısından Değerlendirilmesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 13 (2009), 305-312.
Zâḥim, Muḥammed b. ʿAbdullâh. Âsâru taṭbîḳi’ş-Şerîʿati’l-İslâmiyye fî menʿi’l-cerîme. Kahire: Dârü’l-Menâr, 2. Basım, 1412/1992.
Zehrânî, Saՙîd b. Dervîş. Ṭarâiḳu’l-ḥukm fi’ş-şerîՙati’l-İslâmiyye. Cidde: Mektebetü’ṣ-Ṣaḥâbe, 1414/1994.
Zeydân, ʿAbdülkerîm. Niẓâmü’l-ḳaḍâ fi’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1409/1989.
Zuḥaylî, Vehbe. Vesâilü’l-isbât fi’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye fi’l-muâmelâti’l-medeniyye ve’l-aḥvâli’ş-şaḫṣiyye. 2 Cilt. Şam-Beyrut: Mektebetü Dâri’l-Beyân, 1402/1982.
1982 Anayasası, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. Resmî Gazete (2709. 17863) (9 Kasım 1982). Erişim 10 Eylül 2020. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2709.pdf