Şemsizâde Ahmet Ziyâeddin Uluoğlu’nun Millî Mücadele’ye Katkıları

Bu makalede, Kastamonu Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin kurucusu ve başkanı olan Ahmet Ziyâeddin Uluoğlu’nun hayatı ele alınmış, onun Millî Mücadele döneminde Kastamonu’da yaptığı hizmetlerin ortaya konulması amaçlanmıştır. Araştırmada Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, ailenin metruk evrakını konu alan “Kastamonu’da Bayrâmîlik ve Şemsizâde Ailesi” isimli eser, yerel tarihe ışık tutan kaynaklar ve Kastamonu basınından yararlanılmıştır. Uluoğlu hakkında bugüne kadar müstakil bir çalışma yapılmamıştır. Bu husus, yerel düzeyde Millî Mücadeleye sunduğu katkıların ortaya konması bakımından önemlidir. Uluoğlu’nun Kastamonu Hilâl-i Ahmer Cemiyetinin 1918 ve 1921 kongrelerinde yönetim kurulu üyesi, Kastamonu Himaye-i Etfal Cemiyetinin 1922 yılı kongresinde başkanı, Kastamonu Çiftçiler Birliği’nin 1923 yılı genel kurulunda yönetim kurulu üyesi olarak seçilip görev yaptığı anlaşılmaktadır. Uluoğlu, Kastamonu Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin kurucusu olup tespit edebildiğimiz kadarıyla cemiyetin başkanlık görevini İstiklâl Harbi sonuna kadar kesintisiz bir şekilde başarıyla yürütmüştür. Millî Mücadele döneminde Urfa, Antep ve Maraş’ın işgaline karşı düzenlene tel’in mitinglerinde, protesto telgraflarında imzası vardır. İstiklal Savaşı’nda gösterdiği fedakârlık ve kahramanlıktan dolayı “Beyaz Kurdeleli İstiklâl Madalyası” ile taltif edilmiştir. Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin Halk Fırkasına geçişinde Vilayet İdare Heyeti müteşebbis üyeliğine seçilmiştir. Çalışmada, Ahmet Ziyâeddin Uluoğlu’nun Millî Mücadele ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu sürecinde dönemin zor şartları altında hizmetlerde bulunduğu, yardımseverliği, dini ve millî kimliğine ilave olarak şehirdeki sosyal kişiliğiyle de Kastamonu’nun mahallî tarihinde yer edindiği, Nakibüleşraf Kaymakamlığı, Bayramî Dergâhı postnişinliği gibi vazifelere ilave olarak Cumhuriyetin ilanı sonrasında Atabey Gazi Camii’nde hatiplik vazifesini sürdürdüğü sonucuna ulaşılmıştır. Bu durum, Uluoğlu’nun din adamı kimliğinin yanısıra, cemiyet hayatının içinde olması bakımından yönetici ve aydın kişiliğini de öne çıkarmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Kastamonu, Millî Mücadele, Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Ahmet Ziyâeddin Uluoğlu.

Şemsizâde Ahmet Ziyâeddin Uluoğlu's Contributions to the National Struggle

In this article, it is aimed to reveal the life of Ahmet Ziyâeddin Uluoğlu, the founder and president of Kastamonu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti/Kastamonu Association for the Defence of National Rights, his place in the community life and his services in Kastamonu during the National Struggle. In the research, Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi/the Presidential State Archives, the work named “Bayrami in Kastamonu and the Şemsizâde Family”, which is about the abandoned documents of the family, the sources that shed light on the local history and the Kastamonu press were used. The fact that no independent study has been carried out about Uluoğlu until today is important in terms of revealing his contributions to the National Struggle at the local level. It is understood that Uluoğlu was elected and served as a member of the board of directors in the 1918 and 1921 congresses of the Kastamonu Hilâl-i Ahmer Society, as the president of the Kastamonu Himaye-i Etfal Society in the 1922 congress, and as a member of the board of directors in the 1923 general assembly of the Kastamonu Farmers Union. Uluoğlu is the founder of Kastamonu Association for the Defence of National Rights, and as far as we can determine, he successfully carried out the duty of president of the society until the end of the War of Independence. During the National Struggle period, the wire held against the occupation of Urfa, Antep and Maraş has his signature in the rallies and protest telegrams. He was awarded the “Medal of Independence, with white ribbon” for his sacrifice and heroism in the War of Independence. He was elected as an enterprising member of the provincial administrative committee in the transformation of the Association for the Defence of National Rights into the People's Party. In the study, Ahmet Ziyâeddin Uluoğlu served under the difficult conditions of the period during the National Struggle and the establishment of the Republic of Turkey, and in addition to his benevolence, religious and national identity, he also took a place in the local history of Kastamonu with his social personality, such as “Nakibüleşraf”, Bayramî Dervish Lodge. In addition to his duties, it was concluded that he continued to serve as an orator in Atabey Gazi Mosque after the proclamation of the Republic. His situation highlights Uluoğlu's manager and intellectual personality in terms of being a part of society life, as well as his cleric identity.

Keywords:

Kastamonu, National Struggle, Association for the Defence of National Rights, Ahmet Ziyâeddin Uluoğlu.,

PDF

___

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı
BOA, Fon Kodu: DH.KMS., Kutu No: 31, Gömlek No: 40-1/5, Tarih: H-28.05.1333.
Abdulkadiroğlu, A. (2005). Kastamonu’da Bayrâmîlik ve Şemsizâde ailesi. Ankara: Anıl Matbaa ve Ciltevi.
Açıksöz, H. (2019). İstiklâl harbinde Kastamonu (2. bs). (M. S. Yılmaz & M. Eski, yay. haz.). Kastamonu: Kastamonu Türk Ocağı Yayını.
Balkır, S. E. (2022). Eski bir öğretmenin anıları 1908-1940. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Baltacı, N. (2016). Bayramîliğin Kastamonu’ya etkisi ve Bayramî şeyhi Şemsizâde Ahmed Ziyâeddin Efendi (1867-1946). Uluslararası Hacı Bayram-ı Velî Sempozyumu Bildiriler Kitabı-I. Ankara: Kalem Eğitim kültür Akademi Derneği. 413-427
Demircioğlu, Ö. (2018). Mehmet Mesut Boyacıoğlu’nun Kastamonu yazma eserler kütüphanesine bağışladığı kitaplar. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, (Lisans Tezi).
Eski, M. (2008). 20. Yüzyılda Kastamonu kadınları. Ankara: Önder Matbaacılık.
Eruz Esen, S. (2021). Yüzyıla derin bakış: Opr. Dr. Şükrü Esen. Kastamonu: Özeller Matbaacılık.
Gündoğdu, A. (2022). Sadık Metin Boyacıoğlu’nun kaleminden Kastamonu’da tanınmış esnaf ve tüccarlar. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü (Lisans Tezi).
Hilâl-i Ahmer Mecmû’aları, (2020). (İ. Topçu & A. Z. İzgöer, yayına haz.). Cilt:10, Ankara: Türk Kızılay, 2020, Cilt:10, Sayı:84, s. 4397, 4551, Cilt:4, Sayı:46, s. 2177.
Işık, A. (2013). Meşîhat arşivi belgeleri ışığında Seyyidler ve Nakîbü’l-Eşrâflık müessesesi. (Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
İslamoğlu, S. (2011). Osmanlı'dan Cumhuriyete Kastamonu basınında sivil toplum kuruluşları 1908-1928. (Yüksek Lisans Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi.
Kastamonu vilayet salnamesi, numara: 18. (1312/1894).). Kastamonu: Kastamonu Vilayet Matbaası.
Kastamonu vilayet salnamesi, numara: 19. (1314/1896). Kastamonu: Kastamonu Vilayet Matbaası.
Kastamonu vilayet salnamesi, numara: 20. ( 1317/1899). Kastamonu: Kastamonu Vilayet Matbaası.
Kastamonu vilayet salnamesi, numara: 21. (1321/1903). Kastamonu: Kastamonu Vilayet Matbaası.
Kızılay (Hilâl-i Ahmer) cemiyeti (1914-1925), (2010). (M. Çapa, haz.). 2. Baskı, Ankara: Türkiye Kızılay Derneği, 44-45.
Köprülü, A. (2017). Kastamonu Vilayet gazetesinde Milli Mücadelenin yansımaları. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Mehmet B. (1998). Kastamonu asâr-ı kadîmesi. (M. S. Cihangir, haz.). Kastamonu: Kastamonu Valiliği.
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Hilal-i Ahmer icraat raporları 1914-1928, (2013). (M. Uluğtekin & M. G. Uluğtekin, yay. haz.). Ankara: Türk Kızılayı, 220.
Peker, N. (1965). 1918-1923 İstiklâl Savaşının vesika ve resimleri İnebolu ve Kastamonu Havalisi. İstanbul.
Sıbıç, E. (2011). Sadık Metin Boyacıoğlu’nun hayatı ve hatıratı. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü (Lisans Tezi).
Sûfîzâde Mehmet Tevfîk. (1329). Hulviyyât. Kastamonu: Kastamonu Vilâyet Matbaası.
Şahingöz, M. (2002). Millî Mücadele'de protesto ve mitingler. Türkler Ansiklopedisi, C. 17, 726-730.
Şimşek, M. (2018). Osmanlı Devletiʹnde Nakîbüleşraflık müessesesi ve bu müesseseye bağlı kaymakamlıklar (19. Yüzyıl). Tarihin Peşinde ‐Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl:2018, Sayı: 19, 401‐431.
Turan, R. (1999). Millî Mücadele’de İnebolu-Kastamonu-Ankara hattı. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XV (44), 693-694.
Yılmaz, M. S. (2016). Kastamonu medrese ve dergâh kütüphanelerindeki yazma ve basma eserlerin Kastamonu yazma eserler kütüphanesine devri. III. Uluslararası Şeyh Şa’ban-ı Velî Sempozyumu (6-8 Ağustos 2016). Kastamonu: Truva Yayınları. 276-282.
Yılmaz, M. S. (2020). Kastamonu gençler kulübü: kuruluşu, teşkilat ve faaliyetleri. Bilim İnsanı Dr. Mustafa Eski’ye Armağan: Eğitime Adanmış Bir Ömür, (H. Yolcu & Sibel Oğuz Haçat, ed.). Ankara: Pegem Akademi, 22-44.
Yılmaz, M. S. (2019). Millî Mücadele döneminde kamuoyu faaliyetleri, lojistik ikmal, askerî ve sivil personel sevkiyatı bakımından Kastamonu’nun yeri. 100. Yılında Mondros Mütarekesi ve Karadeniz’de Millî Mücadele Uluslararası Sempozyumu (5-6 Ekim 2018), Cilt: II, (H. Öksüz & M. Okur & B. Güneş & Ü. Köksal, ed.). Trabzon: Türk Tarih Kurumu-Karadeniz Teknik Üniversitesi Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü, 577-600.
Açıksöz, Sayı: 166, (22 Nisan 1337), s. 2.
Açıksöz, Sayı:416, (19 Şubat 1338), s. 1.
Dünkü tezâhürât. Açıksöz, Yıl:3, Sayı:264, (23 Ağustos 1337), s. 1.
Eski, M. Şeyh Ziyâeddin Efendi. Kastamonu, (25 Nisan 2022), s. 2.
Hilal-i Ahmer heyet-i idaresi. Açıksöz, Sayı:117, (31 Kanun-i sani 1337), s. 2.
İntihabât. Açıksöz, Yıl:1, Sayı:18, (26 Teşrin-i evvel 1335), s. 2.
İntihabât. Açıksöz, Yıl:1, Sayı:19, (2 Teşrin-i sani 1335), s. 1.
İntihabât. Açıksöz, Yıl:1, Sayı:21, (16 Teşrin-i sani 1335), s. 2.
Kastamonu. Yıl:47, Sayı:2326, (10 Teşrin-i sani 1335), s. 1.
Kastamonu. Yıl:47, Sayı:2331, 18 Kanun-ı evvel 1335, s. 2-3.
Resmî gazete. Sayı:243, (13 Aralık 1925).
Şemsizâde Ahmet Ziyâeddin paneli yapıldı. Kastamonu Sözcü, (21 Nisan 2017), s. 5.
Şemsizâde Ahmet Ziyâeddin Uluoğlu panel programıyla anıldı. Nasrullah, (21 Nisan 2017), s. 3.
Şeyh Ziya Efendi Vefat Etti. Birlik, (21 Nisan 1946), s. 1.
Şu’ûn-hanımlarımızın mitingi. Açıksöz, Yıl:1, Sayı:25, (14 Kanun-ı evvel 1335), s. 3.
Şehrimizde Hilal-i Ahmer. Açıksöz, Sayı:116, (27 Kanun-i sani 1337), s. 1.
Türk Ocakları Uluoğlu’nu andı. Kastamonu, (20 Nisan 2019), s. 7.
Uluoğlu, Vefatının 71’inci yılında anıldı. Açıksöz, (21 Nisan 2017), s. 3.
Ziyâeddin Uluoğlu, dualarla anıldı. Gündem 37, (20 Nisan 2019), s. 8.