Afgan Kralı Amanullah Han’ın Türkiye Ziyareti (1928)

Afganistan Türkiye’nin kurtuluş mücadelesinde önemli bir yere sahiptir. Afganistan, Kurtuluş Savaşı sürerken Ankara Hükümeti’ni ilk tanıyan ülkelerin başında olması iki ülke arasındaki ilişkileri olumlu yönde etkimiştir. Afganistan ile Türkiye arasında imzalanan dostluk antlaşmaları, elçiler, teknik ekipler ve heyetlerin gidip gelmesiyle kurulan iyi ilişkiler neticesinde Türk-Afgan münasebetlerinde yeni bir dönem başlamıştır. Bu yeni dönemde Afganistan’ın başında Gazi Mustafa Kemal Paşa’dan ve onun yaptığı büyük devrimlerden çok etkilenen Amanullah Han vardır. Cumhuriyetin ilanından sonra iyi ilişkiler devam etmiştir. Amanullah Han ve eşinin 20 Mayıs 1928’de Türkiye’yi ziyaret etmesi Türk-Afgan münasebetlerinin geliştirilmesi bakımından önemlidir. Ayrıca bu ziyaret, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti için diğer devletler tarafından tanınması ve kendini dünyaya tanıtması bakımından önemli bir fırsattır. Bu fırsatı iyi değerlendirmek isteyen Gazi Mustafa Kemal Paşa Afganistan kralı Amanullah Han ve eşi kraliçe Süreyyâ’yı büyük bir misafirperverlikle karşılamıştır. Bu sayede ilk kez yabancı bir ülke liderini misafir etmenin heyecanını yaşayan Gazi Mustafa Kemal Paşa ve devlet erkânı Amanullah Han’a Türkiye Cumhuriyeti’nin kazanımlarını tanıtma fırsatı bulmuşlardır. Bu ziyaret Türk-Afgan ilişkilerinde yeni bir dönemin kapılarını açmıştır. Bu çalışmada Afganistan Kralı Amanullah Han’ın Türkiye ziyareti, nasıl karşılandıkları, İstanbul ve Ankara gezileri ele alınmıştır. Ayrıca Amanullah Han’ın Türkiye’de gerçekleşen devrimlerden etkilenmesi ve bu devrimleri Afganistan’da yapmaya çalışmasının doğurduğu sonuçlar üzerinde de durulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Amanullah Han, Türkiye Ziyareti, Gazi Mustafa Kemal Paşa, Afganistan.

Afghan King Amanullah Khan's Visit to Turkey (1928)

Afghanistan has an important place in Turkey's liberation struggle. The fact that Afghanistan was one of the first countries to recognize the Ankara Government during the War of Independence had a positive effect on the relations between the two countries. A new era has begun in Turkish-Afghan relations because of the friendship agreements signed between Afghanistan and Turkey, and the good relations established with the exchange of ambassadors, technical teams, and delegations. The leader of Afghanistan in this new era is Amanullah Khan, who was greatly influenced by Ghazi Mustafa Kemal Pasha and his great revolutions. Friendly relations continued after the proclamation of the Turkish Republic. The visit of Amanullah Khan and his wife to Turkey on May 20, 1928, is important for the development of Turkish-Afghan relations. In addition, this visit is an important opportunity for the newly established Republic of Turkey to be recognized by other states and to introduce itself to the world. Ghazi Mustafa Kemal Pasha, who wanted to take advantage of this opportunity, welcomed the Afghan King Amanullah Khan and his wife, Queen Süreyya, with great hospitality. In this way, Gazi Mustafa Kemal Pasha, and state officials, who were excited to host a foreign country leader for the first time, had the opportunity to introduce the achievements of the Republic of Turkey to Amanullah Khan. This visit opened the doors of a new era in Turkish-Afghan relations. In this study, Afghan King Amanullah Khan's visit to Turkey, how he was welcomed, and his trips to Istanbul and Ankara were discussed. In addition, the effects of Amanullah Khan on the revolutions that took place in Turkey and the consequences of trying to imitate and execute these revolutions in Afghanistan are also emphasized.

Keywords:

Amanullah Khan, Visit to Turkey, Ghazi Mustafa Kemal Pasha, Afghanistan.,

PDF

___

Aka, İ. (2000). Timur devleti. Ankara: TTK Basımevi.
Akbaş, İ. (2008). Afgan Kralı Amanullah Han’ın Türkiye gezisi ve Türk Afgan ilişkileri. (Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
Akbaş, İ. (2008). Afgan Kralı Emanullah Han’ın Türkiye gezisi. ÇTTAD, C. VII, S. 16-17, 311-133.
Altay, F. (1970). 10 yıl savaş ve sonrası (1912-1922). İstanbul: İnsel Yayınları.
Armaoğlu, F.(1991). 20 yüzyıl siyasi tarihi. (C. 1). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Aybudak, U. (2022). Afganistan modernleşmesi ve Emanullah Han dönemi. Asya Studies, Y. 6, No. 21, 275-286.
Balık, İ. (2005). Ortaçağ tarihi ve medeniyeti. Ankara: Gazi Kitapevi.
Barut, M. (1999). Türkiye Cumhuriyeti tarihi. Ankara: Alkım Kitapevi.
Baxter, C. (1986). Historical setting. Afganistan a Country Study, (P. R. Blood, ed.). Washington: [Elektronik Sürüm], 5-31.
Baynard, S. A. (1986). Historical setting. Afganistan a country study, (R. F. Nyrop & M. Seekins, ed.). Chicago: [Elektronik Sürüm], 1-29.
Candemir, M. (1997). Afgan kralı Emanullah Han’ın Darülfünun’u ziyareti. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, S. 4, 89-98.
Cebesoy, A. F. (1955). Moskova hatıraları. İstanbul: Vatan Neşriyat.
Cevat, M. (1934). Afganistan. Ankara: (Basım Yeri Yok).
Charles, E. Y. (2021). Afgan Türkistan’ında Rus-İngiliz rekabeti. (R. Şahsi, çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
Çeçen, A. (1999). Atatürk ve Avrasya. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
Durak, N. (2002). Gaznelilerin kuruluşuna kadar Afganistan’da Türkler. Afganistan Üzerine Araştırmalar, (A. Ahmetbeyoğlu, haz.). İstanbul: TATAV Yayınları, 27-46.
Erçin, A. (2019). Batı basını ve Osmanlı devlet yönetiminin Afgan Emiri Abdurrahman Han’a bakışı (1880-1901). Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 4, S. 1, 33-50.
Erdal, İ. (2015). Türk basını ve arşiv belgelerine göre Atatürk dönemi (1920-1938) Türk-Afganistan ilişkileri ve Sadabad paktı. Berna Türkdoğan-Uysal Armağan Kitabı, (Ş. Kantarcı & F. Şimşek, ed.). İstanbul: Sonçağ Yayınları.
Erdal, İ. (2022). Afganistan’ın modernleşme süreci ve dış politikasında Türkiye’nin etkisi (1920-1973). Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. 4, S. 8, 925-938.
Erman, K. (2013). Ahmed Şah Dürrani öncesinde Afganistan tarihinde Türkler ve diğer kavimler. DTCF Dergisi, C. 53, S. 2, 491-498.
Erman, K. (2014). Türk milli mücadelesinin gizli cephesi Afganistan. İstanbul: Gece Kitaplığı.
Esmael, M. E. M. (2004). Trajik Afganistan. İstanbul: Tarih Düşünce Kitapları.
Ferrier, J. P. (1858). History of Afghans. London: John Murray Publishing House.
Geçmişten günümüze Türk-Afgan ilişkileri. (2009). Ankara: Askeri Tarih Ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.
Girgin, K. (1994). Osmanlı ve Cumhuriyet dönemleri hariciye tarihimiz (teşkilat ve protokol). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Gregorian, V. (1967). Mahmud Tarzî ve Saraj-ol-Akhbar: ideology of nationalism and modernization in Afghanistan. Middle East Journal, XXI/3, (Summer), 345-368.
Gregorian, V. (1969). The Emergence of modern Afganistan. California: Stanford University Press.
Hamilton, A. (1910). Afghanistan. Boston: J. B. Millet Company.
Kakar, M. H. (2006). A political and diplomatic history of Afganistan. Boston: Brill.
Karal, Z. E. (t. y. ). Atatürk’ten düşünceler. Ankara: Doğuş Ltd. Şti. Matbaası.
Kış, S. (2009). İşgal ile istiklal arasında Anadolu’da bir İngiliz casusu: Mustafa Sagir. Tarihin Peşinde, S. 1, 195-210.
Kitapçı, Z. ( 2004). Orta Asya’da İslamiyet ve Türkler. Konya: Yedi Kubbe Yayınları.
Kocaoğlu, O. (1919). Afganistan’da Terakki ve İngiliz-Rus rekabeti. Yeni Türkistan, S. 9-10, 1-12.
Kocaoğlu, O. (1929). Afganistan’da terakki ve İngiliz Rus rekabeti. Yeni Türkistan, S. 9-10, Y. 3, 1-11.
Korkmaz, Ö. (2000). Türkiye’nin Afganistan’a olan yardımları (1920-1960). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Köprülü, M. F. (2006). Tarih araştırmaları I. (Y. K. Taştan, nşr.). Ankara: Akçağ Yayınları.
Mehmed Fazlı (2008). Afganistan’a seyahat, (A. Ahmetbeyoğlu, haz.). İstanbul: Selis Kitaplar.
Munshı, M. (1900). The life of Abdur Rahman amir of Afganistan. (Vol. I-II). London: John Murray Publishing House.
Niedermayer, O. V. (1924). Afganistan. Leipzig: Verlag Karl W. Hiersemann.
Noorulhak, A. J. (2004). İlk fetihlerden Gaznelilerin son dönemine kadar Afganistan’ın İslamlaşma süreci. (Yüksek Lisans Tezi). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
Öksüz, H. (2001). Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin ilk resmi konuğu: Afgan Kralı Emanullah Han’ın Türkiye ziyareti (20 Mayıs-2 Haziran 1928). Pax Ottomana Studiet İn Memorian Prof. Nejat Göyünç, (K. Çiçek, Neşr.). Ankara: SOTA & Yeni Türkiye Yayınları.
Özer, İ. (2023).Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk resmi konuğu Afgan Kralı Amanullah Han’ın Türkiye ziyaretinin Türk basınındaki yansımaları (1928). Turkish Studies, Vol. 8, S. 11, 279-291.
Özmen, S. (2013). Afgan aydınlanmasının mimarı: Serdar Mahmud Tarzi Han ve anıları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Saray, M. (1984). Türk-Afgan münasebetleri. İstanbul: Veli Yayınları.
Saray, M. (1995). Atatürk ve Türk dünyası. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Saray, M. (1995). Emânullah Han. DİA, (C. 11, s. 84-85). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Saray, M. (1997). Afganistan ve Türkler. İstanbul: Kitapevi.
Sarıhan, Z. (2002). Kurtuluş savaşımızda Türk-Afgan ilişkileri. İstanbul: Kaynak Yayınları.
Schinasi, M. (1979). Afganistan at the beginning of the twentieth century. Naples: Istituto Universitario Orientale.
Şimşir, B. N. ( 1998). Ankara: Bir başkentin doğuşu. Ankara: Bilgi Yayınları.
Şimşir, B. N. (1993). Atatürk ve yabancı devlet başkanları. (C. 1). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Şimşir, B. N. (2002). Atatürk ve Afganistan. Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları.
Şimşir, B. N. (2009). Geçmişten günümüze Türk-Afgan ilişkileri. Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.
Tarzi, A. (1997). Efganistan. İ.A, (C. IV, s. 178-201). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Tarzi, Ö. (2014), İki kral bir lider. İstanbul: Palama Yayınları.
Tate, G. P. (1911). The kingdom of Afganistan: a historical sketch. London: Bennett Coleman and Co.
Uysal, H. (1988). Adı Afganistan. İstanbul: Boyut Yayınları.
Ünal, E. (2007). Cumhuriyet’in ilk resmi konuğu. Popüler Tarih Dergisi, S. 78.
Walker, F. A. (1881). Afhganistan; a sort account of Afghanistan. New York: E. P. Dutton and Co.
Yazıcı, O. (1996). Afganistan’da İngiliz-Rus nüfuz mücadelesi (1800-1921). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Malatya: İnönü Üniversitesi.
Yazıcı, O. (1996). Birinci İngiliz-Afgan savaşı ve sonuçları. Afganistan Üzerine Araştırmalar. (A. A. Beyoğlu, ed.). İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı (Tatav) Yayınları, 2002, 51-82.
Yazıcı, O. (2010). Afgan devleti’nin kuruluşunda Türk kültürünün tesirleri. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilgiler Dergisi, C. 9, S. 2, 331-344.
Yazıcı, O. (2011). Afganistan'ın bağımsızlığını kazanmasında Mahmud Tarzi ve Siracü'l-Ahbar gazetesinin rolü. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Vol. 97, No.193, 207-230.
Yazıcı, O. (2011). Modern Afganistan’ın kuruluşu. Malatya: Mengüceli Yayınları.
Yazıcı, O. (2014). Jöntürklerin Afganistan’daki yansıması: Cevanân-ı Afgan ve meşrutiyet talepleri. İttihatçılar ve İttihatçılık Sempozyumu Bildiriler, C. I, Ankara: TTK yay., 159-184.
Yenigürbüz, E. (2006). Tbp. Kd.Alb. Rıfkı Kamil Urga (1880-1966). Çankırı Araştırmaları Dergisi, C. 1, S.1, 297-303.
Yılmaz, A. (2010). Amanullah Han’ın ıslahatları ve Atatürk. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 21, 155-165.
Zahirü’d-Din Muhammed Babûr (1987). Vekayi: Babür’un hatıratı. (C. I-II). (R. R. Arat, nşr.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.