Şark/Garp, Alaturka/Alafranga Tartışmaları Çerçevesinde Hâkimiyeti Milliye Sütunlarından Siyasal Yaşamdaki Kadın Hakları İnkılabı (1930-1934)

Cumhuriyet dönemi, temellerini Osmanlı’nın özellikle son dönemlerinden alan ilksel girişimlerin geliştirilmesi ve somut olduğu kadar aynı zamanda köktenci bir formda yaşam bulmasını amaç edinen inkılapları içermektedir. Esasında bu bağlam belirgin bir biçimde Meşrutiyet yıllarında adımları atılmış birçok girişime dair ayak izlerini bünyesinde barındırmaktadır. Bununla beraber etkin olduğu gibi direngen bir talep ve çabanın izleri ancak Cumhuriyet döneminde ortaya çıkmaktadır. Bu mücadelede uygarlaşma, modernleşme, ilerleme, batılılaşma, gelişme mottoları ile başlamış ancak tam olarak genel çerçevede bunların hiç birinde uzlaşılamamış ve açıkça hiç birinin tam olarak anlaşılamamış olduğu görülmüştür. Nihayetinde bu durumun yarattığı karmaşa, sürecin ikircikli yaklaşımlarla yürütülecek reform ya da ıslahatlarına ortam hazırlamıştır. Burada doğu ya da batı, alaturka ya da alafranga başta olmak üzere kimi yönelimler çerçevesinde tarafların oluştuğu ya da yaklaşımların geliştiği anlaşılmaktadır. Söz konusu çerçevede birçok konuda olduğu gibi kadın hakları konusunda da geleneksel ile modern söylem, taraflar arasında bir kutup yaratmıştır. Yukarıda bahsi geçen kavramlara göre esasında tarihsel ortamın oluşturduğu çeşitli talepleri karşılamak üzere geliştirilen inkılaplara karşı belli ölçülerde bunları destekler ya da eleştiren eğilimler, görüşler olagelmiştir. Çalışma dönemin siyasal, sosyal ve entelektüel atmosferini anlamamıza olanak sağlayacak bu tartışmaları kadın hakları kapsamında ele almaya odaklanmıştır. Yanı sıra konu literatüre ve arşiv belgelerine dayalı bir yöntemden çok dönemin toplum hafızasını ve siyasal konjonktürünü ortaya koyabilecek, söz konusu sürecin tanığı Hâkimiyeti Milliye gazetesinin sütunlarından irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Kadın Hakları, Hâkimiyeti Milliye, Modernleşme, Alafranga, Alaturka, Şark, Garp.

The Reform of Women’s Rights in Political Life from Hâkimiyet-i Milliye Columns in the Framework of the Eastern/Western, Turkish/European Discussions (1930-1934)

The Republican period includes reforms that aim to develop the primitive initiatives that take their foundations, especially from the last periods of the Ottoman Empire, and bring them to life in a radical form as well as concrete. In fact, this context clearly embodies the footprints of many initiatives taken in the years of the Constitutional Era. Nevertheless, the traces of persistent demand and effort, as well as effectiveness, only appear in the Republican period. These initiatives started with the mottos of civilization, modernization, progress, westernization, and development, but it was seen that none of them could be fully agreed upon in the general framework, and clearly, none could be fully comprehended. Ultimately, the confusion created by this situation prepared the background for reforms or reforms to be carried out with ambivalent approaches. To this end, it is understood that parties formed or approaches developed within the framework of some orientations, especially eastern or western, Turkish or European. In the relevant context, as in many other issues, the traditional and modern discourse on women’s rights created two poles between the parties. According to the concepts mentioned above, there were tendencies and opinions that support or criticize the reforms developed to meet the various demands created by the historical environment to a certain extent. Hence, this study focuses on discussing these debates within the scope of women’s rights, which helps to understand the political, social, and intellectual atmosphere of that period. Besides, the topic is examined from the columns of the newspaper Hâkimiyet-i Milliye, which can reveal the social memory and political conjuncture of the period rather than a method based on literature and archival documents.

Keywords:

Women’s Rights, Hâkimiyet-i Milliye, Modernization, European, Turkish, Eastern, Western.,

PDF

___

Cumhuriyet Halk Fırkası Üçüncü Büyük Kongre Zabıtları, 10-18 Mayıs 1931, 5-6.
Cumhuriyet Halk Partisi Dördüncü Büyük Kurultayı, 9-16 Mayıs 1935, 5-44.
Resmi Gazete
Alacı, B. (2016). Atatürk dönemi Cumhuriyet Halk partisi kurultaylarında, nizamnamelerinde ve programlarında kadın algısı. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 14, 3.
Ali, N. (1933). Yeni ve büyük bir inkılap hamlesi daha. Hâkimiyeti Milliye, 27 Birinci Teşrin 1933, 2.
Aydoğan, E. & M., Tansu, B. (2013). Mustafa Kemal Atatürk döneminde yapılan seçimler ve karakteristik özellikleri. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10, 113-142.
Bozkurt, B. & Bozkurt, İ. (2014). Türkiye’nin ilk kadın il belediye başkanı ‘Müfide İlhan’ ve Mersin’deki çalışmaları. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 10, 19.
Eldeniz, P. N. (1956). Atatürk ve Türk Kadını. Belleten, Cilt XX, 80, 739- 743.
Gazioğlu Terzi, E. (2015). Ulus-devlet inşa sürecinde kadınların siyasal hakları: Türkiye’de seçme-seçilme haklarına ilişkin tartışmalarda sömürgecilik sonrası söylemin izleri. Journal of Academic Inquiries. Vol 10, Issue.
Gömceli, N. (2019). Süfraj hareketinin İngiliz tiyatrosundaki yankılarına bir örnek: Elizabeth Robins ve votes for women! (1907). DTCF Dergisi, 59.1, 100-124.
Hause, S. C. ve Kenney, A. R. (1984). Women’s suffrage and social politics in the French third republic. Princeton University Press, New Jersey, 62.
Joeres, R-E. (1986). German women in the eighteenth and nineteenth centuries: a social and literary history, Editor:Mary Jo Maynes, Indiana.
Kadri, Y. (1930). Kadınların intihap hakkı. Hâkimiyeti Milliye, 13 Nisan 1930, 1.
Konan, B. (2011). Türk kadınının siyasi hakları kazanma süreci. AUHFD, 60, 157-174.
Mahmut, Siirt Mebusu (1930). Türk kadını. Hâkimiyeti Milliye, 5 Nisan 1930, 1.
Özdemir, N. (2014). Türk kadınına milletvekili seçme ve seçilme hakkı tanınması üzerine yapılan kutlamalar. History Studies, Volume 6, Issue 5 September.
Özkaya Duman, O. (2020). Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin yüzüncü yılında tek ve çok partili dönemde kadın temsiliyetinin karşılaştırmalı analizi (1935-1960). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 67, 369-401.
Özkaya Duman, O. & Payaslı, V. (2018). Cumhuriyet Döneminde modernleşmenin kadın simgesi: Afet inan (1925-1938). Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, Cilt:17, 33, 65-122
Özkaya, O. (2021). A vague issue of existence: the case of turkey on women’s right to vote and be elected (1930-1960). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi/Journal of Atatürk Yolu, 69, 430-455.
Öztoprak, İ. (2022). Hâkimiyeti Milliye. Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/hakimiyet-i-milliye-gazetesi/, Erişim Tarihi: 22.04.2022.
Sağ, V. (2001). Tarihsel süreç içerisinde Türk kadını ve Atatürk. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 2, 1, 9-23.
Salman Bolat, B. (2014). 1930- Kadınlara intihap (seçme- seçilme) hakkı verilmesine yönelik tutumlar. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 10, 19.
Sumbas, A. (2022). Kadın ve siyaset. (http://kader.org.tr/wpcontent/uploads/2020/12/Kad%C4%B1n-ve-Siyaset-Sosyolojisi.pdf) Erişim Tarihi; 03.07.2022.
Taylor, B. (1983). Eve and the New Jerusalem: socialism and feminism in the nineteenth century, New York.
Yüceer, S. (2008). Demokrasi yolunda önemli bir aşama: Türk kadınına siyasal haklarının tanınması. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 9, 14.