Erken Cumhuriyet Devri “Millî Ekonomi” Görüşünün Mütareke Dönemindeki Temsilcisi: Osmanlı Ahalî İktisat Fırkası ve Programı

Osmanlı Ahali İktisat Fırkası Mütareke Döneminin siyasi partilerinden birisidir. Bu fırka, siyaset sahnesine millî ekonomi görüşünü benimsemek suretiyle dâhil olan ilk siyasi örgüttür. Fırka programı, devletin istikbaldeki yönetimini esas alan siyasi, sosyal, iktisadi ve zirai alanlarda birçok hükmü içermektedir. Millî oluşunun yanında demokratik ve çağdaş bir görünüm de arz eden program; Esâsiyât, Teşkilât, Dâhilî, İçtimaî, Maarif, Adlî, Malî, Umranî (Bayındırlık), Ziraî ve İktisadî şeklindeki 10 bölüm ile bunların altındaki 143 maddeden müteşekkildir. Programda, ülkenin dönem itibariyle içerisinde bulunduğu ekonomik ve siyasi dar boğazdan çıkması için gerekli uygulamaları ve izlenecek politikayı içeren hükümlere yer verilmiştir. Bu hükümlerin bir kısmı; Türkiye’nin ilk anayasası olan 1921 tarihli Teşkilât-ı Esasiye Kanunu, Atatürk dönemi millî ekonomi politikaların belirlendiği 17 Şubat-4 Mart 1923 tarihli İzmir İktisat Kongresi ve I. TBMM tarafından 8 Nisan 1923’te yayımlanan seçim beyannamesi (Dokuz Umde) gibi erken Cumhuriyet dönemi belgelerinde de yer almıştır. Dolayısıyla bu çalışmada; Osmanlı Ahali İktisat Fırkası programında yer alan bir kısım hükümlerin, erken Cumhuriyet dönemine ait adı geçen belgelerdeki maddelerle karşılaştırması yapılmıştır. Böylelikle de Mütareke Döneminde kurulan Osmanlı Ahali İktisat Fırkasının Cumhuriyet’e geçiş sürecindeki etkileri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ahali, İktisat, Fırka, Millî Ekonomi, Erken Cumhuriyet.

The Representative of Natıonal Economy Policy of the Early Republican Period During Armistice Period: Ottoman Public Economy Party and its Economic Program

Ottoman Public Economy Party is one of the political parties of the Armistice Period. This party is the first political organization to enter the political scene by adopting the national economy policy. The party program includes many provisions in the political, social, economic and agricultural fields related to the future administration of the state. The program, which has a democratic and contemporary spirit as well as national one, consists of 10 sections titled Esâsiyât (Fundamentals), Teşkilat (Organizational), Dahili (Domestic), İçtimaî (Social), Maarif (Educational), Adlî (Judicial), Mali (Financial), Umrani (Reconstructive), Zirai (Agricultural) and İktisadi (Economic), and 143 articles under them. In the program, there are provisions related to the necessary applications and policies to help the country get out of the financial crisis. Some of these provisions had also been referred to in the documents of the early republican period, such as the Teşkilat-ı Esasiye Kanunu, the first constitution of Turkey, dated 1921, the Izmir Economy Congress, in which the national economic policies of the Atatürk period were determined, dated 17 February-4 March 1923, and the election manifesto (Dokuz Umde) published by the First Grand National Assembly on April 8, 1923. In this study; some provisions in the program of the Ottoman Public Economy Party program were compared with the provisions in the mentioned documents belonging to the early Republican period. Thus, the effects of the Ottoman Public Economy Party, which was established in the Armistice Period, on the transition process to the Republic were tried to be explained.

Keywords:

People, Economy, Party, National Economy, Early Republic.,

PDF

___

Ahmet Hamdi Başar’ın hatıraları, meşrutiyet, cumhuriyet ve tek parti dönemi “Gazi Bana Çok Kızmış” (C.1) (2007). (M. Koraltürk, haz.). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Atatürk’ün tamim, telgraf ve beyannameleri (1991). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Baykal, B. S. (1960). Birinci Meşrutiyete dair belgeler. Belleten, XXIV(96), 609-623.
Coşar, N. (1996). Aşar vergisinin kaldırılma nedenleri. Toplumsal Tarih, 7(35), 21-29.
Çetin, C. (2002). Millî iktisat düşüncesi ve ticaret-i umumiye mecmuası (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Eroğul, C. (2017). Demokrat parti tarihi ve ideolojisi. İstanbul: Yordam Kitap.
Evren, A. (1991). Ahmet Hamdi Başar ve iktisadi devletçilik. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Gökalp, Z. (1970). Türkçülüğün esasları. İstanbul. Millî Eğitim Basımevi.
Harp kazançları vergisi hakkında kararnâme. (1335). İstanbul: Matbaa-i Amire.
İktisad esaslarımız 17 Şubat 339: 4 Mart 339 tarihine kadar İzmir’de toplanan ilk Türk iktisad kongresinde kabul olunan esaslar ve irâd olunan nutuklar. (1339). İzmir: Anadolu Matbaası.
Kili, S.-Gözübüyük, A. Ş. (2006). Sened-i İttifaktan günümüze Türk anayasa metinleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Osmanlı Ahali İktisâd fırkası programı. (1918). İstanbul: Evkaf Matbaası.
Palamut, M. E. (1987). Aşar ve düşündürdükleri. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 43(1-2), (Prof. Dr. S. F. Ülgener’e Armağan), 69-78.
Pur, H. P. (2015). Limancı Hamdi Ahmet Hamdi Başar Türk ekonomisi ve vergi sistemine katkıları. İstanbul: Filika Yayınları.
Serçe, U. (2020). Ahmet Hamdi Başar’ın Demokrat partideki yılları. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 2020 (7), 100-116.
Tunaya, T. Z. (1986). Türkiye’de siyasal partiler. (C. II Mütareke Dönemi). İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
Tunçel, A. K. (2016). Cumhuriyet idaresinin mali konulardaki hassasiyetine ilişkin ziraat bankası örneği. Journal of Life Economics, 3(4), 201-221.
Uras, G. (2008, 18 Ocak). Limancı Hamdi Bey. Millîyet.
Ülken, H. Z. (2014). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
http://www.tufs.ac.jp/common/fs/asw/tur/htu/list2.html#t (S.E.T: 12.03.2022).