Rus Seyyah Pyotr Aleksandroviç Çihaçov (1808-1890) ve Kırım Savaşı Arifesinde Anadolu’nun Panoraması

1830-1835 ve 1845-1847 yılları arası İstanbul Rus Sefȃreti’nde diplomat olarak görev yapan Pyotr Aleksandroviç Çihaçov (1808-1890), 1847-1863 yılları arasında Ege ve Marmara’dan Fırat havzasına ve Erzurum’a, Akdeniz’den Karadeniz’e Anadolu’un birçok bölgesine seyahat gerçekleştirmiştir. Seyahatleri sırasında jeolojik, botanik, zoolojik, paleontolojik ve arkeolojik olarak Anadolu’yu bilimsel anlamda gözlemleyen Çihaçov, özellikle günlüklerinde Anadolu’da seyahat ettiği bölgelerin etnik, dinî ve idarî yapısı, siyasî meseleleri, insanların ekonomik ve yaşamsal sorunları gibi konulara da yer vermiştir. Bu bakımdan Çihaçov, 15 Mayıs – 11 Ekim 1853 tarihleri arasında altıncı Anadolu seyahati sırasında tuttuğu günlüklerinde eski bir diplomat olarak Osmanlı’nın ‘iç meseleleri’ni diplomatik ve siyasî seviyelerde gözlemleyerek önemli tespitlerde bulunmuştur. Çihaçov, bu günlüklerinde bir jeolog ve doğa bilimci olarak seyahat güzergâhındaki yer şekillerini ve bitki örtüsünü detaylı bir şekilde tasvir etmiştir. Ancak daha da mühimi Çihaçov, Kırım Savaşı’nın hemen öncesinde tuttuğu bu günlüklerinde taşradaki Osmanlı memurlarının ve Türk ve Türk olmayan Osmanlı unsurlarının yaklaşan Osmanlı-Rus savaşına ve bu sırada Osmanlı taşrasında seyahat eden bir “Rus”a karşı tavır ve tutumunu tüm yalınlığı ile ortaya koymuştur. Bu bağlamda bütün aksi telkinlere ve hatta savaş esiri olma pahasına Kırım Savaşı arifesinde Anadolu’daki “tehlikeli” seyahatine devam eden Çihaçov, Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde Rusya ile yaklaşan savaş nedeniyle yükselen toplumsal heyecana karşın “Türk örgütlenmesi ve Türk düzenin ne kadar zayıf olduğunu görme imkânı” bulmuştur. Ulaştığı her bölgenin önde gelen resmî ve gayrıresmî simalarının misafiri olarak kabul eldilen Çihaçov, bu temasları sırasında Kırım Savaşı’nın Osmanlı devleti ve toplumuna yansımalarının anlaşılması açısından oldukça ilginç diyaloglar gerçekleştirmiştir. Çihaçov’un günlüklerinde kısa ve öz olarak yer verdiği bu tür ilginç temaslarının, seyahatinin özellikle Konya, Karaman, Mersin ve Adana kısmında yoğunlaştığı tespit edilmiştir. Bu bağlamda eldeki bu çalışma, Anadolu’nun ünlü kâşifi olarak Rus doğabilimci, coğrafyacı ve seyyah Pyotr Aleksandroviç Çihaçov’u ve Kırım Savaşı arifesinde gerçekleştirdiği altıncı seyahatinin Osmanlı taşrasının toplumsal ve idarȋ yapısına dair önemli bilgiler sunan ilgili günlüklerini konu almıştır.

Russian Traveler Pyotr Alexandrovich Chikhachyov (1808-1890) and a Panorama of Anatolia on the Eve of the Crimean War

Pyotr Alexandrovich Chihachyov (1808-1890) served as a diplomat in the Russian Embassy in Istanbul, between 1830-1835 and 1845-1847, traveled to many parts of Anatolia from the Aegean and Marmara to the Euphrates basin and Erzurum, from the Mediterranean to the Black Sea in the years of 1847-1863. During his travels, Chihachyov turned out to be a scientific observer of Anatolia in geological, botanical, zoological, paleontological and archaeological terms. In his diaries, Chihachyov included issues such as ethnic, religious and administrative structure, political issues, and economic and vital problems of the people of the regions which he traveled. In this regard, Chihachyov, as a former diplomat in his diaries during his sixth trip to Anatolia between 15 May - 11 October 1853, made observations of the Ottoman Empire on the diplomatic and political levels. In his diaries, as a geologist and naturalist, Chihachyov described the landforms and vegetation on his travel route in detail. However, more importantly, in his diaries, which were kept just before the Crimean War, Chihachyov showed the attitude of the Ottoman officers in the provinces and Turkish and non-Turkish Ottoman elements to the approaching Ottoman-Russian war and a “Russian” traveling in the Ottoman provinces. In this context, Chihachyov continued his “dangerous” journey in Anatolia on the eve of the Crimean War at the expense of being a prisoner of war, and despite the increasing excitement in various regions of Anatolia caused by the upcoming war with Russia. As the guest of the leading official and informal figures of each region he traveled, Chihachyov conducted very interesting dialogues which the reflected the effets of the upcoming Crimean War on the Ottoman state and society. Those interesting contacts in Chihachyov’s diaries, concentrated especially in in his travel through Konya, Karaman, Mersin and Adana prvinces. In this context, this study deals with Russian naturalist, geographer and traveler Pyotr Alexandrovich Chihachyov as the famous explorer of Anatolia and his diaries from his sixth trip which provides important information on the social and administrative structure of the Ottoman provinces on the eve of the Crimean War.

PDF

___

Bab-ı Asafi, Karaman Ahkâm Defterleri (A.DVNSAHK. KR.) d. nr. 37, s. 195, Hüküm nr. 3.

Sadaret, Mühimme Evrakı (A}DVN. MHM.) 3/37.

Autoren Kollektiv, Der Lloyd in Triestgestern-heute-morgen. Vom Österreichischen Lloyd zum Lloyd Triestino, Triest, Lloyd Triestinodi Navigazione, 1987.

Dantsig, B. M. Russkie Puteşestvenniki na Blijnem Vostoke, Moskova, Mısl, 1965.

Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1854) cilt: V, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2011.

Royle, Trevor. Crimea: The Great Crimean War, 1854-1856, New York, Pagrave Macmillan, 2000.

Said, Edward. Oryantalizm, Çev.: Nezih Uzel, İstanbul, İrfan Yayınevi, 1998.

Soykut, Mustafa. Papalık ve Venedik Belgelerinde Avrupa’nın Birliği ve Osmanlı Devleti (1453-1683), İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2007.

Tchihatcheff, Pierre de. Asie Mineur: Description Physi ue, Statisti ue et Arch ologi ue de Cette Contr e, Gide et Paris, J. Baudry, puis L. Gue rin, 1853-1869.

Tchihatcheff, Pierre de. Coup d'oeil sur la Constitution Geologique des Provinces Meridionales du Royaume de Naples, Berlin, S. Schropp & Comp, 1842.

Tchihatcheff, Pierre de. Espagne, Alg rie et Tunisie, Paris, J.-B. Baillière, 1880.

Tchihatcheff, Pierre de. İstanbul ve Boğaziçi, Çev.: Ali Berktay, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.

Tchihatcheff, Pierre de. Le Bosphore et Constantinopole, Paris, T. H. Morgand, 1864.

Tchihatcheff, Pierre de. Voyage Scientifique dans l'Altai Oriental et les Parties Adjacentes de la Frontiere de Chine par Pierre de Tchihatcheff, Chez Gide, Paris, Libraire-Editeur, 1845.

Troelstra, A. S. Bibliography of Natural History Travel Narratives, Utrecht, KNNV Publishing, 2016.

Tsıbulskiy, Vladimir Vasilyeviç. P. A. Çihaçov – İssledovatel, Puteşestvennik, Moskova, Gos. İzdtelstvo Geogr. Lit-rı, 1961.

Tsıbulskiy, Vladimir Vasilyeviç. P. A. Çihaçov – Vıdayuşiysya İssledovatel Altaya, Kemerovo, Kn. İzdatelstvo, 1959.

Arsenyev, K. K. & Petruşevskiy, F. F. (red.). (1903). Pyotr Aleksandroviç Çihaçov. Entsiklopediçeskiy Slovar Brokgauza i Efrona. (T. 38А (76), ss. 884-885). St. Petersburg: Semenovskaya Tipo-Litografii (İ. A. Efrona).

Çihaçov, P A. (1855). Pamyatniki Drevnosti v Maloy Azii. Trudı Vostoçnoy Otdeleniya Russkavo Arheologiçeskavo Obşestva (Ç. 2, ss. 225-303.). St. Petersburg: İzdatestvo Tipografiya İmperatorkovo Akademii Nauk.

Çihaçov, P. A. (1970). Şestoe Puteşesvie P. A. Çihaçova po Maloy Azii (15 Maya - 11 Oktyarbriya 1853 g.) (Per. s Nem. V. V. Gordeyeva). Velikie Derjavı i Vostoçnıy Vopros, (Sost., Avt. Predisl. i Primeç. V. V. Tsıbulskiy) ANSSSR (ss. 201-217). Moskova: İnstitut Vostokovedeniya.

Edwards, R. W. (2016). Sebaste (Cilicia). The Eerdmans Encyclopedia of Early Christian Art and Archaeology, (Ed., Paul Corby Finney) (ss. 489-491). Michigan: William B. Eerdmans Publishing.

Karpuz, H. (2015). Aya Elena Kilisesi, Konya Ansiklopedisi, (C. 1, s. 353-354). Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.

Köprülü, O. F. (1988). Abdal. DİA (C. 1, ss. 61-62). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

Maloletko, A. M. (2007). 200 Let so Dnya Rojdeniya Geografa, Vostokoveda, İssledovatelya Altaya P.

A. Çihaçova (1808-1890), Altayskiy Kray 2008 g. (ss. 55-57.). Kalendar Znamenat i Pamyat Dat, Barnaul: Kultura Altaykovo Kraya.

Popovtsov, A. A. (red.). (1911). Pyotr Aleksandroviç Çihaçov. Russkiy Biografiçeskiy Slovar, (T. 23, s.415-418). St. Petersburg: İzd. İRİO, Tip. Glavnovo Upr. Udelov.

Süreyya, M. (1996). Hafız Mehmed Paşa, Sicill-i Osmani, (C. 2, ss. 557-558). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Eyice, S. (1966). “Konya ile Sille Arasında Ak Manastır”, Şarkiyat Mecmuası, sayı: 6, s. 135-160

N. N. Baranskiy, N. B. Dik (Red.). (1959). Pyotr Aleksandroviç Çihaçov, Oteçestvennıe Fiziko-Geografı i Puteşestvenniki, [Online] Available at , [Erişim tarihi: 1.10.2019].