Mardin Müzesi Örnekleri Işığında Eyyûbi Sikkeleri

Sikke, hemen her dönemde hükümdarların, iktidarların ve devletlerin maddi ve kültürel sembolü durumundadır. Üzerlerinde taşıdıkları yazılar, motifler ve figürler basıldıkları dönemin üslubunu, inanış biçim ve şekillerini yansıtmaktadır. Bu küçük metal parçalar, Tarih, Sanat, Dinler Tarihi, Filoloji ile Sanat Tarihi bilim dallarına önemli katkılar sağlaması bakımdan ve kesin bilgiler sunması açısından belge niteliği taşımaktadır.Gerek jeopolitik gerekse sosyo-kültürel yapısı kapsamında önemli bir konumda olan Mardin, Mezopotamya ve Anadolu arasında köprü görevi üstlenmiştir. Pek çok medeniyete ev sahipliği yapan şehrin Müzesi, çevresinde yer alan yerleşmelerden taşınan eserlerden oluşmaktadır. Bu çeşitlilik içinde en önemli seksiyonlardan biri de sikkedir.Müzede, sergide ve depoda bulunan 10.000 adet sikkenin büyük bir bölümü İslami Dönem eserlerinden oluşmaktadır. Çalışma İslami dönem sikkeleri içinde Eyyûbi Dönemine ait olan ve birbirinin tekrarı nitelikte olmayan eserlerin, tanımlanması, genel özelliklerinin ortaya konulması ve motif ile süsleme detaylarının incelenmesidir.Müzede Eyyûbi dönemine ait 36 örnek incelenmiştir. Bu örneklerden 1 tanesi altın, 21 tanesi gümüş ve 14 tanesi bronzdur. Sikkeler, Kahire, Mısır, Silvan ve ağırlıklı olarak Şam ile Halep’te basılmıştır. Kullanılan yazı tipi kûfi’dir. Sikkeler iki gruba ayrılabilir. Bunlardan birincisi yazılı, ikincisi ise figürlü sikkelerdir. Figür, altın ve gümüş baskılı sikkelerde görülmez, bronz sikkelerde vardır. Yazılı sikkelerde çevre bordürü olarak en çeşitli tiplerin görüldüğü dönemdir. Tam daire, dikdörtgen, geçmeli, yıldız formlu kenar bordürlerinde ortak olan nokta çift sıra düzenlenen bordürlerin aralarında inci dizisinin kullanımıdır. Figürlü Eyyûbi sikkeleri Artuklu sikkeleri ile büyük benzerlik içindedir. Cepheden büst şeklinde verilen hükümdar tasvirlerinin yanı sıra tek başına merkeze yerleştirilen aslan figürü nadir bir kompozisyon olarak karşımıza çıkmaktadır.Eyyûbi sikkelerinin ana özelliklerinden biri ön yüz yazılarının el-İmam, arka yüz yazılarının ise el-Melik ile başlamasıdır. Bunun dışında Sultan, Allah’ın ve dinin yardımcısı imam, mü’minlerin emiri, fetih babası, dine bağlı gibi unvanlar kullanmıştır. Sikkelerin arka yüzünde, bir geleneğin bir inancın etkisi olarak süregelen kelime-i tevhid yerini almıştır. Eyyûbi sikkelerinde hilafet makamına gönderme vardır. İmam Mustansır Billah gibi. Araştırmamızın amacı müzede bulunan eserlerin dönem özelliklerinden yola çıkılarak genel değerlendirmelerinin yapılması ve bilim dünyasına tanıtılarak bu özel koleksiyonun uluslararası platformda hazırlanan sikke kataloglarına dahil edilmesidir. Bu kapsamda belirlenen örnekler ışığında Eyyubi Sikkeleri tasnif edilmiş ve detaylı incelemeleri yapılarak, dönem özellikleri ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Sikke, İslami Dönem Sikkeleri, Mardin Müzesi Sikkeleri, Eyyubi Sikkeleri, Figürlü Sikkeler

Ayyubid Coins in the Light of the Samples of Mardin Museum

Coin has been a financial and cultural symbol of rulers, governments and states in almost all the time. The writings, motifs and figures on the coins reflect the style, form of belief and shapes of the period they were issued. These billets act as documents in terms of presenting certain information and making a major contribution to such scientific fields as History, Art, History of Religions, Philology and Art History. Mardin, which has an important position in terms of its geopolitical and socio-cultural structure, undertook the mission of becoming a bridge between Mesopotamia and Anatolia. The museum of the city, which has hosted many civilizations, consists of works carried from settlements around. One of the most important sections in this diversity is the coin. Most of the 10,000 coins, which are in the exhibition and store, are from Islamic Period works. This study aims at describing, presenting the general feature and examining motive and ornament details of the works of the Ayyubid Period, among the coins of Islamic period, and not repeating each other. 36 samples of the Ayyubid Period were investigated in the museum. 1 of these samples is gold, 20 silver and 15 bronze. Coins were printed in Cairo, Egypt, Silvan and especially Damascus and Aleppo. The used writing style is cufic. Coins can be divided into two groups. While the first one is written coins, the second one is figured. There is not figure on gold and silver coins but on bronze ones. Most diversified types of periphery curb regarding written coins are seen in this period. The common point of full circle, rectangle, interlaced and star formed periphery curbs is the usage of pearl row between the curbs arranged in double-row. Figured Ayyubid coins have many similarities with Artuqid ones. Besides the ruler portrayal given from the front in the shape of bust, lion figure placed singly into the centre welcome us as a rare composition. One of the basic characteristics of Ayyubid coins is that their obverse writings begin with el-Imam and reverse side with elMelik. The Sultan used the titles such as Imam as the supporter of Allah and religion, the emir of Muslims, the father of conquest and religionist. Islamic confession of faith was used on the reverse sides of coins as the effect of a tradition and belief. There is a reference to the caliphate in Ayyubid coins. The goal of our investigation is to perform a general evaluation of the works in the museum on the basis of the characteristics of the period, and add this private collection to coin catalogues prepared in international platforms by introducing it to the science world. In this manner, Ayyubid coins were classified in the light of determined samples and their periodical characteristics were presented by examining them in detail

Keywords:

Coin Coins of Islamic Period, Coins of Mardin Museum, Ayyubid Coins, Medieval Coins, Figured Coins,

PDF

___

Akkaya, Necla, Mardin Müzesi’ndeki İslami Dönem Sikkelerinden Örnekler, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya, 2011.
Anonim, Asya’dan Anadolu’ya İnen Rüzgâr Beylikler Dönemi Sikkeleri III, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2001.
Anonim, Doğu-Batı Arası Bir Gökkuşağı Selçuklu Sikkeleri II, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2001.
Anonim, Kudret ve Hüner Sikkenin İki Yüzü I, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2001.
Anonim, Saltanatın İki Yüzü Yazı ve Tuğra IV, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2001.
Anonim, Stephen Album Rare Coins Specialists in Islamic, Indian and Oriental Coins, California, USA, Stephen Album Rare Coins, 2011.
Anonim, Türkiye Müzeleri, Ankara, 2002.
Artuk, İbrahim - Artuk, Cevriye, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslami Sikkeler Kataloğu, c. I-II, İstanbul, T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Eski Eserler Vakfı, 1970.
Carel J. Du Ry, Art of Islam, New York, New York: Abrams, 1970.
Çam, Nusret, “Türk ve İslâm Sanatlarında Altı Kollu Yıldız (Mühr-i Süleyman)(1)”, Prof.Dr. Yılmaz Önge Armağanı, Selçuk Üniversitesi Basım Evi, Konya, 1993, s. s.207-230.
Çoruhlu, Yaşar, Türk Mitolojisinin Anahatları, İstanbul, Kabalcı Yayınları, 2000.
Çoruhlu, Yaşar, Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, İstanbul, Seyran Yayınevi, 1999.
Damalı, Atom, 150 Devlet 1500 Sultan İslam Sikkeleri, İstanbul, Nilüfer Damalı Vakfı Yayınları, 2002.
Dursun, Necla, “Figürlü Eyyûbi Sikkeleri”, Prof.Dr. Selçuk Mülayim Armağanı Sanat Tarihi Araştırmaları II, İstanbul, Lale Yayıncılık, 2013, s.221-241.
Halil Edhem, Düvel-i İslâmiye, İstanbul, Millî Matbaa, Maarif Vekâleti Neşriyat, 1927.
Halil Edhem, Müze-İ Hümayun Meskûkât-i Kadime-i İslâmiye Kataloğu Kısm-i Sadis. Meskûkât-I Osmaniye, İstanbul, Mahmud Bey Matbaası, 1334 (1918).
İsmail Galib, Meskûkât-ı İslamiye Kısmından Meskûkât-ı Türkmeniye Kataloğu, İstanbul, Konstantiniye : Mihran Matbaası, 1311(1893).
İsmail Galib, Takvim-i Meskûkât-ı Selçukiyye, Ankara, Turhan Kitabevi, 1971.
Kjeld von Folsach, Die Dschazira: Kulturlandschaft zwischen Euphrat und Tigris, Berlin, Weimar, 2006.
Mehmed Mübarek, Müze-i Hümayun Meskûkât-ı Kadime-i İslamiye Kataloğu, İstanbul, Mahmud Bey Matbaası, 1900.
Ögel, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, c.I-II, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, 2014.
Ögel, Semra, Anadolu Selçukluları’nın Taş Tezyinatı, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1966.
Önder, Mehmet, Türkiye Müzeleri, Ankara, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1999.
Öney, Gönül, “Anadolu Selçuk Mimarisinde Arslan Figürü” , Anadolu (Anatolia), sayı:13, s. 1-41.
Öney, Gönül, Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları, Ankara, İş Bankası Kültür Yayınları, 1988.
Şeşen, Ramazan, Salâhaddin Eyyûbi ve Devri, İstanbul, IRCICA, 2000.
Şeşen, Ramazan, Salâhaddin Eyyûbi ve Devlet, İstanbul, Kelepir Yayınlar, 1987.