Türk ve Rus Kavram Sisteminde Sembolik Bir Değer olarak “Beyaz/Ak’’

Türk ve Rus kültür tarihi boyunca akla ilk gelen manalarının dışında renklere (kara, al, kızıl, sarı, yeşil, mavi vb.) muhtelif anlamlar yüklenilmiştir. Söz konusu renklerin en önde gelenlerinden biri de beyaz/ak’tır. Bu çalışmada, kültürel ve anlam bilimsel yaklaşımlarla ak renginin Türk ve Rus kültürlerindeki sembolik anlamlarının ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu hedef doğrultusunda, öncelikle ak renginin Türk ve Rus kültür katmanlarında sembolik bir değer olarak kullanıldığı yerlere kısaca değinilmiştir. Ardından karşılaştırmalı analiz yöntemiyle her iki dilin söz varlıklarında bulunan, insanı niteleyen, içinde ak sözcüğü geçen söz ve söz öbeklerindeki sembolik anlamlarının tespiti yapılmıştır. Ayrıca, söz konusu kültürlerde belirlenen sembolik anlamların ne ölçüde benzeştikleri ya da birbirlerinden ne denli uzaklaştıkları ortaya konulmuştur. İnceleme sonucunda, ak rengin bu iki kültürdeki sembolik anlamlarının çoğunlukla birbirleriyle benzeştiği, ancak az sayıda da olsa bazı farklılıkların bulunduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, Türk kültüründe ak rengin yalnızca olumlu anlamlar taşıdığı, Ruslarda ise beyazın hem olumlu hem de olumsuz anlamlarının olduğu saptanmıştır. Renklerin sembolik anlamları üzerine ülkemizde bu iki kültürü karşılaştıran nerdeyse hiçbir çalışmanın yapılamamış olması kültür bilimi ve anlam bilimi alanında ciddi bir boşluk meydana getirmiştir. Bu sebeple bu çalışma daha sonraki araştırmalar için bir ön adım olma niteliğindedir.

Anahtar Kelimeler:

Beyaz/Ak, sembolik anlam, Türk ve Rus Toplumları, dil, kültür

White as a Symbolic Value in the Turkish and Russian Conceptual System

During the history of Turkish and Russian culture, various meanings have been attached to the colours (black, scarlet, red, yellow, green, blue, etc.), except for the meanings that first come to mind. One of the most prominent of these colours is white. In this study, it is aimed to reveal the symbolic meanings of the colour white in Turkish and Russian cultures with cultural and semantic approaches. In line with this goal, first of all, the places where the white colour is used as a symbolic value in Turkish and Russian cultural layers are briefly mentioned. Then, with the comparative analysis method, the symbolic meanings of the words and phrases in the vocabulary of both languages, characterizing the human being and containing the word white, were determined. In addition, it was revealed to what extent the cultural meanings in the two languages in question are similar or how far they are from each other. As a result of the examination, it was found that the symbolic meanings of the word white in these two cultures are mostly similar to each other, but there are some differences, albeit a small number. In addition, it has been determined that white has only positive meanings in Turkish culture, while white has both positive and negative meanings in Russian. As Almost no work comparing these two cultures on the symbolic meanings of Colours has been done in our country. That situation has created a serious gap in the field of cultural science and Semantics. For this reason, this study is a preliminary step for further research.

Keywords:

White, symbolic meaning, Turkish and Russian Societies, language, culture,

PDF

___

Akçakaya, N. (2018). Renk sembollerine dair sosyolojik bir inceleme. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 39, 373-388. https://doi.org/10.21497/sefad.443533.
Akçay, H. (2019). Mâtürîdî’de âyetleri tevilde kinaye unsuru. Diyanet İlmî Dergi, 55, Erişim adresi: https://dergi.diyanet.gov.tr/makaledetay.php?ID=32828.
Aksan, D. (2009). Her yönüyle dil: ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Aksoy, Ö. (2013). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 1-2. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
Albayrak, K. (2017). Dinlerin rengi, renklerin dili. Ankara: Maarif Mektepleri Yayınları.
Alsaç, F. (2018). Dede Korkut hikayeleri’nde kültürel bellek bağlamında gelenekler. Journal of Turkish Language and Literature, 1, 17-35. https://doi.org/10.20322/littera.328019.
Birih, A. (1999). Slovar russkoy frazeologii: istroriko-etimologiçeskiy spravoçnik. St. Petersburg: SPBGU Folio-Press.
Causse, J. (2019). Renklerin şaşırtıcı gücü. (H.C. Utku, Çev.). İstanbul: Pegasus Yayınları.
Dal, V. (1989). Tolkovıy slovar jivogo velikorusskogo yazıka. Moskva: Russkiy Yazık.
Ekici, M. (2016). Türk kültüründe “al” renk. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 16 (2), 103-107. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/egetdid/issue/42807/517380.
Ekrem, N. H. (1996). Hunlarda renk ve yön bilgisi. S. Tural ve E. Kılıç (Haz.). Türk Dünyasında Nevruz İkinci Bilgi Şöleni Bildirileri. (s. 85-97). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Eren, A. (2008). Bâki divanı’nda kırmızı renk. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 37, 31-68. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/33216.
Fedorov, A. (2007). Frazeologiçeskiy slovar russkogo literaturnogo yazıka (okolo 13000 frazeologiçeskih yedinits). Moskva: Astrel.
Genç, R. (1996). Türk düşünce, davranışı ve hayatında renkler ve sarı, kırmızı, Yeşil. S. Tural ve E. Kılıç (Haz.). (s. 41-48). Türk Dünyasında Nevruz İkinci Bilgi Şöleni Bildirileri Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Günay, V. D. (2013). Dil ve iletişim. İstanbul: Papatya Yayınları.
İnan, A. (1998). Makaleler ve incelemeler 1. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Jukov, V. P. & Jukov, A. V. (2013). Frazeologiçeskiy slovar russkogo yazıka. Moskva: Prosvişeniye.
Kalafat, Y. (2012). Türk halk inançlarında renkler. Ankara: Berikan Yayınevi.
Karabaş, S. (1996). Dede Korkut’ta renkler. İstanbul Yapı Kredi Yayınları.
Karakurt, D. (2011). Türk söylence sözlüğü: açıklamalı ansiklopedik mitoloji sözlüğü. Erişim adresi: https://archive.org/details/Turk-Soylence-Sozlugu.
Ojegov, S. (2014). Tolkovıy slovar russkogo yazıka. Moskva: İzdatel’stvo Ast.
Ögel, B. (2000). Türk kültür tarihine giriş vı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Özcan, B. A. (2019). Rusça ve türkçe deyimlerdeki renk kavramının karşılaştırmalı analizi. (yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Aydın Üniversitesi, İstanbul.
Özcan, D. (2014). Uygur halk destanlarında bir simge olarak renkler: karalık, aklık. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 4, 89-97. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/uygur/issue/30036/324333.
Özköse, K. (2000). Tasavvufta renklerin dili. Somuncubaba İlim Kültür ve Edebiyat Dergisi, 160, Erişim adresi: https://somuncubaba.net/dergi/160-sayi/tasavvufta-renklerin-dili/ Erişim tarihi: 22.11.2020.
Rayman, H. (2002). Nevrûz ve türk kültüründe renkler. Milli Folklor, 53, 10-15. Erişim adresi: https://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=53&Sayfa=7.
Rıbnikova, M. (1961). Russkiye poslovitsa i pogovorki. Moskva: Akademiya Nauk.
Serov, H. (2004). Svet kulturı. psihologiya, kul’turologiya, fiziologiya. Moskva: Reç.
Snegirev, İ. (2014). Kniga narodnoy mudrosti. Moskva: Eksimo.
Söz Hazinesi. Atasözleri. Erişim adresi: https://www.sozhazinesi.com/arama/?q=BEYAZ&category=5 Erişim tarihi: 19 Aralık 2020
Stepanov, Y. (1997). Konstantı russkoy kul’turı: opıt issledovaniya. Moskva: Yazıki slavyanskoy kulturı.
Teliya, V., Gudkov, D. & Krasnıh, V. (2006). Bolşoy frazeologiçeskiy slovar russkogo yazıka. znaçeniya. upotrebleniye. kul’turologiçeskiy kommentari. Moskva: İzdatel’stvo Ast.
Tihonov, A.N. (2007). Frazeologiçeskiy slovar’ russkogo yazıka. Moskva: Russkiy Yazık Media.
Tolstoy, N. (1995). Belıy svet. slavyanskiye drevnosti tom 1. Moskva: Mejdunarodnıye otnoşeniya, 151-154.
Türk Dil Kurumu. Türk dil kurumu sözlükleri. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/. Erişim tarihi: 14 Aralık 2020.
Türkçe Kur’an mealleri. Âli İmran suresi. Erişim adresi: https://www.kuranmeali.com/AyetKarsilastirma.php?sure=3&ayet=106 Erişim tarihi: 22 Aralık 2020.
Wierzbicka, A. (1996). Oboznaçeniya sveta i universalii zritel’nogo vospriyatiya. Moskva: Russkiye Slovari.