Kadınlara Özel Bir Kamusal Alan: Yalvaç Mahalle Fırınları

Mekânsal düzenlemeler, kentsel ya da mimari olsun, tarih boyunca ve değişik kültürlerde, kadın ve erkek arasındaki eşitsizliği kuvvetlendirecek biçimde ortaya çıkmıştır. Toplumsal cinsiyet rolleri kadın ve erkeğin kent mekânını farklı deneyimlemesine sebep olmuş, kamusal alanlar erkek ağırlıklı kullanıma ayrılırken, kadın özel alanla ilişkilendirilmiştir. 21. yüzyıla gelene kadar mekânsal uzam açısından kadın ve erkek arasında bir eşitlikten söz edilmesi mümkün olmamıştır. Geleneksel kültürlerde kamusal alanda kadının görünürlüğü genellikle sınırlıyken, yerel topluluklar bazında kadınlara özel kamusal mekânlar bulunabilmektedir. Anadolu’da yaygın olarak kullanılan tandır fırınları bu türden cinsiyetlendirilmiş mekânlara örnek olarak gösterilebilir. Bu çalışma kapsamında incelenen Yalvaç mahalle fırınları ise ekmek pişirme tekniği bakımından Anadolu’daki benzerlerine göre farklılık göstermektedir. Üretim taş fırınlarda yapılırken, fırıncılık mesleği anneden kıza geçen bir sanat olarak Yalvaç kültüründe önemli bir yere sahiptir. Çalışmada Yalvaç yaşam kültüründe geleneksel mahalle fırınlarının geçmişten günümüze geçirdiği dönüşümler ele alınmaktadır. Literatür taraması, saha çalışması ve yarı yapılandırılmış görüşmeler ile çalışma verileri elde edilerek değişkenler arası bağımlı ilişkiler yorumlanmıştır. Kentsel yapılı çevre ve sosyo-ekonomik yapıda zaman içinde meydana gelen değişimlerin, mahalle fırıncılığı geleneğini yok olma noktasına getirdiği görülmüştür. Yapılan değerlendirmeler, halihazırda bu kültürün yaşatılması için yürütülen güncel çalışmalara katkı sağlayabilir.

Anahtar Kelimeler:

Kadın, kamusal alan, cinsiyetlendirilmiş mekânlar, toplumsal cinsiyet, yerel fırınlar

A Public Sphere Pertaining to Women: Neighborhood Bakeries of Yalvac

Spatial regulations, whether it is urban or architectural, appeared in a way to intensify the inequality of women and men throughout the history and in different cultures. Gender roles caused man and woman to experience the urban space differently. Whilst public sphere is reserved predominantly for the use of men, women were associated with private sphere. Until 21st century, it was not possible to speak of an equality of men and women in the sense of spatial extent. Although women’s apparency in public sphere is usually confined in traditional cultures, public spaces specific to women can be found based on local communities. Earth ovens prevalently used in Anatolia may exemplify this kind of gendered spaces. In case of neighborhood bakeries of Yalvac, which is examined within the scope of this study, it differs from its counterparts in Anatolia in terms of bread cooking style. Whereas the production is carried out in masonry ovens, bakery profession takes an important place in Yalvac culture as being a workmanship handed down by mothers to their daughters. In this study, transformations throughout the history of traditional neighborhood bakeries in Yalvac cultural life is examined. By acquiring data through literature review, on-site evaluations and semi-structured interviews, dependent relationships between variables are interpreted. It is observed that emerging changes in build-up area and socioeconomical structure in time caused the tradition of neighborhood bakery to face extinction. Evaluations carried out in this study might contribute to current actions performed to sustain this culture.

Keywords:

Woman, public sphere, gendered spaces, gender, local bakeries,

PDF

___

Alcoff, L. (1988). Cultural feminism versus post-structuralism: The identity crisis in feminist theory. Signs, 13(3), 405-436. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/3174166?seq=1
Altay Baykan, D. (2015). Yerel yönetimler için kadın dostu kent planlaması va tasarım ilkeleri kitabı. Ankara: Uzerler Matbaacılık. Erişim adresi: http://www.kadindostukentler.com/content/docs/kadin-dostu-kent-planlamasi.pdf Erişim tarihi: 20.09.2020
Arjmand, R. (2017). Public urban space, gender and segregation- Women-only urban parks in Iran. London: Routledge.
Butler, J. (2014). Cinsiyet belası- Feminizm ve kimliğin altüst edilmesi (B. Ertür, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
Demir, Z. S. (2013). Halk bilimi müzeciliğinde deneysel yaklaşımlar: Yaşayan müze. Turkish Studies, 8/9, 1111-1125. Erişim adresi: https://turkishstudies.net/DergiTamDetay.aspx?ID=5444 Erişim tarihi: 15.09.2020
Ecevit, Y. (2011). Toplumsal cinsiyet sosyolojisine başlangıç. Y. Ecevit & N. Karkıner (Ed.) Toplumsal cinsiyet sosyolojisi içinde (s. 2-30). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Göde, H. A. (2017). Kültür endüstrisine örnek olarak Isparta/ Yalvaç ekmek kültürü ve dünden bugüne mahalle fırıncılığı. Folklor/Edebiyat, 23(91), 197-210. doi:10.22559/folkloredebiyat.2017.44
Göde, H. A. & Tatlıcan, N. (2016). Geleneksel Isparta ekmeği etrafında şekillenen somut olmayan kültürel mirasın turistik, eğitimsel ve ekonomik işlevlerinin yaratılmasına yönelik yaklaşımlar. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 38, 125-143. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sufesosbil/issue/23719/252639 Erişim tarihi:15.09.2020
Gökgür, P. (2008). Kentsel mekânda kamusal alanın yeri. İstanbul: Bağlam Yayıncılık
İller Bankası A.Ş. (2010). Yalvaç (Isparta) ilave-revizyon imar planı araştırma raporu.
Karaman, D. (1991). Dünden bugüne Yalvaç tarihi (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
Kulözü, N. (2009). St. Paul Yolu (Perge-Antalya/Yalvaç Pisidia Antiocheia) ve yakın çevresinin turizm ve rekreasyon kullanımına yönelik peyzaj potansiyelinin saptanması üzerine bir araştırma (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
Kurdoğlu, A. (2011). Kent yaşamı. Y. Ecevit & N. Karkıner (Ed.) Toplumsal cinsiyet sosyolojisi içinde (s. 106-128). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Mackenzie, S. (2002). Kentte kadınlar. B. Duru & A. Alkan (Ed. & Çev.) 20. Yüzyıl kenti içinde (s. 249-283). Ankara: İmge Kitabevi.
Lerner, G. (1986). The creation of patriarchy. Oxford: Oxford University Press.
Mumford, L. (1961). The city in history- Its origins, its transformations and its prospects. New York: Harcourt Brace Jovanovich, Inc.
Parker, B. J. (2011). Bread ovens, social networks and gendered space: An ethnoarchaeological study of tandır ovens in Southeastern Anatolia. American Antiquity, 76(4), 603-627. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/41331914?seq=1
Stearns, P. N. (2006). Gender in world history (2. bs.). New York: Routledge
Şenol Cantek F. & Akşit, E. E. (2011). Kadınların kuşaklar ve sınıflar arası bilgi aktarımları. S. Sancar (Ed.) Birkaç arpa boyu...- 21. yüzyıla girerken Türkiye'de feminist çalışmalar. Prof. Dr. Nermin Abadan Unat'a armağan içinde (s. 525-561). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
Şenol, N., Sargın A., Salmaner, N., Karaca, Ö., Mısırlıoğlu, S., Ulusoy, S.,... İnceler Aktan, S. (2010). Kadın dostu kentler. Ankara: Damla Yayın. Erişim adresi: http://www.kadindostukentler.org/content/docs/outputs/kadin-dostu-kentler-2010.pdf Erişim tarihi:20.09.2020
Tuncer, S. (2016). Kadınlar sokağa çıkınca: 1950-80 Ankara’sında kadınların gündelik kamusal mekân deneyimleri. Toplumsal Tarih, 269, 57-61. Erişim adresi: https://www.idealonline.com.tr/IdealOnline/lookAtPublications/documentIngredient.xhtml?uId=6631&ioM=JournalIssue Erişim tarihi: 15.09.2020
Türkün Dostoğlu, N. (2010). Fiziksel çevrenin oluşumu ve kullanımında kadının yarattığı fark: Cumalıkızık örneği. A. Akpınar, G. Bakay & H. Dedehayır (Ed.) Kadın ve mekân- Tutsaklık mı? Sultanlık mı? içinde (s. 58-71). İstanbul: Turkuvaz Kitap.
van den Berg, M. (2017). Gender in the post-fordist urban- The gender revolution in planning and public policy. Switzerland: Palgrave Macmillan.
Wiesner-Hanks, M. E. (2011). Gender in history: Global perspectives (2. bs.). Wiley-Blackwell.