HAYALÎ BİR COĞRAFYA TASAVVURU: ORTA ASYA (1908-1923) -II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ HİKÂYE VE ROMANI

Türkçülük ve Turancılık, Meşrutiyet dönemi Türk edebiyatını şekillendiren en önemli ideolojidir. Bu ideolojinin etkisi ile yazılan roman ve hikâyelerde Türkçü kahramanlar bir şekilde Türkistan’la irtibata geçer. Bu irtibat neticesinde Türkistan coğrafyası siyasi, ekonomik, coğrafî ve kültürel özellikleri ile roman ve hikâyelerin arka planını teşkil eder. Yazarlar, Türkistan’ı tarihî/ütopik roman/hikâye kurgusu içinde ya da güncel siyasi olayları romanın merkezine koyarak işlerler. İdeolojik gayelerle yazılan ve dönemin siyasi sürecinin etkisinde şekillenen bu eserlerin çoğunda didaktizm dikkati çeker. Bu eserlerde, Doğu Türkleri ile Batı Türkleri arasındaki dil, din, milliyet birliği vurgulanırken genellikle Turancılık ideali savunulur. Yazarlar tarafında Osmanlı Türklerinin Türkistan’daki Türklere yardım elini uzatması tavsiye edilir. Bu bağlamda, roman ve hikâyelerde Türkistan’a giden ve bu coğrafyadaki Türkler için çalışan tiplemeler oluşturulur.

Anahtar Kelimeler:

Meşrutiyet Devri, Türk romanı, Orta Asya, Türkistan.

AN IMAGINARY ENVISAGEMENT OF GEOGRAPHY: CENTRAL ASIA (1908-1923) NARRATIVES AND NOVELS OF THE PERIOD OF II. CONSTITUTIONAL MONARCHY

Turkism and pan-Turanism are the most significant ideologies that shaped the period of Constitutional Monarchy. Turkish heroes in the narratives and novels, which were written under the influence of this ideology, somehow come into contact with Turkistan. As a consequence of this interaction, the Turkistan geography with its political, economic, geographical and cultural features makes up the background of novels and narratives. The authors deal with Turkistan by placing it within the center of historical/utopic novel/narrative fiction or current political events. Didactics draws our attention to the majority of these works of art which have been written with certain ideological aims and were formed under the influence of the political process of the period. While focusing on the solidarity of language, religion, unity of nation among the Eastern and Western Turks, ideal of pan-Turanism is supported in general. The authors suggest the Ottoman Turks to extend their helping hands to the Turks in the Turkistan. In this context, there are types of people who work for the Turks, who go to Turkistan in the novels and narratives.

Keywords:

Constitutional Period, Turkic novel, Central Asia, Turkistan,

PDF

___

ADIVAR, Halide Edip, (trhsz.), Raik’in Annesi -Yeni Turan, İstanbul: Atlas Kitabevi.
AKÇURA, Yusuf, (1978), Türkçülük – Türkçülüğün Tarihî Gelişimi, İstanbul: Türk Kültür Yayınları.
BRAUDEL, Fernand, (2001), Uygarlıkların Grameri, (çev. Mehmet Ali Kılıçbay), Ankara: İmge Kitabevi.
Filibeli Ahmet Hilmi, (1326), Öksüz Turgut, İstanbul: Hikmet Matbaası.
GÖKALP, Ziya, (1970), Türkçülüğün Esasları, (hzl. Mehmet Kaplan), İstanbul: MEB Yayınları.
GÖKALP, Ziya, (2006), Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak, (Hzl. Osman Karatay), Ankara: Akçağ Yayınları.
GÜNDÜZ, Aka, (1911), Türk Kalbi, Matbaa-i Hukukiye, İstanbul.
GÜNGÖR, Erol (1996), Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik, İstanbul: Ötüken Yayınları.
KOZANOĞLU, Abdullah Ziya, (2004), Kızıl Tuğ, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
Mehmet Ali Tevfik, (trhsz.), Turanlının Defteri, İstanbul: Milli Hareket Yayınları.
MÜFTÜOĞLU, Ahmet Hikmet, (1971) , Çağlayanlar, İstanbul: MEB Yayınları.
MÜFTÜOĞLU, Ahmet Hikmet, (1971), Gönül Hanım, (hzl. Fethi Tevetoğlu), İstanbul: MEB Yayınları.
Ömer Seyfettin, Bütün Eserleri – Hikâyeler 1, (hzl. Hülya Argunşah), İstanbul: Dergâh yay., 2007a
Ömer Seyfettin, Bütün Eserleri – Hikâyeler 2, (hzl. Hülya Argunşah), İstanbul: Dergâh yay., 2007b
Ömer Seyfettin, Bütün Eserleri – Hikâyeler 3, (hzl. Hülya Argunşah), İstanbul: Dergâh yay., 2007c
Ömer Seyfettin, Bütün Eserleri – Hikâyeler 4, (hzl. Hülya Argunşah), İstanbul: Dergâh yay., 2007d
SARINAY, Yusuf, (1994), Türk Milliyetçiliğinin Tarihî Gelişimi ve Türk Ocakları 1912-1931, İstanbul: Ötüken Yayınları.
TEK, Müfide Ferit, (2002), Aydemir, (hzl. Recep Duymaz), İstanbul: Kaknüs Yay.
TEK, Müfide Ferit, (1924), Pervaneler, Otağ Yayınları.
TEVETOĞLU, Fethi, (1986), Müftüoğlu Ahmet Hikmet, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınları.
TOGAN Zeki Velidi, (1960), Türk Türkistan, İstanbul: Toprak Yayınları.
TÜRKEŞ, Ömer, (02.04.2004), “Tarihi Sevdiren Adam”, Radikal Gazetesi.
YALÇINKAYA, Alaeddin, (1997), Sömürgecilik & Panislamizm Işığında Türkistan, İstanbul: Timaş Yayınları.
KAYA, Muharrem, (2004), Türk Romanında Destan Etkisi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
ENGİNÜN, İnci, (1978), Halide Edip Adıvar’ın Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi, İstanbul: Dergâh Yayınları.