Türk Sineması’nda Engelli Kadın Temsilinin Sosyal Hizmet Bakış Açısıyla İncelenmesi

Sinema filmlerindeki mesaj izleyicisi üzerindeki temsil gücünü aktive etmektedir. Bu gücün engelli kadınlarla ilgili toplumsal algıyı nasıl şekillendirdiğini anlayabilmek için sinema filmlerinin sosyal hizmet bakış açısıyla incelenmesi gereklidir. Engellilik ve toplumsal cinsiyet dezavantajlarına sahip olup kesişimsel ayrımcılığa uğrayan engelli kadınlar sinemada çoğunlukla negatif imajlar ile tasvir edilmektedir. Bu çalışmanın amacı Türk Sineması’nda yer alan engelli kadın karakterlerin sunumunu ahlaki, tıbbi, sosyal ve insan hakları engellilik modelleri çerçevesinde inceleyerek filmlerdeki imajlarını sosyal hizmet bakış açısı ile ortaya çıkarmaktır. Böylece sosyal hizmetin güçlendirici yaklaşımının sinema aracılığıyla engelli kadınları nasıl güçlendirilebileceğini tartışmaktır. Eleştirel söylem analizindeki Siegfried Jäger’in yaklaşımının yöntem olarak kullanıldığı araştırmada baş rolünde engelli kadın karakter sunumu olan 8 film analiz edilmiştir. Böylece hem söylemin yapısal analizine hem de dönemlere odaklanan bir analiz yapılmıştır. Filmlerin içerikleri sekiz tema öbeği altında toplanmıştır: Kurban edilme, kurbanlaştırma; cinsiyetsizleştirme veya kadın olduğunu vurgulama, erkeksilik, cinsel şiddet mağduru olma; muhtaç, çaresiz, savunmasız olma, desteğe ihtiyaç duyma; kısıtlama, aşırı koruyup kollanma; duyarsız kalma, dışlanma, aşağılama; saklı, sessiz, pasif; bağımlı olma; negatif imajlarla mücadele. Çalışmada Yeşilçam Sineması’nda tıbbi ve ahlaki model ağırlıklı bakış açısıyla engelli kadın temsilinin hasta, muhtaç, bağımlı ve cinsiyet rollerinden uzak tasvir edildiği tespit edilmiştir. 2000 Sonrası Türk Sineması’nda ise sosyal modelin hâkim olduğu, topluma adapte olmaya çalışan ancak iş, eğitim ve aile kurma noktasında toplumsal bariyerler ile karşılaşan bir temsil söz konusudur. İnsan hakları modeline ise çok az vurgu yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Engelli Kadınlar, Sinema, Kesişimsel Ayrımcılık, Engellilik Modelleri, Negatif İmaj, Güçlendirme

Examination of Women with Disabilities’ Representation in Turkish Cinema from the Social Work Perspective

In order to understand how power of representation in cinema films shapes the social perception about women with disabilities, movies should be analyzed from a social work perspective. Women with disabilities, facing intersectional discrimination, are mostly portrayed with negative images in cinema. The aim of this study is to examine the presentation of female with disabilities characters in Turkish cinema films within the framework of moral, medical, social and human rights disability models and to reveal their images in films from a social work perspective. Thus, it is to discuss how the empowering approach of social work can empower women with disabilities through cinema. Siegfried Jäger's approach in critical discourse analysis was used as a method. 8 films with a disabled female character presentation were analyzed. Eight theme groups were identified in the analyzes: Victimage, victimizating; de-sexing or emphasizing being a woman, masculinity, being a victim of sexual violence; needy, helpless, vulnerable, needing support; restriction, overprotection; insensitivity, exclusion, humiliation; hidden, quiet, passive; being dependent; fighting negative images. It has been determined that the representation of women with disabilities in Yeşilçam Cinema is depicted as sick, needy, dependent and away from gender roles, with a medical and moral model-weighted point of view. In the Post-2000 Turkish Cinema, on the other hand, there is a representation dominated by the social model, trying to adapt to the society, but encountering social barriers at the point of work, education and starting a family. Little emphasis has been placed on the human rights model.

Keywords:

Women with Disabilities, Cinema, Intersectional Discrimination, Models of Disability, Negative Image, Empowerment,

PDF

___

Adanır, O. (2012). İlkel toplumdan melodram evrenine. İstanbul: Hayalperest.
Akbayram, S. (2020). İslam Düşüncesinde Engellilik (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Adana: Çukurova Üniversitesi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=jcxVPz6_b4l37CirHSDzFg&no=HLTwX-ZLuOQ4cJRJEzq0Ng adresinden alındı
Akbulut, H. (2008). Kadına melodram yakışır, Türk melodram sinemasında kadın imgeleri. İstanbul: Bağlam.
Andrews, E. (2017). Disability Models. M. Budd, S. Hough, S. Wegener, & W. Stiers (Dü) içinde, Practical Psychology in Medical Rehabilitation. Springer, Cham. doi:https://doi.org/10.1007/978-3-319-34034-0_9
Arıkan, Ç. (2002). Sosyal Model Çerçevesinde Özürlülüğe Yaklaşım. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 2(1). http://manevisosyalhizmet.com/wp-content/uploads/2009/08/sosyal_model_ozurluler.pdf adresinden alındı
Arslan, M. (Prodüktör), & Arslan , M. (Yöneten). (1970). Hayatım sana feda [Sinema Filmi]. Türkiye.
Arsoy, G. (Prodüktör), & Elmas, O. (Yöneten). (1962). Yalnızlar İçin [Sinema Filmi]. Türkiye.
Avcı, E. (Prodüktör), & Yücel, U. (Yöneten). (2013). Benim Dünyam [Sinema Filmi]. Türkiye.
B. M. Engelli Haklarına İlişkin Sözleşme. (2008).
Barnes, C., Barton, L., & Oliver, M. (Dü). (2002). Disability studies today. Cambridge, UK: Polity.
Barney, K. (2012). Disability simulations: Using the social model of disability to update an experiential educational practice imprint. SCHOLE: A Journal of Leisure Studies and Recreation Education, 1-11. doi:10.1080/1937156X.2012.11949361
Barton, L. (2009). Disability, physical education and sport: some critical observations and questions. R. Bailey, & H. Fitzgerald (Dü.) içinde, Disability and Youth (s. 39). London: Routledge.
Bingham, C., Clarke, L., Michielsens, E., & Van de Meer, M. (2013). Towards a social model approach?: British and Dutch disability policies in the health sector compared. Personel Review, 42(5), 613-637. doi:10.1108/PR-08-2011-0120
Biswal, S. K. (2017). Representation of Women with Disabilities in Hindi Cİnema. Symbiosis Pune, 66-73. doi:110.15655/mw/2017/v8i1A/48925
Blotzer, M., & Ruth , R. (1995). Sometimes you just want to feel like a human being: Case studies of empowering psychotherapy with people with disabilities. Paul H Brookes Publishing.
Bricout, J. C., Porterfield, S. L., Tracey, C. M., & Howard, M. O. (2004). Linking models of disability for children with developmental disabilities. Journal of Social Work in Disability Rehabiltation, 3(4), 45-67. doi:10.1300/J198v03n04_04
British Council of Organisations of Disabled Peopl, & Barnes, C. (1992). Disabling Imagery and The Media - An Exploration of the Principles for Media Representations of Disabled People. Ryburn Publishing.
Burcu Sağlam, E. (2018). Engellilik tarihi ve engelliliğe ilişkin modeller. E. P. (Ed.) içinde, Engellilik ve Sosyal Hizmet (s. 26-40). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Açıköğrretim Fakültesi Yayını.
Burcu, E. (2015). Engellilik Sosyolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık.
Chatterjee, S. (2016). Aesthetics of Disability: The Growing Interest in Disability in Popular Hindi Cinema. An Interdisciplinary Journal of Literary Studies, 1, 11-21.
Cole, S. S. (1986). Facing the challenges of sexual abuse in persons with disabili ties. Sexuality and Disability, 7(3/4), 71-88. https://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/handle/2027.42/45562/11195_2005_Article_BF01102612.pdf;sequence=1 adresinden alındı
Çakır, A. (2014). Söylem analizi: ne demek istiyorsun? Konya: Palet Yayınları.
Çelik, E. (2016). Onuncu Yılında Birleşmiş Milletler Engelli Kişilerin İnsan Hakları Sözleşmesi ve Sözleşme Ruhu. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 7(1), 219-246. https://dergipark.org.tr/en/pub/inuhfd/issue/22415/239943 adresinden alındı
Dandona, A. (2015). Empowerment of women: A conceptual framework. The International Journal of Indian Psychology, 2(3), 35-45.
Davaki, K., Marzo, C., Narminio, E., & Arvanitidou, M. (2013). Discrimination Generated By the Intersection of Gender and Disability. European Parliament. Directorate General for Internal Policies Policy Department C: Citizens’ Rights and Constitutional Affairs. Gender Equality. https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2013/493006/IPOL-FEMM_ET(2013)493006_EN.pdf adresinden alındı
Davies, C., & Jenkıns, R. (1997). She Has Different Fits to Me': How people with learning difficulties see themselves. Disability & Society, 12(1), 95-110. doi:10.1080/09687599727498
Degener, T. (2014). A Human Rights Model of Disability. Routledge Handbook of Disability Law and Human Rights. içinde https://www.researchgate.net/publication/283713863_A_human_rights_model_of_disability adresinden alındı
Devellioğlu, F. (1980). Türk argosu inceleme ve sözlük (6. b.). Ankara: Aydın Kitabevi.
Dünya Sağlık Örgütü. (2011). Dünya Engellilik Raporu. Dünya Sağlık Örgütü. https://static.ohu.edu.tr/uniweb/media/portallar/engelsizuniversite/duyurular/1345/diwnu3i5.pdf adresinden alındı
Eche, L., Eckelt, M., Henon, C., Jancke, J., Kalvo, M., Legrand, M., . . . Simoncini, M. (Prodüktörler), Zencirci, Ç., & Giovanetti, G. (Yönetenler). (2018). Sibel [Sinema Filmi]. Türkiye, Fransa, Almanya, Lüksemburg.
Erbay, E. (2019). ). Güç ve güçlendirme kavramları bağlamında sosyal hizmet uygulaması. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 19(42), 41-64.
Erbil Erdugan, F. (2010). Türkiye’de özürlü yoksulluğu ve mücadele politikalarının değerlendirilmesi: Ankara Keçiören örneği (Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı Özürlüler Uzmanlığı Tezi). https://aile.gov.tr/media/2636/fatma_-erbil.pdf adresinden alındı
Erkan, G. (2004). Özürlülüğe ilişkin modeller ve sosyal hizmet uygulamaları. Toplum ve Sosyal Hizmet, 15(2), 31-38. https://dergipark.org.tr/en/pub/tsh/issue/48523/615762 adresinden alındı
Fredman, S. (2016). Intersectional discrimination in EU gender equality and non-discrimination law. European Union - European Commision.
Gencel-Bek, M., & Binark, M. (2000). Medya ve Cinsiyetçilik, KADER İçin Eğitim El Kitabı. Ankara: Ankara Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi.
Goodley, D. (2001). Learning difficulties, the social model of disability and impairment: Challenging epistemologies. Disbaility & Society, 207-231. doi:10.1080/09687590120035816
Goodley, D. (2011). Disability Studies: An Interdisciplinary Introduction. London: SAGE Pub.
Grenier, M. A. (2011). Coteaching in physical education: A strategy for inclusive practice. Adapted Physical Activity Quarterly, 28(2), 95-112. doi:10.1123/apaq.28.2.95
Gültekin, G. (2020). sinedigma: sinemanın zihinsel ve toplumsal gerçeklik üretimi. SineFilozofi, 5(10), 704-721.
Gür, Ş., Ökten, Z., Ergün, H. (Prodüktörler), & Olgaç, B. (Yöneten). (1985). Gülüşan [Sinema Filmi]. Türkiye.
Gürsoy, Y. (2015). Allah Kadını Yarattı Devrimi Kadınlar Yapar. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
Harris, L. (2002). Disabled Sex and the movies. Disability Studies Quarterly, 22(4).
Humpage, L. (2007). Disability, work and welfare models in Australia. Social Policy & Management, 41, 215-231. doi:10.1111/spol.2007.41.issue-3
Hutchison, T. (1995). Archives of disease in childhood - The classification of disability. The Journal of the British Paediatric Association, 73, 91-93. doi:http://dx.doi.org/10.1136/adc.73.2.91
Jaeger, P. T., & Bowman, C. A. (2005). Understanding Disability Inclusion, Access, Diversity, and Civil Rİghts. Greenwood Publishing Group.
Jäger, M., & Jäger, S. (2007). Deutungskämpfe - Theorie und Praxis Kritischer Diskursanalyse. VS Verlag für Sozialwissenschaften.
Jeffress, M. S. (2022). Disability Representation in Film, TV and Print Media. Routledge.
Kahraman Güloğlu, F. (2017). Kesişimsel Yaklaşımla Engellilik ve Toplumsal Cinsiyet (Amerika Birleşik Devletleri ve Türkiye Karşılaştırması) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
Kahraman Güloğlu, F. (2020). Engelli Kadınların Uğradığı Ayrımcılık Konumlarının Belirlenmesi. Farklı Boyutlarıyla Kadın Çalışmaları. içinde Bursa: Ekin Yayınevi.
Kolat, S. (2009). Avrupa Birliği sosyal politikası çerçevesinde özürlülere yönelik ayrımcılıkla mücadele ve Türkiye’deki yansımaları. Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi. Ankara: T.C. Başbakanlık Özida.
Kökkaya, Z. (2006). Avrupa Birliği Yolunda Türkiye’de Özürlü İnsanların Ekonomik ve Sosyal Haklar. İstanbul: (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bilgi Üniversitesi SBE.
Kumarı, R. (2017). PROGRESSIVE OUTLOOK REGARDING DISABILITY AND PEDAGOGY IN SANJAY LEELA BHANSALI’S BLACK. LangLit, 3(4), 780-783.
Kümbetoğlu, B. (2020). Nitel Araştırmalarda Analiz. İstanbul: Bağlam Yayınları.
Lawson, A., & Beckett, A. E. (2020). The social and human rights models of disability: towards a complementarity thesis. The International Journal of Human Rights, 1-23.
Link, J., & Parr, R. (2007). Research Report: diskurs-werkstatt und kultuRRevolution. zeitschrift für angewandte diskurstheorie. Discourse-Workshop and Cultural Revolution. Journal for Applied Discourse Theory, 8(2). doi:https://doi.org/10.17169/fqs-8.2.269
LoBianco, A. F., & Sheppard-Jones, K. (2008). Social factors in perceptions of disability in relation to medical and medical conditions. Journal of Applied Social Psychology, 37(1), 1-13. doi:10.1111/j.0021- 9029.2007.00143.x
Lopez, K. (2018, March 30). On the Representation of Disabled Women in Cinema. RogerEbert.com: https://www.rogerebert.com/chazs-blog/on-the-representation-of-disabled-women-in-cinema adresinden alındı
Luke, D. A., Rappaport, J., & Seidman, E. (2002). Setting Phenotypes in a Mutual Help Organization: Expanding Behavior Setting Theory. Tracey A. Revenson, & T. A. Revenson (Dü.) içinde, Ecological Research to Promote Social Change (s. 217–238). Boston: Springer New York, NY. doi:10.1007/978-1-4615-0565-5_9
Miley, K., O’Melia, M., & DuBois, B. (2012). Strengths and Empowerment. Generalist social work practice: An empowering approach. içinde Pearson.
Miller, J. (2019). A Critical Film Analysis of Representation of People with Disabilities in M. Night Shyamalan Films. (Yüksek lisans tezi). California State University veri tabanından erişildi.
Morris, J. (1993). Gender and disability. J. Swain, V. Finkelstein, S. French, & M. Oliver (Dü) içinde, Disabiling barriers-enabling environments (s. 85-92). Sage Publications, Inc; Open University Press.
National Arts and Disability Center. (2022). https://www.semel.ucla.edu/nadc adresinden alındı
Niemann, S. (2005). Persons with disabilities. M. Burke, J. Chauvin, & J. Miranti (Dü) içinde, Religious and spiritual issues in counseling: Applications across diverse populations (s. 105-134). New York: Brunner-Routledge.
Okur, N., & Erbil Erdugan, F. (2010). Sosyal haklar ve özürlüler: özürlülük modelleri bağlamında tarihsel bir değerlendirme. Sosyal Haklar Ulusal Sempozyumu II Bildiriler Kitabı (s. 245-265). Denizli: Petrol-iş Yayınları.
Özgökçeler, S., & Alper, Y. (2010). Özürlüler Kanunu’nun Sosyal Model Açısından Değerlendirilmesi. İşletme ve Ekonomi Dergisi, 1(1), 33-54. https://www.berjournal.com/ozurluler-kanunu%E2%80%99nun-sosyal-model-acisindan-degerlendirilmesi adresinden alındı
Özön, N. (2008). Sinema sanatına giriş. İstanbul: Agora kitaplığı.
Pekerman, S. (2012). korunmaya muhtaç kadınlar. L. Kristensen (Dü.) içinde, Film dilinde mahrem: ulusötesi sinemada kadın ve mekan temsili (s. 25-26). İstanbul: Metis.
Ravnbøl, C. I. (2009). Intersectional Discrimination Against Children: Disc-rimination Against Romani Children and Anti-discrimination Measures to Address Child Trafficking. UNICEF Innocenti Research Center. https://www.unicef-irc.org/publications/565-intersectional-discrimination-against-children-discrimination-against-romani-children.html adresinden alındı
Rimmerman, A. (2013). Social Inclusion of People with Disabilities National and International Perspectives. The USA: Cambridge University Press.
Roush, S. E., & Sharby, N. (2011). Disability reconsidered: the paradox of physical therapy. 91(12), 1715-1727. doi:10.2522/ptj.20100389
Sancaklı, S. (2006). Hz. Peygamber’in engellilere karşı bakış açısının tespiti. Dinbilimleri Akademik Araştırmaları Dergisi, 6(3), 37-72. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/52495 adresinden alındı
Saner, H. (Prodüktör), & Erksan, M. (Yöneten). (1972). Süreyya [Sinema Filmi]. Türkiye.
Seden, O. F. (Prodüktör), & Seden, O. F. (Yöneten). (1964). Affetmeyen Kadın [Sinema Filmi]. Türkiye.
Sepin, Ş. (2011). Engelli Kadınların Sosyal Yaşama Katılmalarında Örgütlenmenin Önemi. Y. İçingür, & B. Altunay (Dü.), Uluslararası Kör ve Az Gören Kadınların Mesleki Eğitimi, Mesleki Rehabilitasyonu, İstihdamı ve Sosyal Hayata Uyumu Sempozyumu içinde (s. 115-117). Ankara: Türkiye Körler Federasyonu.
Shakespeare, T. (2012). Disability in developing countries. A. Roulstone, C. Thomas, & N. Watson içinde, Routledge Handbook of Disability Studies (s. 271-284). USA, Canada: Routledge.
Siebers, T. (2011). Teoride Sakatlık: Toplumsal İnşacılıktan Bedenin Yeni Gerçekçiliğine. D. Bezmez, S. Yardımcı, & Ş. Yıldırım (Dü) içinde, Sakatlık Çalışmaları: Sosyal Bilimlerden Bakmak (s. 81-98). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
Smelik, A. (2008). Feminist sinema ve film teorisi: ve ayna çatladı. (D. Koç, Çev.) İstanbul: Agora Kitaplığı.
Stromsness, M. M. (1994). Sexually Abused Women with Mental Retardation. Women & Therapy, 14(3-4), 139-152. doi:https://doi.org/10.1300/J015v14n03_14
Şah, U. (2020). Eleştirel söylem analizi: temel yaklaşımlar. Kültür Araştırmaları Dergisi, 7, 210-231.
Taddei, A. (2019). Empowerment journeys of women with disabilities: A case-study. Education Sciences & Society, 10(1), 225-243. https://journals.francoangeli.it/index.php/ess/article/download/7823/436/32354 adresinden alındı
Tew, J. (2006). Understanding Power and Powerlessness:Towards a Framework for Emancipatory Practice in Social Work. Journal of Social Work, 6(1), 33–51. doi:10.1177/1468017306062222
The Union of Physically Impaired Against Segregati, & The Disability Alliance. (1997). Fundamental Principles of Disability. https://disability-studies.leeds.ac.uk/wp-content/uploads/sites/40/library/UPIAS-fundamental-principles.pdf adresinden alındı
Thompson, N. (2016). Güç ve Güçlendirme (1 b.). (Ö. Cankurtaran, Çev.) Ankara: Nika Yayınevi.
Tokat, M. (Prodüktör), & Yonat, H. (Yöneten). (2014). Sadece Sen [Sinema Filmi]. Türkiye.
Türk, M. S. (2012). Türkiye ve Türkler Söylemi: Bild Gazetesi Örneği (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=eIDtpoex5tCJthnGEKFusA&no=Gu3HiaF6TDCmXWPPp243mA adresinden alındı
Ünal, İ. (Prodüktör), & Aksoy, O. (Yöneten). (1969). Kınalı Yapıncak [Sinema Filmi]. Türkiye.
Ünal, İ. (Prodüktör), & Yılmaz, A. (Yöneten). (1973). Kambur [Sinema Filmi]. Türkiye.
Van Dijk, T. (2001). Critical Discourse Analysis. D. Schiffrin, D. Tannen, & H. E. Hamilton (Dü) içinde, The Handbook of Discourse Analysis (s. 352-371). Malden, Massachusetts: Blackwell Publishers.
Winter, J. A. (2004). Toplumsal bir sorun çözümleyici olarak özürlü hakları hareketinin gelişimi. Özveri Dergisi. https://www.aile.gov.tr/yayinlar/dergiler/ozveri-dergisi/ adresinden alındı