RAŞİD HALİFELER DÖNEMİ BEYTÜLMAL VE OLUŞUM SÜRECİ

ÖzDevlet hazinesi anlamına gelen beytülmal, temelleri Allah Resulü döneminde atılmıştır. Hz. Peygamber, gelen malları bekletmeden dağıtır, kalan olursa mescidin bir köşesinde muhafaza ederdi. Bunun için müstakil bir bina yoktu. Hz. Ebu Bekir dönemi, Hz. Peygamber döneminin devamı olarak kabul edilmiştir ancak Allah Resulü'nden farklı olarak evinin bir bölümünü devlet hazinesi olarak ayırmıştır. Hz. Ömer dönemi, beytülmalin bir müessese olarak kurulduğu dönem olarak kabul edilmektedir. Devlet hazinesine ait hem merkezde hem de taşrada müstakil binalar yapılmış, onları korumak ve idare etmek amacıyla memurlar tayin edilmiştir. Beytülmal, kendi içerisinde bölümlere ayrılmıştır. Müslümanlardan alınan gelirler ile gayrimüslimlerden tahsil edilen vergiler bir yere konulmamıştır. Çünkü Müslümanlardan alınan zekâtların sarf yerleri belli olduğundan, gayrimüslimlerden alınan cizye, harac, humus ve uşur gibi vergilerden oluşan ve fey adı verilen vergilere dâhil edilmeyip ayrı yerde muhafaza edilmiştir. Devlet memurlarının maaşları, fey gelirlerinden karşılanmıştır. Hz. Ömer, gelirlerin artması sonucunda herkese atiyye ve erzak dağıtmaya başlamıştır. Hz. Osman ve Hz. Ali dönemleri, bazı sapmalar olmakla birlikte, Hz. Ömer döneminin devamı olarak kabul edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

: Beytülmal, Devlet hazinesi, Zekât, Fey

BEYTULMAL AND LTS FORMATİON'S PROCESS AT THE PERİOD OF RASİD KHALİFES

AbstractThe basis of Beytulmal has been founded at the period of Messenger of Allah. Beytulmal means the state treasury. The Prophet immediately distributed the goods that incoming to him and preserved the remaining of them at the corner of mascid. There was no special building for this. The period Khalife Abu Bekir has been accepted as the continuation of The Prophet but he separated a part of his home as state treasury differently from The Messenger of Allah. The period of Khalife Omer has been accepted that the Beytulmal has been established as a special institution. Private buildings have been established both at the centre and at the province for State treasury and civil servants have been appointed both for protect and manage it. Beytulmal has been separated to some parts in itself. The taxes which have been received from the Muslim and from non-muslim have not been put at the same place. The taxes received from Muslim have been protected in a special place because of the fact that these taxes called as a zakat have a special spending condition different from the taxes that have been received from the non-muslim such as cizye, haraç, humus ve uşur that called as fey income. The salaries of civil servants have been funded from this fey income. As a consequence of increasing income, Khalife Omer has started to distribute provision and donation. The period of Khalife Osman and Khalife Ali, with some deviation, have been accepted as a continuous period of Khalife Omer.

Keywords:

Keywords: Beytülmal, State Treasure, Zakat, Fey,

PDF

___

KaynakçaAPAK, Adem, Anahatlarıyla İslam Tarihi 2, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2015.ATEŞ, Süleyman, Hz. Ömer, Yeni Ufuk Neşriyat, İstanbul, 2017, (I-II).BELÂZURÎ, Ahmed b. Yahya b. Câbir b. Dâvud,(279/892), Fütûhu'l-Büldân, Mektebetü'l-Meârif, Beyrut, 1987.¬¬¬__________ Ensâbu'l-Eşrâf, Dâru'l-Fikr, Beyrut, 1996, (I-XIII).BUHÂRÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, (256/870) Sahîhu'l-Buhârî, Dâru İbn Kesîr, Beyrut, 2003.CORCÎ ZEYDÂN, İslam Uygarlıkları Tarihi, Necdet Gök (Çev.), İletişim Yayınları, İstanbul, 2012, (I-II).EBÛ DÂVUD, Süleyman b. Eş'as es-Sicistâni el-Ezdî,(224/888) Sünenî Abî Dâvud, Dâru'r-Risâletu'l-Âlemiye, Beyrut, 2009.EBU'L-FİDÂ, İsmail b. Ali b. Muhammed b. Ömer b. Şâhenşâh b. Eyyub, (732/1331) Târîhu Ebî'l-Fidâ el-Muhtadar Fi Ahbâri'l-Beşer, Dâru'l-Kutubu'l-İlmiyye, Beyrut, 1997, (I-II).EBÛ UBEYD, Kasım b. Sellam, (771/838), Kitabü'l-Emval, Tahkik, Dr. Muhammed Ammare, Darü'ş-Şuruk, Beyrut, 1989.EBÛ YUSUF, Ya'kub b. İbrahim (182/798), Kitabü'l-Harâc, Darü'l Ma'rife, Beyrut, 1979.ERKAL, Mehmet, "Beytülmal", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul, 1992, (90-94).FAYDA, Mustafa, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, Çağ Yayınları, İstanbul, 1986, (I-XIV)__________ "Ebu Bekir", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1994, (101-108)FERRA, Ebû Ya'lâ Muhammed b. El-Hüseyn el-Hanbelî, (458/1066), el-Ahkâm el-Sultâniyye, Daru'l-Kitaü'l-İlmiyye, Beyrut, 2000.FERRÛH, Ömer, Târih Sadr el-İslam ve'd-Devlet el-Emeviyye, Dârü'l-İlm Lilmelâyin, Beyrut, 1970.GÜZEL, Ahmet, Hulefâ-i Râşidin döneminde İdarî Yapı, Nüve Kültür Merkezi Yayınları, İstanbul, 2011.HALİFE B. HAYYÂT, (240/855), Târîhu Halife b. Hayyât, Dâru Tayyibe, Riyad, 1985.HAMİDULLAH, Muhammed, İslam Peygamberi, Mehmet Yazgan (Çev.), Beyan Yayınları, İstanbul, 2017.__________ Allah'ın Elçisi Hz. Muhammed, Ülkü Zeynep Babacan (Çev.), Beyan Yayınları, İstanbul, 2017.__________ İlk İslam Devleti, İhsan Süreyya Sırma (Çev.), Beyan Yayınları, İstanbul, 2015.__________ İslam Genel Bir Bakış, Sinan Edegil (Çev.), Beyan Yayınları, İstanbul, 2017.İBN ABDDİ RABBİH, el-Fakîh Ahmed b. Muhammed el-Endelusî, (327/939), el-Ikdu'l-Ferîd, Dâru'l-Kutbu'l-İlmiyye, Beyrut, 1983, (I-IX).İBN HALDÛN, Aburrahman b. Muhammed (808/1406), Mukaddime, Darü'l-Fettah, Şarika, 1995.İBN HANBEL, Ahmed b. Muhammed, (241/855), Musned, Thk. Ahmed Muhammed Şakir, Dâru'l-Hadis, Kâhire, 199. (I-XX).İBN HAVKAL, Ebu'l-Kâsım en-Nasîbî (367/977), Kitâbu Sûratu'l-Ard, Dâru Sâdr, Beyrut, 1938, (I-II).İBNÜ'L-ESÎR, İzzuddin Ebü'l Hasan Ali b. Muhammed (630/1232), el-Kâmil fi't-Tarih, Tahkik: Ebi'l-Fida Abdullah Kadı, Darü'l Kütübü'l Alemiyye, Beyrut, 1987. (I-XI).İBN HİBBÂN, Ebu Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed et-Temîmî el-Büstî (354/965), es-Sîretü'n-Nebeviyye veAhbaru'l-Hulefâ, Daru'l-İbn Haldûn, İskenderiye, Tarihsiz.İBN NUCEYM, Zeynuddin b. İbrahim b. Muhammed, (970/1563), el-Eşbâh ve'l-Nezâir, Daru'l-Kitaü'l-İlmiyye, Beyrut, 1999. İBN SA'D, Muhammed b. Menî ez-Zührî (230/845), Kitâbü't-Tabakâti'l-Kebîr, Thk. Ali Muhammed Ömer, Mektebetü'l-Hâncî, Kahire, 2001, (I-XI).İBN TİKTAKA, (İbnTabâtabâ) Muhammed b. Ali, (709/1309), el-Fahrî fi'l-Âdâb el-Sultâniyye ve'l-Duvel el-İslamiyye, Dâru Sâdr, Beyrut, Tarihsiz.İBN ZENCEVEYH, Humeyd, (251/861), Kitâbu'l-Emval Thk. Şâkir Zîb Feyyâz, Riyad, 1986.ÂL İSA, Abdusselam b. Muhammed, Dirâsetun Nakdiyyetün fi'l-Merviyâti'l Vâridat fi Şahsiyeti Ömer b. Hattâb ve Siyâsetihi'l-İdariyye, İmâdetu'l-Bahsi'l-İlmî, Medine, 2002.KAYAOĞLU, İsmet, İslam Kurumlar Tarihi, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1985.KETTÂNÎ, Muhammed Abdulhay, (?/1962), et-Teratibu'l-İdâriyye, Darü'l-Erkam b. Ebi'l-Erkam, Beyrut, Tarihsiz, (I-II).MAKRİZÎ, Takıyyuddîn Ahmed b. Ali b. Abdulkadir Muhammed, (845/1444), İmtâu'l-Esmâ', Thk, Muhammed Abdulhamid en-Numeysî, Daru'l-Kutubu'l-İlmiyye, Beyrut, 1999, (I-XV).MALİK b. Enes, (93/712), el-Muvatta, Dâru Ahyâu't-Turâsu'l-Arabî, Beyrut, 1985.MÂVERDÎ, Ebu'l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb, (450/1058), el-Ahkâmü's-Sultaniye, Darü'l-Hadis, Kahire, 2006.MUSLİM, Ebu'l Huseyn el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî, (261/874), Sahîh'u-Muslim, Dâr'u-Taybe, Riyad, 2006.ÖZEL, Ahmet, Yönetici Peygamber Hz. Muhammed, Küre Yayınları, İstanbul, 2015.SALLABİ, Ali Muhammed, II Halife Hz. Ömer Hayatı, Şahsiyeti ve Dönemi, Mehmet Akbaş (Çev.),Ravza Yayınları, İstanbul, 2008. SUYUTÎ, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir (911/1515), Târîhu'l-Hulefâ, Darü'l-Minhac, Beyrut, 2013.ŞAFİÎ, Muhammed b. İdrîs, (204/820), el-Umm, Thk. Rıfat Fevzî Abdulmuttalib, Dâru'l-Vefâ, 2001, (I-XI).ŞİBLİ NUMANİ, Bütün yönleriyle Hz. Ömer ve devlet idaresi, Talip Yaşar Alp, (Çev.), Mahya Yayınları, İstanbul, 2015.RÂNÂ, İrfan Mahmut, Hz. Ömer Döneminde Ekonomik Yapı, Ahmet Koç (Çev.),Bir Yayıncılık, İstanbul, 1985.TABERÎ, Ebu Ca'fer Muhammed b. Cerîr, (310/922), Târîhu'r-Rusul ve'l-Mulûk, Thk. Muhammed Ebû'l-Fadl İbrahim, Dâru'l-Meârif, Kahire, T, (I-XI)TUĞ, Salih, İslam Vergi Hukukunun Ortaya Çıkışı, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 1984.YA'KÛBÎ, Ahmed b. Ebî Ya'kûb b. Ca'fer b. Vehb, (292/904), Târîhu'l-Ya'kûbî, Şeriketu'l-İ'lamî, Beyrut, 2010, (I-II).YENİÇERİ, Celal, İslam'da Devlet Bütçesi, Şamil Yayınevi, İstanbul, 1984.