20990

İSLAM BORÇLAR HUKUKUNDA CEHÂLETİN SÖZLEŞMELERE ETKİSİ (Borsa, Sigorta ve İnternet Üzerinden Yapılan Alım-Satım Örneği)

Özet: İslâm borçlar hukukunda, cehâlet ve garardan dolayı yasaklanan ticarî alım-satımlar, maslahat hikmetinin esprisini taşımaktadır. Zira bilinmezlik ve belirsizliklerin söz konusu olduğu muamelelerin yasaklanmasının nedenlerine baktığımızda insanların çekişmesi ve başkalarının malını bâtıl yollarla yemesi bulunmaktadır. Dolayısıyla bunların yaşamaması için İslâm hukukunda akitlerin kuruluşu için birçok şart koşulmuştur. Onlardan birisi de akdin safhalarında bilinmezliğin bulunmamasıdır. Çağımızda teknolojinin gelişmesine paralel olarak ekonomik faaliyetler de gelişmektedir. Ekonominin gelişmesiyle daha önce mevcut olmayan borsa, sigorta ve internet üzerinde yapılan alım-satım gibi birçok yeni mesele ve sözleşmeler ortaya çıkmıştır. Bu yeni meseleler ve sözleşmelerin fıkhî hükmü konusunda birçok tartışma bulunmaktadır. Bütün yeni meseleleri ve bu konuda var olan bütün fıkhî tartışmaları bu çalışmada ele almak zor olduğundan dolayı yalnız üç yeni meseleyi cehalet açısından ele almak uygun görülmüştür. Makalede cehâlet, teorik ve pratik yönü açısından iki başlık altında ele alınmıştır. Birinci başlıkta cehâletin tanımı ve kısımları; ikinci başlıkta ise cehâletin bazı güncel meselelerin fıkhî hükümlerine olan etkisi üzerinde durulmuştur. Araştırmanın neticesinde aşırı cehaletin sözleşmeleri geçersiz kıldığına ve az cehalet ise sözleşmelere zarar vermediğine ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Akid, Cehâlet, Güncel

INFLUENCE OF UNCERTAINITY ON CONTRACTS IN ISLAMIC LAW OF OBLIGATIONS

In Islamic law of obligations, commercial purchases and sales prohibited due to uncertainty and double-sale convey the reason of wisdom. This is due to the fact that when we have a look at the reasons why the deals, where obscurities and uncertainties exist, we find the disputes between individuals and their efforts to grasp another’s goods in illegal way. Therefore, in order these unwanted events not to happen, a number of conditions have been proposed to establish contracts in accordance with Islamic Law. One of these conditions is the nonexistence of uncertainty in any stage of the contract. In present century, economic activities develop in parallel with the technological developments. As economy develops, many new issues and contracts, unavailable in the past, such as stock market, insurance and online shopping emerge. There are many arguments about the legal status of these new issues and contracts. Since it is too difficult to handle all arguments on these issues related to fiqh in this study, it is found appropriate to handle merely three issues in respect to uncertainity. In this manuscript, uncertainty is dealt with under two headings theoretically and practically. In the first heading, identification and parts of uncertainty are studied, while in the second heading, the influence of uncertainty on the legal provisions of some current issues is discussed. As a result of the study, it was concluded that a total uncertainty invalidated the contracts, while contracts prepared with few uncertainties gave harm to the contracts.

Keywords:

contract, uncertainty, current,

PDF

___

‘ABDERÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. Yusuf b. Ebi’l-Kâsım (v. 897/1491), et-Tâc ve’l-İklîl li Muhtasari Halîl, Dârü’l-Fikr, Beyrut 1398.ABDUH, İsa Abduh, et-Te’mînu Beyne’l-Hilli ve’t-Tahrîm, yy 1978.‛ALÎŞ, Muhammed, Menhü’l-Celîl Şerhun ‛alâ Muhtasarı Seyyîd Halîl, Dârü’l-Fikir, Beyrut 1989.ASLAN, Mahsum, “Muhammed Said Ramazan el-Bûtî’nin Hayatı Eserleri ve Fıkıhçılığı”, Basılmamış Yükseklisans Tezi, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Diyarbakır, 2014.ASLAN, Mehmet Selim, “Günümüz Fıkıh Problemlerinin Çözümünde Tahrîc Yöntemi ve İşlevselliği” İslâmî Araştırmalar, cilt: 25, sayı: 2, 2014.BA‛LÎ, Abdurrahman b. Abdullah el-Ba‛lî el-Hanbelî (v. 1192/1778), Keşfü’l-Muhâdarât, Thk. Muhammed b. Nasır el-‛Acemî, Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmîyye, Beyrut 2002.BEKi, Abdulaziz, İslamda Güncel Ticârî Meseleler, Kahraman Ofset, Kayseri 2005.BÜSTÂNÎ, Butrus el-Büstânî, Muhîtü’l-muhît, Mektebetü Lübnan, Beyrut, 1987.BÛTÎ, Muhammed Tevfîk Ramazan el-Bûtî, el-Buyûü’ş-Şâi‛a, Dârü’l-Fikir, Beyrut 1998.BÜCEYREMÎ, Süleyman b. Muhammed b. Ömer el-Büceyremî eş-Şâfiî (v. 1221/1086), Hâşiyetü’l-Büceyremî ‛alâ Şerhi Menheci’t-Tullâb, el-Mektebetü’l-İlmîyye, yy, ty,CÜRCANÎ, Ali b. Muhammed eş-Şerif el-Cürcânî (v. 816-1413), Kitabü’t-Ta‛rifat, Yeni Baskı Mektebetu Lübnan, yy 1985.CİZÂNÎ, Muhammed b. Hüseyin el-Cizânî, Fıkhü’n-nevâzil, Dârü İbni’l-Cevzî, yy, 2006.DALGIN, Nihat, “Gündemdeki Tartışmalı Dini Konular”, Etüt Yayınları, Samsun 2010.DÂMÂD, Abdurrahman b. Muhammed b. Süleyman (v. 1078/1668), Mecme‛ü’l-Enhur fi Şerhi Multeke’l-Ebhur, Thk. Halil İmran el-Mansur, Dârü’l-Kütübi’l-İlmîyye, Beyrut 1998.DERDÎR, Ebû’l-Berekât Ahmed b. Muhammed (v. 1201/1787), eş-Şerhü’l-Kebîr, Mevkiu Ya‛sûb, yy, ty.DUSÛKÎ, Muhammed ‛Urfe ed-Dusûkî, (v. 1230/1815), Hâşîyetü’d-Dusûkî ‛ale’ş-Şerhi’l-Kebîr, Thk. Muhammed ‛Alîş, Dârü’l-Fikr, Beyrut ty.DÖNDÜREN, Hamdi, Ticâret ve İktisat İlmihali, Erkam Yayınları, İstanbul 2000.DÖNMEZ, İbrahim Kâfi Dönmez, “Cehâlet”, DİA, İstanbul, 1993.ENSÂRÎ, Şeyhü’l-İslâm Zekerîyya (v. 926/1520), Esne’l-Metâlib fî Şerhi Ravdi’t-Tâlib, Thk. Muhammed Muhammed Tamir, Dârü’l-Kütübi’l-İlmîyye, Beyrut 2000.FÎRÛZÂBÂDÎ, Muhammed b. Yakup, el-Fîrûzâbâdî, el-Kâmûsü’l-Muhît, yy, ty.GAZÂL, Ziyâd, Meşrûu‛ Kanûni’l-Buyûi fi’d-Devleti’l-İslâmîyye, Dârü’l-Veddâh, Ammân 2010.GÖNENÇ, Halil, Günümüz Meselelerine Fetvalar, Yasin Yayınları, İstanbul ty.HAYDAR, Ali (v. 1853/1935), Dürerü’l-Hukkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, Dârü’l-Kütübi’l-İlmîyye, Beyrut ty.İBN ÂBİDÎN, Muhammed Emîn (v. 1252/1836), Reddü’l-Muhtâr ‛ale’d-Dürri’l-Muhtâr, Dârü’l-Fikr, Beyrut 2000.İBNÜ’L- HÜMÂM, Muhammed b. Abdulvâhid Kemâluddîn es-Sivâsî (v. 681/ 1282), Şerhu fethi’l-kadîr, Dârü’l-fikir, Beyrut, ty.İBNÜ’L-KAYYIM, Muhammed b. Ebû Bekr b. Eyyub b. Sa‛d İbn Kayyîm el-Cevziyye (v. 751/1350), Câmi‛ü’l-fıkıh, Thk. Yusrî es-Seyyid Muhammed, Dârü’l-Vefa, yy, 2000.İBN KUDÂME, Abdullah b. Ahmed b. Kudâme el-Makdisî (v. 620/1223), el-Muğni ‛âlâ Muhtasari’l-Harkî, Baskı, Thk. Abdusselam Muhammed Ali Şahin, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1994.İBN MANZÛR, Muhammed b. Mükerrem İbn Manzûr (v. 731/1330), Lisânü’l-‛Arab, Dârü Sâder, Beyrut, ty. İBN NÜCEYM, Zeynüddîn b. Nüceym el-Hânefî, (v. 970/ 1563), el-Bahru’r-Râ’ik Şerhu Kenzi’l-Hakâ’ik, Dârü’l-Marîfe, Beyrut ty.İBN RÜŞD, Muhammed b. Ahmed b. Rüşd Ebû’l-Velîd el-Endülüsî (v. 595/1198), Bidâyetü’l-Muctehid ve Nihâyetu’l-Müktesıd, Metbeetü Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, yy, 1975.İBN TENYÂN, Süleymân, et-Te’mîn ve Ahkâmuhû, Dârü’l-Avâsım, Beyrut ty.İBN TEYMÎYE, Takîyuddîn Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Abdulhalîm b. Teymîye el-Harrânî (v. 728/1327), el-Muharrer fi’l-Fıkhî ‛âlâ Mezhebi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, Mektebetu’l-Ma‛ârif, Riyâd 1984.İYYÂD, Muhammed İsmail Ebû Rabi‛, “Davâbitü’l-Mubâdelâti’l-Mâlîyye fi’l-İktisâdi’l-İslâmî”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman Muhammed Ali es-Suleybî, Câmiatuü’n-Necâh, Filistin, yy, 2008.KÂSÂNÎ, Alâuddîn el-Kâsânî (v. 587/1191), Bedâi‛ü’s-Sanâi‛ fî Tertibi’ş-Şerâi‛, Beyrut 1982.KARÂFÎ, Şihâbuddîn Ahmet b. İdrîs (v. 684/1285), el-Furûk, Dârü’l-Kütübi’l-İlmîyye, Beyrut 1998.KÜRDÎ, Ahmed Hacı el-Kürdî, Buhûsun ve Fetâvâ Fıkhıyyetun Musira, Dârü’l-Beşâirü’l-İslamiyye, Beyrut, 2006.KOMİSYON, el-Mu‛cemü’l-Vasît, Mektebetü’ş-Şurûkü’d-Devliyye, yy, 2004.KOMİSYON, el-Meâyîrü’ş-Şerîyye, Heyetü’l-Muhâsebe ve’l-Murâcaa, Bahreyn 2010.MAKDİSÎ, Abdurrahman b. İbrahim b. Ahmed Ebû Muhammed Bahâuddin el-Makdisî (v. 624/ 1227), el-‘Udde şerhü’l-‘Umde, Thk. Selâh b. Muhammed ‛Uveyza, Dârü’l-Kütübi’l-İlmîyye, yy, 2005.
MÂVERDÎ, Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Muhammed el-Basrî el-Bağdâdî (v. 450/1058), el-Hâvî fi Fıkhî’ş-Şâfiî, Dârü’l-Kütübi’l-İlmîyye, yy 1994.
MERDÂVÎ, Ebû’l-Hasan Ali b. Süleyman ed-Dımaşkî es-Sâlihi (v. 885/1480), el-İnsâf fî Ma‛rîfeti’r-Râcih Mine’l-Hilâf, Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1419.
MERĞİNÂNÎ, Ebû’l-Hasan Ali b. Ebû Bekir b Abdulcelil (v. 593/1197), el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mubtedî’ I-IV, Darü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, yy.
MEYDÂNÎ, Abdulğanî el-Guneymî ed-Dımaşkî (v.1398/1978), el-Lubâb fî Şerhi’l-Kitâb, Thk. Mahmud Emin en-Nevâvî, Dârü’l-Ma‛rîfe, Beyrut 1998.MISRÎ, Refik Yunus el-Mısrî, el-Câmi‛ fî Usulı’r-Ribâ, Dârü’l-Kalem, Dımaşk, 1991.NECDÎ, Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsim el-Asimî el-Hanbelî en-Necdî (v. 1392/1972 ) Hâşiyetü’r-ravdi’l-murraba’ şerhu zâdi’l-mustekna’, yy, 1397.NEVEVÎ, Ebû Zekeriyyâ Muhyîddîn Yahyâ b. Şeref b. Murrî (v. 676/1277), Ravdatu’t-Tâlibîn, Dârü’l-‛Âlemi’l-Kütüb, Beyrut 2003.PAÇACI, İbrahim, Dini Kavramlar Sözlüğü, DİBY, Ankara 2006.SÂVÎ, Ahmed, Bulğatü’s-Sâlik li Ekrabi’l-Mesâlik, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyyye, Beyrut 1995.SEMERKANDÎ, Alâuddîn es-Semerkandî (v. 539/1145), Tuhfetü’l-Fukahâ, Dârü’l-Kütübi’l-İlmîyye, Beyrut 1984.SENHURÎ, Abdürrezzâk Ahmed, Masâdiru’l-Hakk fî’l-Fıkhî’l-İslâmî, Menşûrâtü’l-Halebî, Beyrut 1998.ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. Ali b. Muhammed (v. 1250/1834), es-Seylü’l-Cerrrâr el-Mutedeffik ‛âlâ Hadâ’iki’l-Ezhâr, Dârü İbn Hazm, yy, ty.ZERKÂ, Mustafa Ahmed (v. 1361/1999), el-Medhalü’l-Fıkhîyyü’l-Âmm, Dârü-l-Kelâm, Dımaşk 2004.ZEYLAÎ, Fahrudddîn Osmân b. Ali ez-Zeylâî el-Hanefî (v. 743/1342), Tebyînü’l-Hakâ’ik Şerhu Kenzi’d-Dakâ’ik, Dârü’l-Kütübi’l-İslâmî, Kâhire 1313.ZUHAYLÎ, Vehbe, el-Fıkhü’l-İslâmî ve Edilletuhu, Dârü’l-Fikir, Dımaşk 2004.