Harranlı Şair Yusuf b. Fazlullâh es-Sekâkînî’nin Hayatı, Edebî Kişiliği ve Züht Anlayışı

Züht şiiri, insan maneviyatının yüce anlamlarını ifade eden edebî sanatların başında gelmektedir. Bundan dolayı Arap edebiyatı tarihinde varlığını her zaman göstermiştir. İslâm dininin züht hayatını teşvik etmesiyle beraber varlığı daha da artmış ve züht şiiri İslâm edebiyatının önemli bir ekolü haline gelmiştir. Bu makale Harran’da yaşamış ve bu ekolün önemli şairlerinden biri olan Yusuf b. Fazlullâh es-Sekâkînî ‘nin hayatını ve züht şiirini ele almaktadır. es-Sekâkînî, zâhit, âlim ve züht alanında şiirler yazmış önemli bir şairdir. Hakkında bilgi veren kaynaklar, züht ve verâ konusunda çok şiir yazdığını zikretmişler ve onu döneminin meşhur züht şairleri arasında göstermişlerdir. Ancak şiirlerinin büyük bir kısmı maalesef günümüze ulaşmamıştır. Bir kasidesi ve bir mersiyesinin on iki beyti günümüze kadar gelebilmiştir. Bu sebepten hakkında bilimsel bir çalışma yapılmamıştır. Biz es-Sekâkînî’nin kaynaklarda yer almış şiirlerini esas alarak onun şairliğine ve züht anlayışına ışık tutmaya çalıştık. Çalışmamızda Arap edebiyatında züht ekolünün gelişim sürecinin özetini vermeye çalıştık. Hayatı ve yaşadığı siyasî ve kültürel çevre hakkında bilgi verdik. Günümüze ulaşan şiirlerini ve Türkçe tercümelerini yazdık. Edebî kişiliği ve üslubu hakkında bilgiler sunduk. Şiirlerini tahlil ederek züht ile ilgili düşüncelerini ortaya çıkarmaya çalıştık. Bu çalışmamızdan elde edilen çıkarımlar sonuç bölümünde verilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Arap Edebiyatı, Züht Şiiri, Züht Şairleri, Harranlı Şairler, es-Sekâkkînî

The Harran Poet Yusuf b. Fazlullah es-Sekâkînî’s Life, Literary Personality, and Understanding of Zuht

Zuht poetry is a literary art form that expresses the sublime meanings of human spirituality, and as such has always shown itself to be present in the history of Arabic literature. With the encouragement of the religion of Islam, its presence has increased even more, with ascetic poetry having become an important school of Islamic literature. This article deals with the life and ascetic poetry of Yusuf b. Fazlullah es-Sekâkînî, who lived in Harran and is one of the important poets of this school. Es-Sekâkînî was an ascetic, a scholar, and an important poet who wrote in the field of asceticism. The sources that have information about him mentioned how he wrote a lot of poetry in the field of asceticism and vera [an advanced level of taqwa/pious devotion] and showed him to be among the famous ascetic poets of his time. However, most of his poems have been lost to time, with only 12 couplets from a eulogy and an elegy having survived to the present day. For this reason, no scientific study has been done on him or his poetry. This study attempts to shed light on his poetry and understanding of asceticism based on his poems in the sources. The study provides a summary of the development process of the ascetic school in Arabic literature, as well as information about es-Sekâkînî’s life and the political and cultural environment in which he lived. His poems that have survived to the present and Turkish translations are also presented, as well as information about his literary personality and style. The study has attempted to reveal his thoughts on asceticism by analyzing his poems, with the conclusion providing inferences based on the study.

Keywords:

Arabic literature, Zuht Poetry, Ascetic Poetry, Poets from Harran, es-Sekâkînî,

PDF

___

Ahmed Muhtar Ömer ve çalışma grubu. Muʿcemu’l-lüğati’l-ʿArabiyyeti’l-Muʿâṣira. 4 cilt. Kahire: ʿAlemu’l- Kutub, 1. Basım,1429/2008.
ʿAffânî, Seyyid b. Huseyn. Ṣalâḥu’l-Ümmeti fi ʿuluvvi’l-Himmeti. 15 cilt. Beyrût: Muessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1417/1997.
Aslan, Ahmet. “ Sabık el-Berberî’nin Hayatı ve Ömer b. Abdülaziz’e Yazdığı Nasihat İçerikli Kasidesi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 36 (Temmuz- Aralık 2016): 143-163.
Aslan, Ahmet. “Harran Ulu (Firdevs) Camii’nin İnşa, Genişleme ve Yıkılış Süreci”. Harran İlahiyat Dergisi. 46 (Aralık 2021): 55-72.
Ayyıldız, Erol. “ Ebü’l-Atâhiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. X: 294-295. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Bakırcı, Selami. “Ukberi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XLII: 66-67. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Bağdâdî, Ahmed b. Habib. Kitâbu’l-Munemmaḳ fi aḫbâri Ḳureyş. Tsh. Hurşid Ahmed Fârik. Beyrût: ʿAlemu’l- Kutub, 1. Basım,1405/1985.
Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. eṣ-Ṣıḥḥâḥ. Thk. Ahmed Abdülğafûr ʿAttâr. Beyrût: Dâru’l-ʿilm li’l- Melâyîn, 1407/1987.
Cevvâd Ali. el-Mufaṣṣal fi târiḫi’l-ʿArab ḳable’l-İslâm. 10 cilt. Bağdâd: Câmiʿetu Bağdâd, 2. Basım, 1993.
Ceyhan, Semih. “Zühd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XLIV: 530-533. İstanbul: TDV Yayınları, 2014.
Çağatay, Neşet. İslam Öncesi Arap Tarihi ve Câhilîyye Çağı. 4. Baskı. Ankara: Ankara Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1982.
Çiftçi, Faruk ve Harun Özel. “Câhiliye Dönemi Zühd Edebiyatının Sosyal ve Kültürel Hayata Yansımaları”.
Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 5/17 (Haziran 2018), 395-419.
Dayf, Şevkî. Târiḫu’l-Edebi’l-ʿArabî el-ʿAṣru’l-İslâmî. Kahire: Dâru’l-Maʿârif, 7. Basım, 1963.
Dayf, Şevkî. Târiḫu’l-Edebi’l-ʿArabî el-ʿaṣru’l-ʿAbbâsî’s̠ -s̠ ânî. Kahire: Dâru’l-Maʿârif, 2. Basım, 1973.
Heddâra, Muhammed Mustafa. İtticâhâtü’ş-Şʿiri’l-ʿArabî fi’l-karni’s̠ -s̠ âni’l-hicrî. Kahire: Dâru’l-Maʿârif, 1963. İmâm eş-Şâfiʿî, Muhammed Hammudî, Eşref Sâlih Muhammed Seyyid ve Abdülhamid Cemal el-Ferrânî.
Dirâsatun târiḫiyyetun fi’t-târîḫi’l-İslâmî eṣ-Ṣinâʿatu-eṭ-Ṭıbbu-el-hayâtu’l-ʿİlmiyyetu. Mısır: Dâru’t- Talimi’l-Câmiʿî, 2020.
İbnü’l-ʿAdîm, Ebü’l-Kâsım Kemâlüddîn Ömer b. Ahmed b. Hibetullâh b. Muhammed el-Ukeylî el-Halebî. Buğyetu’ṭ-Ṭaleb fi târîḫi Ḥaleb. Thk. Süheyl Zekkâr. 12 cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1408/1988.
İbn Hamdân, Necmuddîn Ahmed b. Şebîb b. Hamdân el-Harrânî. Ṣıfatu’l-Muftî ve’l-Musteftî. Thk. Mustafa b. Muhammed Salâhuddîn b. Mensî el-Ḳabbânî. Riyad: Dâru’ṣ-Ṣumayʿi li’n-neşri ve’t-tevziʿi, 1. Basım, 1436/2015.
İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdurramân b. Ahmed b. Receb el-Bağdâdî ed-Dimeşkî. eẕ-Ẕeylu ʿalâ Ṭabaḳâti’l-Ḥanâbile. Thk. Abdurrahmân b. Süleymân el-ʿUseymîn. 5 cilt. Riyâd: Mektebetü’l-ʿUbeyḳân, 1425/2005.
İbn Şeddâd, Ebû Abdillâh İzzüddîn Muhammed b. Ali b İbrâhim b. Şeddâd el-Ensârî el-Halebî. el-Aʿlâḳu’l- Ḫaṭîra fi umarâi’ş-Şâm ve’l-Cezîre. Thk. Yahya Abbâra. 3 cilt. Dimeşḳ: Vizâretu’s̠ - S̠ ekâfeti’s-Sûriyye, 1. Basım, 1991.
İbnü’ş-Şeʿʿâr, Ebü’l-Berekât Kemâluddîn el-Mubârak b. eş-Şeʿʿâr el-Musilî. Ḳalâidu’l-Cumân fi ferâidi şuʿarâ heẕe ez-zemân el-meşhur b. ʿUḳudu’l-Cumân fi şuʿarâ heẕe ez-zemân. Thk. Kâmil Süleymân el-Cuburî. 10 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubu’l-ʿİlmiyye, 1. Basım, 1426/2005.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. es-Sünen. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-ʿArabîyye, t.y.
İbn Muflih, Ebû İshâk Burhânüddîn İbrahim b. Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed b. Muflih. er-Râmînî ed- Dimeşkî. el-Maḳṣadü’l-Erşed fi ẕikri aṣḥâbi’l-İmem Ahmed. Thk. Abdürrahman b. Süleymân el-ʿUseymin. 3 cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd li’n-neşri ve’t-tevziʿ, 1. Basım, 1410/1990.
İhsân Abbâs. Şeẕerâtun min kutubin mefḳudetin fi’t-târîḫi. Thk. İhsân Abbâs. Beyrût: Dârul-ğarbi’l-İslâmî, 1.Basım, 1408/1988.
Kehhale, Ömer Rızâ. Muʿcemu’l-muellifîn. 15 cilt. Beyrût: Dâru ihyâu’t-turâs̠ i’l-ʿArabî, 1376/1957.
Koca, Ferhat. “İbn Kudeme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XX: 139-142. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Muhammed Sirâcüddîn. ez-Zühd ve’t-teṣavvuf fi’ş-şiʿri’l-ʿArabî. Beyrût: Dâru er-râtibi’l-câmiʿiyye, t.y. Erişim 31.01.2022. https://ebook.univeyes.com/ 9554.
Mütenebbî, Ebü’t-Tayyib Ahmed b. Huseyn. Divânu’l-Mütenebbî. Beyrût: Dâru Beyrût, 1403/1983.
Mutevallâ Abdüsettâr es-Seyyid. “Edebü’z-zühd fi’l-ʿaṣri’l- ʿAbbâsî neş’etuhu ve te ṭatavvuruhu ve eşheru ricâlihi”. Doktora tezi. Mekke: Câmiʿatu Ummul-Ḳurra, 1972. https://ebook.univeyes.com/ 114429/ Erişim 31.01.2022.
Revvace, Ahmed Râdî. “Şiʿrü’z-Zühd fi’l-ʿAṣri’l-Emevî”. Yüksek lisans tezi. Nablus: Câmiʿatu’n-Necâh el- Vataniyyeti, Kulliyetu’d-Dirâsati’l-ʿUlyâ, Kısmu’l-luğati’l-ʿArabiyye, 2001. https://repository.najah.edu/ bistream/handle/20.500.11888/6643/2881159. Erişim 31.01.2022.
Selva Bel-Hâc Salih el-ʿAyıb. el-Mesîhiyyetu’l-ʿArabiyyatu ve Teṭavvurâtuha min neş’etihe ile’l-karni’r-râbi’l- hicrî el-ʿâşır el-mîladî. Beyrût: Dâru’ṭ-talîʿati, 2. Basım, 1998.
Semih Duğaym. Mevsûʿatu’l-adyâni’s-semâviyyeti ve’l-vaḍʿiyyeti edyân ve muʿteḳadâtu’l-ʿArab ḳable’l-İslâm.
Beyrût: Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî,1. Basım, 1995.
Şeşen, Ramazan. Harran Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
Tarîkî, Abdullah b. Muhammed b. Ahmed. Muʿcemu muṣannefâti’l-Hanâbile. 8 cilt. Riyad: y.y., 1. Basım, 1422/2001.
ʿUleymî, Ebü’l-Yümn Mucîruddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Abdurrahmân el-ʿUleymî el-Makdisî el- Halebî. el-Menhecü’l-aḥmed fi terâcimi aṣḥâbi’l-İmem Aḥmed. Thk. Abdülkadir el-Arnavut ve İbrahim Salih. 6 cilt. Beyrut: Dâru sâdır, 1. Basım, 1997.
ʿUleymî, Ebü’l-Yümn, Mucîruddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Abdurrahmân el-ʿUleymî el-Makdisî el- Halebî. ed-Durru’l-Munaḍḍad fi ẕikri Aṣhâbi’l-İmâmi Ahmed. Thk. Abdurrahmân b. Süleyman el-Useymin. 2 cilt. Mekke: Mektebetu’t-Tavbe, 1. Basım, 1414/1992.
Şâmî, Ebu Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Yûsuf es-Sâlihî eş-Şâmî. Subulu’l-Hudâ ve’r-reşâd fi sîreti ḫayri’l-ʿİbâd. Thk. Mustafa Abdülvâhid, 12 cilt. Kahire: Vizaratü’l-Evkaf el-Meclisü’l-Ala li’ş-şu’ûni’l- İslâmiyyeti lecnetu ihyâu’t-turâsi’l-İslâmî metâbiʿu’l-Ahrâm, 1418/1998.
Yâkûtu’l-Hamevî Ebû Abdillâh Şihâbuddîn Yâkût b. Abdillâh el-Hamevî el-Bağdâdî er-Rûmî. Muʿcemu’l- Buldân. 5 cilt. Beyrût: Dâru sâdır, 1979.
Yılmaz, Hayati. “Ruhavi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XXXV