Fâtımî Bir Entelektüelin Gözünden Hint Okyanusu

Meraklar Kitabı, XI. yüzyılın Fâtımî Kahiresi’nde, anonim bir müellif tarafından telif edilmiş bir kaynak eserdir. Çalışma, göksel dünyayı ve yerküreyi inceleyen iki kitaptan oluşur. Yerküreye odaklanan ikinci kitap özgün bir coğrafî kaynak niteliğinde olup dönemin siyasî, toplumsal, ekonomik, dini bakış açısını yansıtan tarihsel bir bağlama sahiptir. Eserde Hint Okyanusu, Akdeniz, Hazar Denizi; Nil, Dicle, Fırat, Ceyhun, İndus, Ganj nehirleri ve yeryüzündeki önemli göllere dair pek çok renkli harita ve diyagram yer alır. Bu çizimlerin özgün yapısı ve kitaptaki metinsel içerik, XI. yüzyılda Fâtımîlerin dünyayı nasıl algıladığını ve diğer devletlere karşı nasıl strateji geliştirdiğini yansıtır niteliktedir. Eserin yazıldığı dönemde Fâtımîlerin Akdeniz havzasında dikkate değer politikalar geliştirdiği, bu bölgede Bizans gibi büyük bir imparatorluğa karşı üstünlük mücadelesine girdiği bilinmekle birlikte; bu devletin Hint Okyanusu hakkındaki faaliyetlerine dair malumat oldukça kısıtlıdır. Fâtımîlerin Uzak Doğu’ya açılma emelleri ve bu amaçla giriştikleri pek çok mücadele göz önünde bulundurulduğunda, Hint Okyanusu’nun da hilâfet için önem arz ettiği görülecektir. Bu çalışmada Fâtımî bir entelektüelin gözünden Meraklar Kitabı’nda Hint Okyanusu’nun nasıl tasvir edildiği incelenecektir. Bu sayede Şiîlerin, mezkûr su coğrafyasını doğuya açılmak için bir kapı ve diğer dünyalara ulaştıran bir mucizeler diyarı olarak gördüğü ifade edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Fâtımîler, Meraklar Kitabı, Hint Okyanusu, Doğu’ya açılma politikaları

The Indian Ocean in the Eyes of a Fāṭimid Intellectual

The Book of Curiosities (orig. Kitāb Gharā’ib al-funūn wa-mulaḥ al-ʿuyūn) is a reference work written by an anonymous author in 11th century Fāṭimid Cairo. The work consists of two volumes that examine the celestial and terrestrial worlds. The second volume focuses on the earth and is a unique geographical source with a historical context that reflects the political, social, economic, and religious perspectives of the time. The book includes many colorful maps and diagrams of the Indian Ocean, the Mediterranean and Caspian Seas, the Nile, Tigris, Euphrates, Oxus, Indus and Ganges rivers; and the major lakes of the world. The original structure of these drawings and the textual content of the work reflect how the Fāṭimids perceived the world and strategized against foreign states in the 11th century. Although the Fāṭimids are known to have developed remarkable strategies in the Mediterranean basin and to have competed for supremacy even with great states in the region such as Byzantium, the information on their activities in the Indian Ocean is quite limited. Considering the Fāṭimids’ ambitions to expand to the far East and the many struggles in which they engaged for this purpose, the Indian Ocean is also thought to have been important for this state. This study will examine how the Indian Ocean is depicted in The Book of Curiosities and in this way, will argue the Fāṭimid State to have had various ambitions in this region despite its weak direct relations and sphere of activity, and to have viewed this naval basin as a gateway to the East and a land of wonders that led to other worlds.

Keywords:

Fāṭimids, The Book of Curiosities, Indian Ocean, expansion policies to the East,

PDF

___

Abdurreşid Bakûvî. Kitab et-Telhis el-Asar ve Acâib el-Melik el-Kahhar. Azerbaycan Türkçesine çev. Ziya Bünyadov. Bakü: 1992. google scholar
Ahmad, Sayyıd Maqbul. “İbn Hurdâzbih”. DİA. XX: 78-79. İstanbul: TDV, 1999. google scholar
Ahmed ibn Mâcid el-Necdî. Kitab el-Fevâid fî usûl el-Bahr ve’l Kavâid. İngilizceye çev. G. R. Tibbetts. Londra: 1971. google scholar
An Eleventh-Century Egyptian Guide to the Universe: The Book of Curiosities. Ed. Yossef Rapoport, Emilie Savage-Smith. Leiden: Brill, 2014. google scholar
Avcı, Meral. “Sri Lanka”. DİA. XXXVII: 424-425. İstanbul: TDV, 2009. google scholar
Brett, Michael. Fâtımî İmparatorluğu. Çev. Fatih Yücel. İstanbul: Kronik Kitap, 2021. google scholar
Büzürg bin Şehriyar. Kitâbü ‘Acâ’ibi’l Hind. çev. Can Ceylan. İstanbul: İnkılab Yayınları, 2009. google scholar
Cha Ju-Kua. Chu-fan-ehi. İngilizceye çev. Friedrich Hirth ve W. W. Rockwill. Taipei: 1965. google scholar
Cilacı, Osman. “Ahbârü’s-Sîn ve’l-Hind”. DİA. I: 493. İstanbul: TDV, 1988. google scholar
Demirci, Mustafa. “Zenc”. DİA. XLIV: 249-251. İstanbul: TDV, 2013. google scholar
Duman, Aslı Can. “Çin Tarihinde Deniz Haydutluğu Olgusu ve ^^ Zheng Yi Sao”. Şarkiyat Mecmuası. 38 (2021): 1-24. google scholar
Ebu Abdullah Muhammed İbn Battuta Tancî. Tuhfetu’n Nuzzâr fî Garaibi’l Emsar ve Acaibi’l Esfar. Çev. A. Sait Aykut. İstanbul: 2004. google scholar
Ebû Hâmîd Muhammed el- Gırnâtî. Gırnâtî Seyahatnamesi. Hazırlayan Fatih Sabuncu. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2011. google scholar
Erinç, Sırrı. “Cava”. DİA. VII: 170-171. İstanbul: TDV, 1993. google scholar
Erkal, Mehmet. “Arşın”. DİA. III: 411-413. İstanbul: TDV, 1991. google scholar
Fehd, Tevfîk. “İlm-i Ahkâm-ı Nücûm”. DİA. XXII: 124-126. İstanbul: TDV, 2000. google scholar
İbn Hurdâzbih. Yollar ve Ülkeler Kitabı. Çev. Murat Ağarı. İstanbul: Kitabevi, 2008. google scholar
İbn Rüste. el-A’lâku’n-Nefîse. Çev. Ali Fuat Eker. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017. google scholar
Lewis, Bernard. “Fatimiler ve Hindistan Yolu”. İFM. XI: 355-360. Londra: 1950. google scholar
Nâsır-ı Hüsrev. Sefernâme. Çev. Abdülvehhab Tarzi. Ankara: MEB, 1950. google scholar
Öz, Mustafa. “Dâî”. DİA. VIII: 420-421. İstanbul: TDV, 1993. google scholar
Öz, Mustafa, Mustafa Muhammed eş-Şek’a. “İsmâiliyye”. DİA. XXIII: 128-133. İstanbul: TDV, 2001. google scholar
Özaydın, Abdülkerim. “Ağlebîler”. DİA. I: 475-478. İstanbul: TDV, 1988. google scholar
Peker, Rumeysa. “Fâtımîler Dönemi İçin Yeni Bir Kaynak: Meraklar Kitabı’na Göre Okyanuslar, Denizler, Nehirler ve Göller”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi. İstanbul Üniversitesi, 2022. google scholar
Rapoport, Yossef, Emilie Savage-Smith. Lost Maps of the Caliphs. London: 2018. google scholar
Seyyid, Eymen Fuâd. “Fâtımîler”. DİA. XII: 228-237. İstanbul: TDV, 1995. google scholar
Süleyman el-Tâcir. Doğu’nun Kalbine Seyahat. Çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2012. google scholar
Uğur, Hatice. “Sevâhilî”. DİA. XXXVI: 579-581. İstanbul: TDV, 2009. google scholar
Yıldız, Hakkı Dursun. “Berberîler”. DİA. V: 478-483. İstanbul: TDV, 1992. google scholar