519523

Modern Ürdün Lehçesinin Fonetik ve Morfolojik Özellikleri Üzerine Bir İnceleme

Dil canlı bir olgu olup pek çok bileşenden oluşur ve bu bileşenler: fonem, ünlü ve ünsüz sesbirimler olan parça fonemler, hece, parçalarüstü fonem olan vurgu, sözcüklerin çekim ve türetim yolları olan morfemlerdir. Zaman ve mekân içinde ses, terkip, nahiv, sarf ve mana boyutunda gelişme ve değişme gösteren dil, konuşulduğu çağ ile bir önceki çağ arasında fark gösterir. Arapçanın Kur’an dili olması hasebiyle Kur’an Arapçası (Klasik Arapça), kapsamında kullanılan dili gramer kuralları çerçevesinde korunur. Ama Ammice denilen lehçe boyutunda günlük hayatta kullanılan mahallî (yerel ve bölgesel) unsurları hem Kur’an Arapçasından hem de coğrafya temelli çeşitlilik gösteren lehçelerden farklılık gösterir. Bu çalışmada dil, lehçe ve şive kavramlarının ayrımı yapılmaktadır. Ardından, Arapçanın bir lehçesi olan Modern Ürdün lehçesinde görülen ses değişimleri, sarf değişimleri ve mahallî kelime kullanımları üzerinde durulmaktadır. Dahası, Ürdün lehçesinde Kur’an Arapçasından farklılaşarak ortaya çıkan ses değişimlerinin ünlüler ve ünsüzler arasında nasıl olduğunun örneklerle izah edilmesi amaçlanmaktadır. Ek olarak, Kur’an Arapçasında yer alan sarfî vezinlerden farklılaşan Ürdün lehçesine özel kullanım alanları üzerinde durulup mahallî kullanım alanlarına sahip kelime ve terkiplerin izahatının yapılması nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi kullanılarak yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Modern Ürdün Lehçesi, Ses Değişimleri, Sarfî Değişimler, Mahallî Kelime ve İbareler

A Study on the Phonetic and Morphological Characteristics of the Modern Jordanian Dialect

Language is a living phenomenon and consists of many components, including phonemes, part phonemes, which are vowel and consonant phonemes, syllables, supravocal stress, and morphemes which are the ways of inflection and derivation of words. A language, which develops and changes in terms of sound, composition, syntax, consumption, and meaning in time and space, shows a difference between the age in which it was spoken and the previous age. Since Arabic is the language of the Qur’an, the language used in Quranic Arabic (classical Arabic) is protected within the framework of grammatical rules. However, the local (regional) elements used in daily life in the dialect dimension called Ammiyyah (Colloquial Arabic) differ from both Quranic Arabic and the dialects that vary based on geography. In this study, distinctions are made between the concepts of language, dialect, and accent. Then, sound changes, consumable changes, and local word usages in the Modern Jordanian dialect, which is a dialect of Arabic, are emphasized. What is more, it is aimed at explaining with examples how the sound changes that occur in the Jordanian dialect differ from the Quranic Arabic are between vowels and consonants. In addition, the explain of words and compositions with regard to local usage areas by focusing on the special usage areas of the Jordanian dialect, which differs from morphological prosody in the Arabic of the Qur’an, is done by using document analysis, one of the qualitative research methods.

Keywords:

Modern Jordanian Dialect, Sound Changes, Morphological Changes, Local Words and Phrases,

PDF

___

‘Abâbnah, Yahyâ. Bünyetü’l-Fi‘ilü’s-Sülâsî fi’l-‘Arabiyeti ve’l Mecmûati’s-Sâmiyyeti’l-Cenûbiyye: Dirâse google scholar
Mukârene fi’l ’Usûli’l -Fi‘liyye. ’Abû Dabî: Dâru’l Mektebü’l Vataniyye, 2010. google scholar
‘Abdu’t-Tevvâb, Ramadân. et-Tatavvuru’l-Luğavî. Mısır: Mektebe Hancî, 1997. google scholar
Akar, Ali. “Lehçe Oluşma Şartları ve Evreleri Bakımından Eski Türkiye Türkçesi”. Türklük Bilimi Araştırmaları. (2010): 15-29. google scholar
Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil, Ana Çizileriyle Dilbilim. 1. Cilt. Ankara: TDK Yayınlar, 2003. google scholar
Alibekirlioğlu, Sertan. “Türkçede Sözcük Türetme Yolları”. Gaziantep Üniversitesi Journal of Social Science. google scholar
16/1 (2017): 35-46. Erişim 21 Ağustos 2023, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/265261 . google scholar
Bilmez, Bülent. “Türkiye’de Dilsel Çoğulluk ve Türkiye Dilleri: Genel Bakış”. Türkiye’de Dil Hakları ve Dilsel Çoğulluk. Haz. Bülent Bilmez. içinde 17-42. İstanbul: Türkiye Kültürleri, 2021. Erişim 25 Ağustos 2023, https://www.turkiyekulturleri.org/dokuman/20210602-44_dil-haklari-ve-dilsel-cogulluk-2021.pdf . google scholar
Bin Zâ’id el-‘Azîzî, Roks. Mu‘allime li’l-Türâsil ’Ürdünî. 5. Cilt. ‘Ammân: Vuzâratu’s-Sekâfe, 2012. Erişim 27 Temmuz 2023. https://archive.org/details/20190921_20190921_1325 . google scholar
Brockelmann, Carl. Fıkhu’l-Luğâtu’s-Sâmiyye. trc. Ramadân ‘Abdu’t-Tevvâb. Riyâd: Matbû‘ât Câmi‘atu’r-Riyâd, 1977. google scholar
Cemâl Haddâd, Meryem. Yallâ Nehkî ‘Arabî ’Ekter. ‘Ammân: Control, 2014. google scholar
Doğancı, Seher. “Modern Ürdün Şiiri: Mustafâ Vehbî’t-Tel Örneği”. Filoloji Alanında Uluslararası Çalışmalar google scholar
Haziran 2023. edt. Gülnaz Kurt. Ankara: Serüven Yayınları, 2023. 95-110. google scholar
Ebû ‘Arâbî, Nâcih. Şû Fîh Mâ Fîh. ‘Ammân: Ciee, t.y. google scholar
el-Mûsâ, Yâsmîn. “Üslûbu’l-’İstifhâm beyne’l-Fushâ ve’l-‘Âmmiyyeti’l-Lehceti’l-’Ürdüniyye Misalen”. google scholar
Câmi‘a’l-Kâhire Mecelle Kulliyyetü’l Adâb. 72/4 (Nisan 2012): 271-293. google scholar
en-Na‘îmât, Selâme S., Er-Reb’i‘, Fâyız, El-Hârabşe, Süleymân, Eş-Şûra, Sâlih. Târîhu’l-Ürdün: es-Saffu’s-Sânî ‘Aşara. ‘Ammân: Vuzâratu’t-Terbiyye vet’t- Ta‘lîm, 2019. google scholar
Ergin, Muharrem. Edebiyat ve Eğitim Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri İçin Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım, 1998. google scholar
er-Râcihî, Abduh. el-Lehcâtü’l-Arabiyye fi’l-Kıraâti’l-Kur’âniyye. İskenderiyye: Dâru’l-Ma‘rifeti’l-Câmi‘iyye, 1996. google scholar
Google. “Kutub Lehce Ürdüniyye”. Mektebe Nûr. Erişim 23 Temmuz 2023. https://www.noor-book.com/ tag/%D9%84%D9%87%D8%AC%D8%A9-%D8%A3%D8%B1%D8%AF%D9%86%D9%8A%D8%A9 . google scholar
Gökçe, Hülya. “Lehçe Teması ve Başkurt Dil Sahasındaki Örnekleri”. Tehlikedeki Diller Dergisi. 3/4 (2014): 47-63. Erişim 12 Temmuz 2023. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tdd/issue/29410/314900. google scholar
Kara, Necati ve Karakaya, Necdet. “Kur’an Dilinin Modern Dilbilime Göre Bir Değerlendirme Denemesi: Kureyş Lehçesi Mi Kureyş Ağzı Mı”. BEU SBE Dergisi. 2/1 (2013): 51-64. Erişim 17 Temmuz 2023. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/41787. google scholar
Mer ‘i, ‘Abdu’l-Kâdir. el-Mustalahu’s-Savtî ‘inde ‘Ulemâ’il-Arabiyyeti’l-Kudemâ’. ’İrbid: ‘Âlemu’l-Kutubi’l-Hadîs, 2016. google scholar
Owens, Jonathan. A Linguistic History of Arabic. New York: Oxford University Press, 2006. google scholar
Prochazka Eisl, Gisela & Prochazka, Stephan. “The Arabic Speaking Alawis of the Çukurova: The Transformation of a Linguistic into a Purely Religious Minority”. 1-20, erişim 25 Ağustos 2023, https://www.academia.edu/3857818/The_Arabic_speaking_Alawis_of_the_%C3%87ukurova_The_ transformation_of_a_linguistic_into_a_purely_religious_minority. google scholar
Şahin, Cemalettin. “Ürdün”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 21 Temmuz 2023. https:// islamansiklopedisi.org.tr/urdun#1. google scholar
Şen, Ahmet ve Akdağ, Soner. “Modern Standart Arapça ve Bazı Arap Diyalektlerinde Gelecek Zaman Formları”. NÜSHA. 21/52 (2021): 179-198. Erişim 12 Temmuz 2023. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ nusha/issue/62908/863021. google scholar
Şen, Lokman ve Kırmızı Çiçek, Kevser. “Kıraat Lehçe ilişkisi”. Dicle İlahiyat Dergisi. 27/1 (2022): 95-109. Erişim 17 Temmuz 2023. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dicd/issue/70540/1104108. google scholar
Tomar, Cengiz. “Ürdün”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 21 Temmuz 2023. https:// islamansiklopedisi.org.tr/urdun#1. google scholar
Yıldız, Murat. “Standart ve Yerel Arapçanın Tarihsel ve Filolojik Sınırları: Mısır Lehçesi Örneği”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 10/3 (2010): 23-41. Erişim 16 Temmuz 2023. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ daad/issue/4494/61903. google scholar
Yüceol Özezen, Muna. “Çukurova Arapçasına Türkçeden Geçmiş Fiil Kökleri”. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 25/3 (2016): 195-214. google scholar