Türk Dokuma Sanatında Çift Başlı Kartal Figürü

Kartal ve kartala benzeyen avcı kuşlar, eski çağlarda Türk devletlerinin sembolü olarak kullanılmışlardır. Çünkü o dönemdeki Türk topluluklarının yaygın olarak inandıkları Gök Tanrı inancında kartalın, Tanrı’nın kendisi, elçisi veya temsilcisi olduğuna inanılırdı. Gücü, kuvveti, kudreti, hâkimiyeti, otoriteyi, asaleti, koruyucu ruhu temsil eden kartal, kültürel bir değer veya bir simge olarak yorumlanabilir. Çift başlı kartalın ise gökleri koruyan Gök Tanrı’nın bekçisi, yer altı ve yer üstünü, gece ve gündüzü, doğu ve batıyı yani aynı zamanda tezatlığı da temsil ettiği düşünülmektedir. Bu anlamlarından dolayı sadece Anadolu’da değil diğer bölgelerde kurulan Türk devletlerinde de önemli bir yere sahip olan kartal figürü, halı, kumaş, keçe, sikke, ahşap ve madeni eşyalar ve mimari eserlerde tek veya çift başlı kullanımı ile oldukça yaygındır. Bu araştırmanın amacı, özellikle Türk kültüründe güçlü bir yeri olan çift başlı kartalın, dokuma sanatında (halı, kumaş ve keçe) nasıl kullanıldığının incelenmesidir.

Anahtar Kelimeler:

dokuma, kartal, çift başlı kartal, halı

PDF

___

Aslanapa, O. (1987). Tük Halı Sanatının Bin Yılı. İstanbul: Eren Yayıncılık ve Kitapçılık.
Balcı, N. (2012). “Türk Halı Sanatında Mitolojik Kaynaklı Bazı Motifler”, Arış Dergisi, 8, 38-51.
Çelik, A. (2002). “Niğde Sungur Bey Camiinde Bulunmuş Olan Çift Başlı Kartal Figürlü Halı Üzerine Düşünceler”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 9, 45-59.
Çoban, İ. (2015). “Türk İkonografisinde Kartal Motifi ve Çağdaş Türk Resim Sanatına Yansımaları”, İdil, 4 (16), 57-80.
Çoruhlu, Y. (2011). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
Esin, E. (2003). Orta Asya’dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Görgünay Kırzıoğlu, N. (2001). Altaylardan Anadolu’ya Türk Dünyasında Ortak Yanışlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Güven, M. (2014). “Türk Halk Oyunlarında Kartal Figürü”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 51, 285-302.
Ögel, B. (1998). Türk Mitolojisi. (1.Cilt). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Öney, G. (1992). Anadolu Selçuklu Süslemesi ve El Sanatları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
Parlar, G. (2000). Anadolu Selçuklu Sikkelerinde Yazı Dışı Figüratif Öğeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Salman, F. (1998). “Tarihi Türk Kumaşlarında Desen ve Renk”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 4, 141-154.
Türlü, A. (1998). Niğde Müzesinde Bulunan Halı ve Kilimlerin Bölgesel Teknik ve Desen Özelliklerinin Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
http://www.turania.net/etnoloji-ve-halkbilimi/4285-cift-basli-kartal-ve-turkler.html 06.04.2015’de alınmıştır.
http://www.motiftr.com/default.asp?L=TR&mid=158 04.11.2016’da alınmıştır.
https://tr.wikipedia.org/wiki/Tele%C3%BCtler 25.04.2017’de alınmıştır.
http://www.turkelhalilari.gov.tr/makaleler.php?language=tur&icerik=hayvan_figur2 26.04.2017’de alınmıştır.
Resim 1-2. İlden, S. (2012). Türk İkonografisinde Kartal Motifi (http://www.academia.edu/21813165/T%C3%9CRK_%C4%B0KONOGRAF%C4%B0S%C4%B0NDE_KARTAL_MOT%C4%B0F%C4%B0
Resim 3. Neriman Görgünay Kırzıoğlu Arşivinden
Resim 4-5. Balcı, N. (2012). “Türk Halı Sanatında Mitolojik Kaynaklı Bazı Motifler”, Arış Dergisi, 8, 38-51.41-42.
Resim 6. Çelik, A. (2002). “Niğde Sungur Bey Camiinde Bulunmuş Olan Çift Başlı Kartal Figürlü Halı Üzerine Düşünceler”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 9, 45-59.
Resim 7. http://www.turkelhalilari.gov.tr/halidetay.php?language=tur&kod=000097
Resim 8. Çoban, İ. (2015). “Türk İkonografisinde Kartal Motifi ve Çağdaş Türk Resim Sanatına Yansımaları”, İdil, 4 (16), 57-80.
Resim 9. http://www.motiftr.com/default.asp?L=TR&mid=158
Resim 10. Göksu, E. (2016). ‘Çift Başlı Kartal ve Selçuklular’, USAD, Güz, 5, 117-141.
Resim 11. Salman, F. (1998). “Tarihi Türk Kumaşlarında Desen ve Renk”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 4, 141-154.