Sir Steven Runciman İstanbul Üniversitesinde: İkinci Dünya Savaşı Sırasında İngiliz Politikalarının Bizans Sanatı Tarihi Kürsünün Oluşumuna Etkisi

Türkiye’deki Bizans sanatı tarihi eğitimi, konu üzerinde daha önce bazı araştırmalar yapılmış olsa da, ayrıntılı olarak çalışılmamış bir alandır. Türkiye’deki ilk ve uzun süre boyunca tek Bizans sanatı kürsüsü 1942 yılının Mart ayında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde kurulmuş ve kürsünün başkanı İngiliz bizantinist Sir Steven Runciman olmuştur. Bu kuruluşun arka planında İkinci Dünya Savaşı’nın çalkantılı politikaları ve ona bağlı olarak üç ana kurum bulunmaktadır: İngiliz Kültür Heyeti (The British Council), Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı ve İstanbul Üniversitesi. Bu makale, kürsünün kuruluşuna neden olan tarihsel ve siyasal arka plan ile kurumlar ve kilit isimler arasındaki ilişkiyi inceler. Makalede, kapsamlı bir arşiv malzemesi, anı kitapları, dergi ve gazete makalesi incelemesinden yola çıkılarak, Steven Runciman’ın bir bizantinist olarak portresi ortaya çıkarılır; İstanbul Üniversitesinde verdiği dersleri, gezileri ve Türkiye’deki çeşitli yayınlardaki yazıları ele alınır. Çalışma, Runciman’ın İstanbul Üniversitesinde çalıştığı 1942 ve 1945 yılları arasında Türkiye’de yapılan akademik çalışmalara olan katkısına ışık tutar. Makalenin amacı, Türkiye’deki ilk Bizans sanatı kürsüsünün en erken evrelerini ve kuruluşundaki amaçları ortaya koymak ve konuya bir giriş sunmaktır.

Anahtar Kelimeler:

Bizans Sanatı Tarihi, Steven Runciman, Sanat Tarihi Eğitimi, Tarihyazımı, İstanbul Üniversitesi

Sir Steven Runciman at Istanbul University: How British Wartime Politics Led to the Establishment of the Byzantine Art History Chair

The historiography of Byzantine art history education in Turkiye is a widely overlooked subject, despite a number of studies that have already been carried out. The first, and for a long time the only, Byzantine art history chair in Turkiye was founded in March 1942 at Istanbul University, Faculty of Letters, and the first holder of the chair was the British Byzantinist, Sir Steven Runciman. In its background, this foundation had the turbulent politics of the Second World War and three major institutions connected to it: The British Council, The Ministry of Education Turkiye and Istanbul University. This article deals with the historical and political background surrounding the establishment of the chair and with the key figures involved therein. It also deals with the relationship between the three institutions mentioned above. Through a comprehensive survey of archive materials, memoirs, newspaper, magazine, and journal articles, the article depicts Steven Runciman as a Byzantinist, and reviews his courses, travels, and published articles during his post at Istanbul University. It also sheds light on his contribution to academia in Turkiye between 1942 and 1945. The study aims to define and offer an introduction to the earliest stage of the establishment and the objectives of the first Byzantine art history chair in Turkiye.

Keywords:

Byzantine Art History, Steven Runciman, Art History Education, Historiography, Istanbul University,

PDF

___

Abulafia, David. “Sir Steven Runciman (1903-2000) A Memoir.” Mediterranean Studies 9 (2000): 1-16. google scholar
Akyürek, Engin. “Modern Türkiye’de Bizans Sanatı Tarihi.” In Cumhuriyet Döneminde Geçmişe Bakış Açıları: Klasik ve Bizans Dönemleri, edited by Scott Redford and Nina Ergin 241-261. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2010. google scholar
British Council. “Our History.” Retrieved 06 December 2021. https://www.britishcouncil.org/about-us/history google scholar
Bryer, Anthony. “James Cochran Stevenson Runciman 1903-2000.” In Proceedings of the British Academy: Biographical Memoirs of Fellows II, edited by P. J. Marshall. volume 120. 365-381. Oxford: Oxford University Press, 2003. google scholar
70 Selim Efe Erdem, Semavi Eyice Kitabı: İstanbul’un Yaşayan Efsanesi (İstanbul: Timaş Yayınları, 2014), 188189. Eyice recalls the propaganda magazine to be Realite, but in reality she had worked for the Geçit/Review magazine, which was a culture and arts magazine of the British Council. google scholar
—. “James Cochran Stevenson Runciman (1903-2000).” In Byzantine Style, Religion and Civilization: In Honour of Sir Steven Runciman, edited by Elizabeth Jeffreys xxxix-lv. New York: Cambridge University Press, 2006. google scholar
Dinshaw, Minoo. Outlandish Knight: The Byzantine Life of Steven Runciman. London: Penguin Books, 2017. google scholar
Directorate of State Archives Republican Archives (BCA). Kararlar Daire Başkanlığı (30-18-1-2) 98/33/16, 24.04.1942. google scholar
Donaldson, Frances. The British Council: The First Fifty Years. London: Jonathan Cape, 1984. google scholar
Dölen, Emre. “İstanbul Darülfünunu’nda ve İstanbul Üniversitesi’nde Yabancı Öğretim Elemanları.” In Türkiye’de Üniversite Anlayışının Gelişimi (1861-1961), edited by Namık Kemal Aras, Emre Dölen and Osman Bahadır 89-163. Ankara: TÜBA, 2007. google scholar
Erdem, Selim Efe. Semavi Eyice Kitabı: İstanbul’un Yaşayan Efsanesi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2014. google scholar
Eyice, Semavi. “İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesinde Bizans Sanatı Öğretimi ve Araştırmaları.” In Cumhuriyetin 50. Yılına Armağan 407-428. İstanbul: Edebiyat Fakültesi, 1973. google scholar —. “İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Kürsüsü’nün Kurucusu Prof. Dr. Ernst Diez (1878-1961).” Sanat Tarihi Yıllığı 14 (1997): 3-15. google scholar
Grant, Michael. My First Eighty Years. Henley-on-Thames: Aidan Ellis Publishing, 1994. google scholar
“İngiliz Çocukları Resim Sergisi Dün Açıldı.” Ulus, 6 October 1945. google scholar
Istanbul University Personnel Archive. Steven Runciman Folder, Tedris İşleri Müdürlüğü 7773, 25.05.1942; 4102-104/8444, 19.07.1942; 4102-104/7861, 22.06.1943; 4102-104-65/8356, 16.08.1943. google scholar
—. Steven Runciman Folder, Edebiyat Fakültesi Dekanlığı 2350, 26.08.1943; 1734, 02.05.1944; 2945, 25.06.1945. google scholar
—. Hope Johnstone Folder, İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Giden Evrak41028-4/11522, 25.04.1946. google scholar
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi 1937-1938 Ders Yılı Talebe Kılavuzu. İstanbul: Burhaneddin Matbaası, 1937. google scholar
“Lectures in English at the Eminönü Halkevi.” Realite 82 (25 December 1942): V. google scholar
“Maarif Vekilimiz Dün Halkevinde İngiliz Mimari Sergisini Açtı.” Ulus, 6 June 1944. google scholar
Malkoç, Eminalp. “1940’lı Yıllarda British Council/İngiliz Kültür Heyeti’nin Halkevleri Üzerinden Türkiye Etkinlikleri.” Türk İnkılâp Tarihi Yıllığı 1 (2019): 1-21. google scholar
—. “Cumhuriyet Halk Partisi Belgelerinde Yurtdışındaki İlk ve Tek Halkevi Örneği: Londra Türk Halkevi.” Türkoloji Kültürü 2/4 (Summer 2009): 35-55. google scholar
Runciman, Steven. A Traveller’s Alphabet: Partial Memoirs. New York: Thames and Hudson, 1991. google scholar
—. The Emperor Romanus Lecapenus and His Reign: A Study of Tenth-Century Byzantium. Cambridge University Press, 1929. google scholar
—. A History of the First Bulgarian Empire. London: G. Bell&Sons, 1930. google scholar
—. Byzantine Civilisation. London: Edward Arnold, 1933. google scholar
—. “Orta Çağların Başlarında Avrupa ve Türkler.” Belleten 7/25 (January 1943): 45-57. google scholar
—. “Tarih Devirleri Boyunca İstanbul.” translated by Rasim Cenani. Tarihten Sesler (15 March 1943): 19-22. google scholar
—. “Tarih Devirleri Boyunca İstanbul.” translated by Rasim Cenani. Tarihten Sesler (15 April 1943): 18-22. google scholar
—. “Anadolu’nun Orta Çağlardaki Rolü.” Belleten 7/27 (July 1943): 549-556. google scholar
—. “Bizans San’atının Prensipleri ve Tarifi.” Arkitekt 137-138 (1943): 127-130. google scholar
—. “Bizans Sanatı.” Arkitekt 145-146 (1944): 20-24. google scholar
—. “Bizans Sanatı.” Arkitekt 147-148 (1944): 77-79/82. google scholar
—. “Romantik Sanat ve Bizantium.” Arkitekt 149-150 (1944): 118-120. google scholar
—. “Bizantium ve Gotik Sanatın Doğuşu.” Arkitekt 151-152 (1944): 179-181. google scholar
—. “Konya’yı Ziyaret.” translated by Ahmet Armağan. Biz ve Dünya 7 (26 September 1944): 9, 14. google scholar
—. “Bizans Zamanında İstanbul Üniversitesi.” translated by Münire Bakir Çelebi in Üniversite Konferansları 1942-1943 126-136. İstanbul: Kenan Matbaası, 1944. google scholar
—. “Deniz Kuvvetinin Ortaçağ Tarihindeki Rolü.” In III. Türk Tarih Kongresi: Kongreye Sunulan Tebliğler 156-164. Ankara: TTK Basımevi, 1948. google scholar
— . A History of the Crusades: Volume 1. The First Crusade and the Foundation of the Kingdom of Jerusalem. Cambridge University Press, 1951. google scholar
— . A History of the Crusades: Volume 2. The Kingdom of Jerusalem and the Frankish East. Cambridge University Press, 1952. google scholar
— . A History of the Crusades: Volume 3. The Kingdom of Acre and the Later Crusades. Cambridge University Press, 1954. google scholar
— . “Avrupa Medeniyetinin Gelişmesi Üzerindeki İslami Tesirler.” translated by Nuşin Asgari. Şarkiyat Mecmuası 3 (1959): 1-12. google scholar
— . The Fall of Constantinople 1453. Cambridge University Press, 1965. google scholar
— . The Great Church in Captivity: A Study of the Patriarchate of Constantinople from the Eve of the Turkish Conquest to the Greek War of Independence. New York: Cambridge University Press, 1968. google scholar
— . Byzantine Style and Civilization. Baltimore: Penguin, 1975. google scholar
— . “Byzantine Studies in Turkiye 1939-1945.” Byzantinoslavica: International Journal of Byzantine Studies IX (1947-1948): 143-144. google scholar
“Sir Steven Runciman: A Bibliography.” In Byzantine Style, Religion and Civilization: In Honour of Sir Steven Runciman, edited by Elizabeth Jeffreys xx-xxxviii. New York: Cambridge University Press, 2006. google scholar
Yaşar, Hakan. “Yurtdışında bir Kültür Kurumu: Londra Halkevi.” Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi 12/45 (Spring 2010): 177-215. Retrieved: 25.12.2021. doi:10.1501/ Tite_0000000322. google scholar
Yücel, Hasan Âli. İngiltere Mektupları. Ankara: İş Bankası Kültür Cep Kitapları, 1958. google scholar