Beçin Kalesi Kazısında Ortaya Çıkarılan (2014-2021) Tek Renk Sırlı Seramik Kapların Form Özellikleri

Beçin, Ege bölgesinde Muğla ili, Milas ilçesine bağlı bir yerleşim merkezidir. Geçmişi M.Ö. 2000 yıllarına dayanan Beçin, antik dönemde Karia’lılara; Osmanlı döneminde ise başta Menteşe Beyliği olmak üzere pek çok kültüre ev sahipliği yapmış önemli bir Anadolu kentidir. Beçin Kalesi Kazısında 2014-2021 yılları arasında ele geçen kırmızı hamurlu, tek renk sırlı seramikler ve kapların form özellikleri bu makalenin ana konusudur. Uygulamasının kolay olması ve işlevsel yönünün ağır basması nedeniyle Bizans, Beylikler ve erken Osmanlı sanatında görülen en yaygın tekniklerinden biri olan tek renk sır tekniği, Beçin Kale Kazısında ortaya çıkarılan seramiklerde de sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Bu teknikte yapılmış kâse, tabak, testi ve kandil gibi kaplar kazılarda tüm ya da ağırlıklı olarak kırık parçalar şeklinde ele geçirilmektedir. Tek renk sır uygulanan kaplarda çoğunlukla yeşil sır görülmekle birlikte sarı ve kobalt mavi renkler de tercih edilen diğer renkler arasındadır. Günlük hayatta işlevsel olarak kullanılan bu kapların iç yüzeyleri tamamen, dış kenarları ise kabın ağız kısmından bir parmak kalınlıkta dışa taşacak kadar sırlanmıştır. Tek renk sırlı seramik kaplar çeşitli form gruplarına ayrılmaktadır. Kaynaklarda özellikle kâse ya da çanak adı ile bilinen derin kullanım kapları küresel, yarı küresel, konik gövdeli ya da yarı konik gövdeli gibi sınıflandırmalara ayrılmıştır. Çalışmanın birincil amacı, Anadolu’nun doğu ve batısındaki seramik üretim merkezlerinde ortaya çıkarılan Ortaçağ seramik buluntuları ile Beçin Kalesi seramiklerinin form özellikleri karşılaştırılarak ortak bir tipoloji oluşturulmaya çalışmak ve Ortaçağ Anadolu’sunda Beçin seramiklerinin önemini ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler:

Beçin Kalesi, Beylikler Dönemi, Tek Renk Sırlı Seramik, Ortaçağ Seramikleri, Seramik Kap Formları

The Types of Monochrome Glazed Ceramics in the Beçin Castle Excavation (2014-2021)

Beçin is a residential center in the Milas District of the Turkish Province of Mugla in the Aegean Region. Becin has a history dating back to 2000 B.C. and is an important Anatolian city that has hosted many cultures such as the Carians in ancient times and the Mentese Principality in the Ottoman period. The main subject of this study involves the Turkish red monochrome-glazed clay ceramics and their types found in Beçin Castle excavations between 2014 and 2021. The technique of monochrome glazing is one of the most common decorating techniques applied in Byzantine, Principalities, and early Ottoman art. It was frequently encountered on the ceramics unearthed in the Beçin Excavation because of its ease of application and functionality. Ceramics such as bowls, plates, jugs, and oil lamps made using this technique were recovered mostly in pieces and sometimes whole in the excavations. Although green glaze is mostly seen in monochrome glaze ceramics, yellow and blue glazing were also frequently preferred. The inner surfaces of these ceramics are completely glazed, while the outside is only partially glazed. Monochrome glazed ceramics are grouped under their various forms. In the academic sources, especially bowls are classified as spherical, hemispherical, conical body or semi-conical body. The first aim of the study is to try to create a common typology by comparing the form features of the Medieval ceramics in the ceramic production centers in the east and west of Anatolia with the Beçin Castle ceramics. In addition, revealing the importance of Beçin ceramics in medieval Anatolia is among other purposes.

Keywords:

Beçin Castle, Anatolian Beyliks, Monochrome glazed ceramics, Medieval pottery, Ceramic forms,

PDF

___

Acara Eser, Meryam. “Divriği Kale Kazısı Sırlı Seramik Buluntuları: İlk Sonuçlar ve Yerel Üretim İzleri.” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 37, (Haziran 2020): 136-153. google scholar Akarca, Aşkıdil. “Beçin.” Belleten 35, (1971): 1-37. google scholar
Altun, Ara ve Demirsar-Arlı, Belgin. “İznik Çini Fırınları Kazısı 2005 Yılı Çalışmaları,” 28. Kazı Sonuçları Toplantısı 1, (Çanakkale, 2006): 91-104. google scholar
Arık, Oluş. “On the Ceramics Found in the Preliminary Phase of the Peçin Excavation”, Çanak, Late Antique and Medieval Pottery and Tiles in Mediterranean Arkeological Contexts.” (İstanbul: 2007): 523-530. google scholar
Aykaç, Razan. Konya Karatay Müzesindeki Anadolu Selçuklu Dönemi Seramik Kandiller, Konya: 2017. google scholar
Baş, Gülsen. Bitlis Kalesi Kazısı Sırlı Seramikleri 2004-2012, Ankara: 2012. google scholar
Boran, Ali ve Aykaç, Razan. Silifke Kalesi Kazı Buluntuları 2010-2020, İstanbul: 2021. google scholar
Bulut, Lale. “Samsat Kazısı Buluntuları”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, Editör Gönül Öney ve Zehra Çobanlı içinde 173-197. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2007. google scholar
Çelik Oğuz, Elif. “2015-2018 Yılları Arasında Beçin Kazılarında Ortaya Çıkan Seramikler.” XXIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (Edirne: 2021), 185-197. google scholar
Demir, Aydoğan. “Beçin Tarihi.” Beçin Definesi, hazırlayan Rahmi Hüseyin Ünal, Friedrich Krinzinger, Michael Alram ve Şule Pfeiffer-Taş içinde 39-44. Ankara: 2015. google scholar
Demir, Deniz. “Ayasuluk Tepesi ve Aziz Yuhanna Kilisesi Kazılarında Bulunmuş Tek Renk Sırlı Kandiller.” Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 15, (Ocak 2018): 33-55. google scholar
Demirsar Arlı, Belgin, Kaya, Şennur ve Erol, Özlem. “İznik Çini Fırınları Kazılarında Ele Geçen Aydınlatma Gereçleri XI. AIECM3 Uluslararası Orta Çağ ve Modern Akdeniz Dünyası Seramik Kongresi Bildirileri 1, (2015): 431-436. google scholar
Demirsar Arlı, Belgin. “İznik Çini Fırınları Kazısı 2016 Yılı Çalışmaları,” 39. Kazı Sonuçları Toplantısı 3, (Bursa 2017): 445-459. google scholar
Doğer, Lale. “İşlev, Teknik ve Estetik Değerlendirmelerle Bizans Günlük Yaşamında Sırlı Seramik.” SERES, IV. Uluslararası Katılımlı Seramik, Cam, Emaye, Sır ve Boya Semineri, (26-28 Kasım 2007 Eskişehir), Bildiriler Kitabı, İstanbul: 2007: 709-727. google scholar
Dönmez, Emine Naza. Amasya Harşena Kalesi ve Kızlar Sarayı Türk Dönemi Seramikleri, İstanbul: 2021. google scholar
Gök Gürhan, Sevinç. “Akşehir Kurtarma Kazısı Seramikleri”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, İstanbul, (2007): 157-169. google scholar
Gök Gürhan, Sevinç. “Beylikler Dönemine Ait Sgraffito Teknikli ve Tek Renk Sırlı Kaplar.” Sanat Tarihi Dergisi 17, (Ekim 2008): 59-83. google scholar
Gök Gürhan, Sevinç. “1995-2009 Yılları Arasında Beçin Kazısında Ortaya Çıkarılan Seramiklerin Değerlendirilmesi.” Sanat Tarihi Dergisi 18, (Ekim 2009): 45-70. google scholar
Gök Gürhan, Sevinç. “Balat İlyas Bey Külliyesi Kazısında Ortaya Çıkarılan Seramiklerin Değerlendirilmesi.” XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (Denizli: 2009): 291-306. google scholar
Gök Gürhan, Sevinç. Bir Seramik Definesinin Öyküsü: Saruhan Beyliği’nin Mirası Manisa Gülgün Hatun Hamamı Seramikleri, Manisa: 2011. google scholar
İbn Batuta. Voyages d'IbnBatouthaII. çeviren C. Defremery - B. R. Sanguinetti, Paris: 1854. google scholar
Karamağaralı, Nakış. “Ahlat Sırlı Seramikleri.” Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, Editör Gönül Öney ve Zehra Çobanlı içinde 135-156. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007. google scholar
Kolektif. Alaeddin'in Lambası Anadolu'da Selçuklu Çağı Sanatı ve Alaeddin Keykubad, İstanbul: 2001. google scholar
Özdeniz, Hasan Hüseyin ve Şimşir, Zekeriya. “Gevale Kazılarında Ortaya Çıkartılan Seramiklerde Kap Formları.” Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 5, (2020): 59-76. google scholar
Özkul Fındık, Nurşen. İznik Roma Tiyatrosu Kazı Buluntuları (1980-1995) Arasındaki Osmanlı Seramikleri, Ankara: 2001. google scholar
Özkul Fındık, Nurşen. Hasankeyf Seramikleri, Ankara: 2008. google scholar
Özkul Fındık, Nurşen. İznik Sırlı Seramikleri. Roma Tiyatrosu Kazısı (1980-1995), Ankara: 2014. google scholar
Parmaksızoğlu, İsmet. İbn Batuta Seyahatnamesinden Seçmeler. İstanbul: 1971. google scholar
Parman, Ebru. “Ayasuluk’ta Bulunan Sırlı Bizans Keramikleri”, Bedrettin Cömert'e Armağan içinde 321-340. İstanbul: 1980. google scholar
Pektaş, Kadir. “Beçin Kalesi Kazısı 2014-2015 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları.” XX. Uluslararası Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, (Sakarya: 2016): 1-13. google scholar
Pektaş, Kadir, Cirtil Saim ve Büyükgün, Banu. “Beçin Kalesi 2017 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları.” 40. Kazı Sonuçları Toplantısı 1. Çanakkale: 2018: 507-518. google scholar
Pektaş, Kadir. “Beçin Kalesi 2016 Yılı Kazısı ve Buluntuları Üzerine.” Akdeniz Sanat 13, (2019): 501-510. google scholar
Pektaş, Kadir, Cirtil Saim ve Büyükgün Çelebi, Banu. “Beçin Kalesi 2018 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları.” 41. Kazı Sonuçları Toplantısı 2, Diyarbakır: 2019: 21-34 google scholar
Polat, Turgay. “Milet İşi Seramiklerde Form Tipolojisi Üzerine Bir Deneme.” Sanat Tarihi Dergisi 25, (Ekim 2016): 213-247. google scholar
Polat, Turgay. “Erzincan Müzesi’nde Sergilenen Sgrafitto ve Tek Renk Sırlı Ortaçağ Seramiklerinin Buluntu Yeri ve Köken Problemi Üzerine Bir Değerlendirme.” Akdeniz Sanat 13, (2019): 817-834. google scholar
Reitlinger, Gerald. “Unglazed Relief Pottery From Northern Mesopotamia”, Ars Islamica, S.15/16, (1951): 11-22. google scholar
Şen, Korkmaz ve Karasu, Yunus Emre. Arkeolojik Veriler Işığında Bitlis Kale Kazısı Seramik Buluntuları (2018-2019 Yılı Kazı Dönemi), İstanbul: 2021. google scholar
Uçar, Hasan ve Uçar, Aygül. “Tire Kutu Han Kazısı Beylikler ve Osmanlı Dönemi Seramikleri.” Sanat Tarihi Dergisi 27, (Nisan 2018): 1-33. google scholar
Uçar, Hasan. “Edirne Yemiş Kapanı Kazısından Bir Grup Osmanlı Seramiği,” Yaşar Erdemir’e Armağan Sanat Tarihi Yazıları, editörler Osman Kunduracı ve Ahmet Yavuzyılmaz içinde 509-541. Konya: Literatürk Academia, 2019. google scholar
Yılmaz, Gülgün. Edirne Müzesi Osmanlı Seramikleri Zindanaltı Buluntuları, Edirne: 2012. google scholar
Yılmaz, Gülgün. “St. Jean (Aziz Yuhanna) Kilisesi Atrium Kazılarında Bulunan Seramik Eserler.” Mustafa Büyükkolancı’ya Armağan, editörler Celal Şimşek ve diğ. içinde 767-780. İstanbul: Ege Yayınları, 2015. google scholar