Sınıf Öğretmeni Adaylarının Genetik Temelli Sosyobilimsel Tartışmalara İlişkin Karar Süreçlerinin İnsan Hakları Bağlamında İncelenmesi

Bu çalışmada, sınıf öğretmeni adaylarının (SÖA’ların) genetik temelli sosyobilimsel tartışmalara ilişkin karar süreçlerinin insan hakları açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Bu bağlamda araştırmada, genetik teknolojisi ile üstün yetenekli insanların dünyaya getirilmesi, sağlık sigortası edinme sürecinde genetik testlerin kullanılması ve PGT yöntemi ile cinsiyet seçimi üzerine odaklanılmıştır. Tarama modelinde betimsel bir çalışma olan araştırma Türkiye’de Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde üç eğitim fakültesinde dördüncü sınıf düzeyinde öğrenim görmekte olan 203 SÖA ile yürütülmüştür. Araştırmada, veriler Genetik Temelli Sosyobilimsel Tartışmalara İlişkin Karar Süreçleri Değerlendirme Formu ile toplanmıştır. Araştırma verileri içerik analizi yapılarak çözümlenmiştir. Araştırma sonuçları, SÖA’ların genetik temelli sosyobilimsel tartışmalarda farklı karar süreçleri işlettiklerini ve bu karar süreçlerini farklı gerekçeler üzerine temellendirdiklerini göstermiştir. Ayrıca, SÖA’ların genetik temelli sosyobilimsel tartışmalarda yüksek oranlarda insan hakları ile bağlantısız kararlar verdiklerini, bununla birlikte insan hakları temelli karar verdiklerinde ise genellikle doğru çıkarımlar yapabildiklerini ortaya koymuştur. Araştırma, SÖA’ların genetik temelli sosyobilimsel tartışmalara ilişkin karar süreçlerinin nasıl şekillendiği ve bu süreçte insan haklarının nasıl işe koşulduğu ile ilgili bilgiler sunması açısından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Sosyobilimsel konular, insan hakları, sınıf öğretmen adayları, karar verme süreci

Investigation of Pre-service Primary School Teachers' Decision Processes Related to Genetic-based Socioscientific Discussions in Terms of Human Rights

In this study, it was aimed to investigate the decision processes of pre-service primary school teachers (PPSTs) related to genetic-based socioscientific discussions in terms of human rights. In this context, in the study, it was focused on the birth of gifted people with genetic technology, the use of genetic tests in the process of getting health insurance, and gender selection by the PGD method. The study was carried out as a descriptive study in the screening model with 203 PPSTs studying at the fourth grade in three faculties of education in the Southeastern Anatolia region in Turkey. In the study, the data were collected with the Evaluation Form for Decision Processes related to Genetic-based Socioscientific Discussions. Research data were analyzed by content analysis. The results of the study indicated that PPSTs used different decision processes in genetic-based socioscientific discussions and based these decision processes on different justifications. Furthermore, they also revealed that PPSTs largely made decisions that were unrelated to human rights in genetic-based socioscientific discussions. However, they could usually make accurate inferences when they made human rights-based decisions. This study is important in terms of providing information on how PPSTs' decision processes related to genetic-based socioscientific discussions are shaped and on how human rights are employed in this process.

Keywords:

Socioscientific issues, human rights, pre-service primary school teachers, decision process,

PDF

___

KaynaklarAkpınar, A. (2010). Genetik bilginin kullanılmasında eik: Tarafların tutum ve görüşleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Kocaeli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Kocaeli
Alaçam-Akşit, C. (2011). Sınıf öğretmeni adaylarının sosyobilimsel konularla ve bu konuların öğretimiyle ilgili görüşleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesi. (2000). Erişim adresi: https://www.avrupa.info.tr/tr/avrupa-birligi-temel-haklar-bildirgesi-708
Carr, P. (2006) Democracy in the classroom? Academic Exchange Quarterly, 10(2).
Caulfield T, Brownsword R (2006) Human dignity: a guide to policy making in the biotechnology era. Nat Rev Genet, 7, 72–76.
Chang-Rundgren, S.N., & Rundgren, C.-J. (2010). SEE-SEP: From a separate to a holistic view of socioscientific issues. Asia-Pacific Forum on Science Learning and Teaching, 11(1), 1-24.
Çankaya, H. (2009). Biyoteknoloji ve insan hakları (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Çetin, B. I. (2017). “Gen-Etik” bilgi ve çalışma hayatında ayrımcılık: Türkiye için proaktif bir model önerisi. İş Ahlakı Dergisi, 10, 7˗46.
Davis, D.S. (19979. Genetic dilemmas and the child’s right to an open future. Hastings Center Report, 27(2), 7–15.
Demir, A. (2013). Etik açıdan insan genom projesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi, 12(23), 317–327.
Doğanay, A. & Öztürk, A. (2017). Developing attitudes towards human rights through socioscientific ıssues in science courses: an action research. Multidisciplinary Journal of Educational Research. 7(3), 253-286.
Ekşi, A. (2013). İslam hukuku açısından doğum öncesi cinsiyet seçimi. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28, 85-118.
Erbaş, H. & Evsel, G. (2012). Yeni annelikler ve yeni öjeni: Sosyolojik bir değerlendirme. Y. I. Ülman ve S. V. Genç (Yay. Haz.), Biyoetik araştırmaları içinde (s. 337–344). İstanbul: Türkiye Biyoetik Derneği Yayınları
Ergin , B. (2013). Tartışma yöntemine dayalı etkinliklerin sınıf öğretmen adayarının genetiği değiştirilmiş (GD) besinlere ilişkin risk algılarına ve eleştirel düşünme eğilimlerine etkisinin incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adıyaman Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adıyaman.
Evren-Yapıcıoğlu, A. (2018). Advantages and disadvantages of socioscientific issue-based instruction in science classrooms. International Online Journal of Education and Teaching (IOJET), 5(2), 361-374
Godard, B., Raeburn, S., Pembrey, M., Bobrow, M., Farndon, P. & Aymé, S. (2003). Genetic information and testing in insurance and employment: technical, social and ethical issues. European Journal of Human Genetics, 11, 123–142
Gostin, L. (1991). Genetic discrimination: The use of genetically based diagnostic and prognostic tests by employers and insurers. American Journal of Law and Medicine, 17(1-2), 109-144.
Green, T. K. (2003). Discrimination in workplace dynamics: Toward a structural account of disparate treatment theory. Harvard Civil Rights-Civil Liberties Law Review, 38, 91–158Halidi G. (2017). Üç öjeni distopyası: kızıl nehirler, cesur yeni dünya. Türkiye Biyoetik Dergisi, 4(3), 111-117.
Hornosty, J. (2011). Regulation in a brave new world: Safeguarding against subversive threats. Bulletin of Science, Technology & Society, 31(1), 43-54
İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi. (2003). Erişim adresi: https://dosyaism.saglik.gov.tr/Eklenti/48486,insan-haklari-ve-biyotip-sozlesmesipdf.pdf?0
İnsan Genomu ve İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi. (2000). Erişim adresi: http://www.unesco.org.tr/Pages/459/73/%C4%B0nsan%20Genomu%20ve%20%C4%B0nsan%20Haklar%C4%B1%20Evrensel%20Bildirgesi
İşman, A. (2014). Teknolojinin felsefi temelleri. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 1-19
Jennings, T. (2006). Human rights education standards for teachers and teacher education. Teaching Education, 17(4), 287-298
Kan, Ç. (2009). Değişen değerler ve küresel vatandaşlik eğitimi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 17(3), 895-904
Karasar, N. (2011). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yay.
Karakus, M. H. (2018). Cocuk edebiyati eserleriyle insan haklari egitimi programinin gelistirilmesi, uygulanmasi ve değerlendirilmesi (Yayımlanmamaış Yüksek Lisans Tezi). Gaziantep Üniversitesi Egitim Bilimleri Enstitusu, Gaziantep.
Kolstø, S. D. (2001). Scientific literacy for citizenship: Tools for dealing with the science dimensions of controversial socio-scientific issues. Science Education, 85, 291-310
Koyun A, Taşkın L., & Terzioğlu F. (2011). Yaşam dönemlerine göre kadın sağlığı ve ruhsal işlevler. hemşirelik yaklaşımlarının değerlendirilmesi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 3(1),67-99
Koyun, A., Örnek Büken, N. (2013). Bir eşitlik ve yaşama hakkı ihlali: Cinsiyet seçimi. International Journal of Human Sciences. 10(1), 34-46.
Küzeci, E. (2018). Genetik ayrımcılık yasağı. YÜHF, 15(1), 89-131
Liao, S. Matthew. (2005a). The ethics of using genetic engineering for sex selection. Journal of Medical Ethics, 31, 116-118
Otlowski, M., Taylor, S., & Bombard, Y. (2012). Genetic discrimination: International perspectives. Annual Review of Genomics and Human Genetics, 13, 433–454.
Ozturk, A. (2018). Human rights education with socioscientific issues through the environmental education courses. Eurasian Journal of Educational Research, 77, 35-64
Ozturk, A., & Doğanay, A. (2019). Development of argumentation skills through socioscientific ıssues in science course: A collaborative action research. Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry (TOJQI), 10(1),52-89
Özsevgeç, L., Erdoğan, A., & Özsevgeç, T. (2014). Öğretmen adaylarının genetik okuryazarlık düzeyleri üzerine bir çalışma. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 8 (2), 19-37.
Öztürk, N., & Eş, H. (2017). Fen bilimleri öğretmen adaylarinin bazi sosyo-bilimsel konulara yaklaşimlari ve gerekçeleri (Öz). II. International Academic Research Congress, Antalya.
Petruniak, M., Krokosky, A., Terry, S. F. (2011). The genetic ınformation nondiscrimination act (GINA): A civil rights victory. Exceptional Parent, 41(10), 15
Ratcliffe, M., & Grace, M. (2003). Science education for citizenship: Teaching socioscientific issues. Berkshire: McGraw-Hill Education
Robertson J. (2003). Extending preimplantation genetic diagnosis: the ethical debate: Ethical issues in new uses of preimplantation genetic diagnosis. Human Reproduction, 18(3), 465-471.
Sadler, T. D., & Zeidler, D. L. (2004). The morality of socioscientific issues: Construal and resolution of genetic engineering dilemmas. Science education, 88(1), 4-27
Sadler, T. D., & Zeidler, D.L.(2005). The significance of content knowledge for informal reasoning regarding socioscientific issues: Applying genetics knowledge to genetic engineering issues. Science Education, 89, 71-93
Sağlam, H. İ. (2017). İlkokulda insan hakları ve yurttaşlık ve demokrasi eğitimi R. Turan (Yay. Haz.), Öğretmen adayları için insan hakları ve demokrasi eğitimi (s.219-229). Ankara: Pegem Yayıncılık
Sweet, W., & Masciulli, J.(2011). Biotechnologies and human dignity. Bulletin of Science, Technology & Society, 31(1), 6-16
Tauscher, S. (2015). Genetik teknolojisinin siyasi ve etik sınırları: genetiği yönetmek. International Journal of Political Studies, 1(1), 1-12
Toebes, B.(2008). Sex Selection under International Human Rights Law. Medical law international 9(3),197-225
Topçu, M. S. (2015). Sosyobilimsel konular ve öğretimi. Ankara: Pegem Akademi
Topçu, M. S., Muğaloğlu, E. Z. & Güven, D. (2014). Fen eğitiminde sosyobilimsel konular: Türkiye örneği. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 14(6), 2327-2348
Tuncel, G , Balcı, A . (2015). Demokratik Toplumlarda Öğretmen Nitelikleri Ve Öğrencilere Yansımaları. Marmara Coğrafya Dergisi, 31, 82-97.
Uyanık-Çavuşoğlu, A. (2003). Genom analiz sonuçlarının özel sigorta sözleşmeleri kapsamında değerlendirilmesi. Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 23 (1-2), 827-850.
Uzunkol, E. (2012). Sınıf öğretmeni adaylarının genetiği değiştirilmiş organizmalara (gdo) ilişkin algılarının metaforlar aracılığıyla analizi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 1(4), 94-101
Ünal, F. (2011). Öğretmenlerin öğrencilerine kazandırmak istedikleri değerlere yönelik bir inceleme. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama, 2(4), 3-24
Vasichek, L. A. (2009). Genetic discrimination in the workplace: Lessons from the past and concerns for the future. Saint Louis University Journal of Health Law & Policy, 3(13), 13–40
Weissberg, R. (1974). Political learning, political choice, and democratic citizenship. Hillsdale, NJ: Prentice Hall.
Yavuz, N., Duman, T. & Karakaya, N. (2016). İnsan hakları ve demokrasi vatandaşlık bilgisi. Ankara: PegemA Yayıncılık.
Flowers, N., Santos, M. E. B., Claeys, J., Fazah, R., Schneider, A., & Szelényi, Z. (2009). Compass. A manual on human rights education with young people. Erişim adresi http://www.eycb.coe.int/compasito/pdf/Compasito%20EN.pdf
Yu, Y. (2010). Adults' decision-making about the electronic waste ıssue: The role of the nature of science conceptualizations and moral concerns in socioscientific decision-making (PhD thesis). Columbia University, New York.
Yüksek Öğretim Kurumu Yeni Öğretmen Yetiştirme Lisans Programı, Sınıf Öğretmenliği Lisans Programı. (2018). Erişim adresi http://www.yok.gov.tr/documents/10279/41805112/Sinif_Ogretmenligi_Lisans_Programi.pdf
Zeidler, D. L., Sadler, T. D., Simmons, M. L., & Howes, E. V. (2005). Beyond STS: A research-based framework for socioscientific ıssues education. Science Education, 89, 357-377.