SARAYDA DÜZENLENEN TARİKAT ÂYİNLERİ IŞIĞINDA III. SELİM’İN TEKKE MÜZİĞİYLE İLİŞKİSİ

Osmanlı modernleşmesinin önemli aktörlerinden biri olan III. Selim, başta Mevlevîlik olmak üzere devrin tarikatlarıyla müspet ilişki içinde olmuştur. Bestekâr, icrâcı ve mûsikî hâmîsi olan sultanın tekke çevreleriyle olan münasebetinde padişah kimliğinin yanı sıra müzisyenliğinin de etkili olduğu söylenebilir. Bu çalışmada III. Selim devrinde kandil geceleri saraya davet edilen tekke ehlinin icrâ ettikleri âyinler ele alınacaktır. Esasen bir saray teamülü olan bu davetlerin muhtelif dönemlerde örneklerine rastlamak mümkündür. III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi tarafından tutulan Ruznâme’sinden hareketle sarayda düzenlenen 32 âyin tespit edilmiştir. Bu âyinler tarikatlara, davetli meşâyihe ve icrâ edilen zikir ve usûllere göre ele alınarak III. Selim’in tekkeler ve tekke müziğiyle olan ilişkisi değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

III. Selim, Tekke müziği, Tarikat âyinleri, Osmanlı sarayı, İktidar-tekke ilişkileri

Relationship of Selim III with Sufi Music in the Light of Sufi Ceremonies (Âyin) that Performed in the Palace

Selim III, who was the one of the most important names of the Ottoman modernization, had affirmative relationships with that period's sects; especially with Mawlawiyya. It can be said that, besides the sultan identity, his musicianship has an important role in the terms of relationships with tekkes, who was also a composer, performer and, patron of music. This study is about, the ceremonies (âyin) that were performed by dervishes invited to palace in sacred nights during the Selim III era. Essentially, it is possible to encounter with these kinds of invitations in various times. In Ruznâme, which was held by Selim III's special clerk Ahmed Efendi, was found that 32 ceremonies that was organized in the palace. Selim III's relationship with tekkes and the sûfî music was assessed with the light of the categorization of the ceremonies into the sects, guest sheikhs, and the performed dhikrs and usûls.

Keywords:

Selim III, Sufi music, Dhikrs of tariqas, Ottoman court, Authority-tekke relationships,

PDF

___

Arıkan, Sema. Ruznâme : III. Selim’in Sırkatibi Ahmed Efendi Tarafından Tutulan. Ankara : Türk Tarih Kurumu, 1993.
Benlioğlu, Selman. “Osmanlı Sarayında Mûsikînin Himâyesi (III. Selim ve II. Mahmud Dönemi)”. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2017.
Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul : Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 2002.
Beyhan, Mehmet Ali. Saray Günlüğü (1802-1809). İstanbul : Doğu Kütüphanesi, 2007.
Dilçin, Cem. “Şeyh Gâlib’in Mevlevî-Hânelerin Tamirine İlişkin Şiirleri”. Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler içinde, 454–89. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2011.
Dilçin, Cem. “Şeyh Galip’in Şiirlerinde III. Selim ve Nizam-ı Cedit”. Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler içinde, 490–501. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2011.
Eyice, Semavi. “Ağalar Camii”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1:464. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
Galitekin, Ahmed Nezih. Osmanlı Kaynaklarına Göre Istanbul: Cami, Tekke, Medrese, Mekteb, Türbe, Hamam, Kütübhâne, Matbaa, Mahalle Ve Selâtin İmâretleri. İstanbul: İşaret Yayınları, 2003.
Gölpınarlı, Abdülbâki. Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik. İstanbul : İnkılap ve Aka Kitabevleri, 1983.
Gündüz, İrfan. Osmanlılarda Devlet-Tekke Münasebetleri. İstanbul : Seha Neşriyat, 1984.
İnançer, Ömer Tuğrul. “Rıfaîlikte Zikir Usulü ve Musiki”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 6:330-331. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, 1994.
İnançer, Ömer Tuğrul. “Sa‘dîlikte Zikir Usulü ve Musiki”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 6:394-396. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, 1994.
Işın, Ekrem. “Mevlevîliğin Osmanlı Modernleşmesindeki Yeri ve Şeyh Gâlib”. Şeyh Gâlib Kitabı içinde, editör Beşir Ayvazoğlu, 51–56. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 1995.
Kara, Mustafa. Din, Hayat, Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler. İstanbul : Dergâh Yayınları, 1990.
Karal, Enver Ziya. Selim III’ün Hatt-ı Humayunları. Ankara : Türk Tarih Kurumu, 1942.
Karateke, Hakan T. Padişahım Çok Yaşa : Osmanlı Devleti’nin Son Yüzyılında Merasimler. İstanbul : Kitap Yayınevi, 2004.
Küçük, Sezai. Mevlevîliğin Son Yüzyılı. İstanbul : Simurg Yayınları, 2003.
Muslu, Ramazan. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf : (18. Yüzyıl). İstanbul : İnsan Yayınları, 2003.
Ösen, Serdar. Osmanlı Devlet ve Toplum Hayatında Mevlevilik: 19. Yüzyıl. İstanbul : Kitap Yayınevi, 2015.
Tanman, M. Baha. “Himmet Efendi Tekkesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18:58-59. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Tanman, M. Baha. “Rifâî Âsitânesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 98-99. 35:98-99. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
Uğurlu, Ayşe Hilal. “III. Selim’in İstanbul’u: Siyâsî ve Askerî Dönüşümler Işığında İmar Faaliyetleri”. Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2012.
Yılmaz, Hasan Kamil. Azîz Mahmûd Hüdâyî ve Celvetiyye Tarikatı. İstanbul : Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 1984.
Yücer, Hür Mahmut. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf : (19. Yüzyıl). İstanbul : İnsan Yayınları, 2003.
Yücer, Hür Mahmut. Şeyh Sa’deddîn Cebâvî ve Sa‘dîlik. İstanbul: İnsan Yayınları, 2010.