BİR USÛLCÜ OLARAK CÜVEYNÎ’NİN HADİSÇİLİĞİ VE HADİSÇİLİĞİNE DÂİR TARTIŞMALAR -“MUʻÂZ HADİSİ” ÖZELİNDE-

Cuveynî, hadislere dâir birtakım teknik konularda bazı hatalı değerlendirmelerde bulunduğundan olsa gerek, hadis bilmemekle ithâm edilmiştir. Onun, usûlcüler tarafından kıyâsın/ictihâdın dayanaklarından biri olarak zikredilen “Muʻâz hadisi”ne dâir “sahîh kitaplarda müdevvendir; sıhhati üzerinde ittifâk edilmiştir” şeklindeki değerlendirmesi, şiddetli eleştirilere konu olmuştur. “Muʻâz hadisi,” Cuveynî’nin de dâhil olduğu usûlcülerin büyük çoğunluğu tarafından kabûl görse de hadis tekniği açısından problemli görülmüştür. Cuveynî, küçüklüğünden beri hadis faaliyetleriyle iç içe olmuş ve ciddi bir hadis eğitimi almıştır. Yaptığı birtakım hatalı değerlendimelerinden hareketle, onun “hadisleri” ve “hadis ilmi”ni bilmediğini öne sürmek, kanaatimizce gerçeği yansıtmamaktadır. Cuveynî’nin hadisçi yönü hakkında benimsenecek en isâbetli yaklaşım, onun “fıkıh,” “fıkıh usûlü” ve “kelâm”la uğraştığı kadar hadisle uğraşmadığı, söz konusu alanların aksine hadis ilminde müstakil bir eser yazmadığı ve ünlü hadisçiler düzeyinde otorite sâhibi bir hadisçi olmadığıdır.

Anahtar Kelimeler:

Cüveynî’nin Hadisçiliği, Muaz Hadisi, Cuveynî

The Hadith Critisim of Al-Juwaynī as A Methodologist and Discussions on His Hadith Activi-ties -Specific to “Muâdh’ Hadith”-

Al-Juwaynī was charged of being incompetent with hadiths, presimably due to some misjudgments of his in sort of technical issues of hadiths. Of “Muadh’ Hadith” mentioned by the methodologists as one of the foundations of Qiyas/Ijtihad, his judgment “It is compiled in the sahih books of hadiths; its being authentic (sihhat) is unanimous.” was singled out for heavy criticism. Despite the fact that “Muadh’ Hadith” was recognized by the great majority of methodologists including al-Juwaynī, most of hadith scholars regarded it as weak (zaeef). Al-Juwaynī grew up together with the hadith activities since his childhood and took a serious hadith education. In our opinion, the suggestion that he had no command of knowledge of “hadiths” and “hadith science” simply with reference to some misjudgments that he made, does not correspond to the truth. Regarding his knowledge of hadith, the most true approach is that he did not engage in hadith science as much as he did in “İslamic law” (fiqh), “methodology of İslamic law,” and “kalam” and rather than those fields, he did not write a single work in hadith science and accordingly have such a high authority as the eminent hadith scholars.

Keywords:

: Al-Juwayni, Al-Juwayni’s Hadith Activities, Muadh Hadith,

PDF

___

el-Âmidî, Seyfuddîn Ebû’l-Hasen Alî b. Ebî Alî b. Muhammed (ö. 631/1233). el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 2 cilt. Beyrût: el-Mektebetu’l-asriyye, 2010.
el-Bâcî, Ebû’l-Velîd (ö. 474/1081). İhkâmu’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl. Tahkik eden Abdulmecîd Turkî. 2 cilt. Tunus: Dâru’l-ğarbi’l-İslâmî, 2008.
el-Beyhakî, Ahmed b. el-Huseyn b. ʻAlî (ö. 458/1066). es-Sunenu’l-kubrâ. Tahkik eden Muhammed ʻAbdulkâdir ʻAtâ’. 11. cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ʻilmiyye, 2003.
…….. es-Sunenu’s-suğrâ. Tahkik eden ʻAbdulmuʻtî Emîn el-Kalʻacî. 4 cilt. Pakistan: Câmiʻatu’t-dirâsâti’l-İslamiyye, 1989.
el-Buhârî, ʻAlâuddîn ʻAbdulʻazîz b. Ahmed (ö. 730/1330). Keşfu’l-esrâr ʻan usûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî. Tahkik eden Nâcî es-Suveyd. 4 cilt. Beyrût: el-Mektebetu’l-asriyye, 2012.
el-Buhârî, Muhammed b. İsmâʻîl Ebû ʻAbdillâh (ö. 256/870). el-Câmiʻu’l-musnedu’s-sahîhu’l-muhtasar min umûr Resûlillâh -sellâllâhu ʻaleyhi ve sellem- ve sunenih ve eyyâmih (Sahîhu’l-Buhârî). Tahkik eden Muhammed Zuheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 cilt. y.y.: Dâru tavki’n-necât, 1422.
el-Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî (ö. 370/981). Usûlu’l-Cessâs (el-Fusûl fî’l-usûl). Tahkik eden Muhammed Muhammed Tâmir. 2 cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2010.
el-Cuveynî, İmâmu’l-Harameyn Diyâu’d-dîn Ebû’l-Meʻâlî Abdulmelik b. Ebî Muhammed Abdillâh b. Ebî Yaʻkûb Yûsuf b. Abdillâh b. Yûsuf b. Muhammed b. Hayyûyeh en-Nîsâbûrî et-Tâî es-Sinbisî (ö. 478/1085). el-Burhân fî usûli’l-fıkh. Tahkik eden Salâh b. Muhammed b. Uveyde. 2 cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1997.
…….. et-Telhîs fî usûli’l-fıkh. Tahkik eden Muhammed Hasen Muhammed Hasen İsmâîl. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2003.
…….. Nihâyetu’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. Tahkik eden ʻAbdulʻazîm Mahmûd ed-Dîb. 21 cilt. y.y.: Dâru’l-minhâc, 2007.
…….. Kitâbu’l-ictihâd. Tahkik eden Abdulhamîd Ebû Zuneyr. Dımeşk: Dâru’l-kalem, 1987.
Çiftçi, Şaban. “Hadis Eğitiminde Usul-Pratik Bütünlüğü “Muâz Hadisi” Örneği”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 11, sy. 2 (2015): 55-64.
ed-Dârekutnî, Ebû’l-Hasen ʻAlî b. Ömer b. Ahmed b. Mehdî el-Bağdâdî (ö. 385/995). el-ʻİlelu’l-vâride fî’l-ehâdîsi’n-nebeviyye. Tahkik eden Mahfûzu’r-Rahmân Zeynullâh es-Selefî. 15 cilt. Riyâd: Dâru tıybe, 1985.
ed-Dârimî, Ebû Muhammed ʻAbdullâh b. ʻAbdurrahmân b. el-Fadl b. Behrâm b. ʻAbdussamed et-Temîmî es-Semerkandî (ö. 255/869). Sunenu’d-Dârimî. Tahkik eden Huseyn Selîm Esed ed-Dârânî. 4 cilt. Riyâd: Dâru’l-muğnî, 2000.
ed-Dîb, ʻAbdulʻazîm Mahmûd. İmâmu’l-Harameyn Ebû’l-Meʻâlî ʻAbdulmelik b. ʻAbdillâh el-Cuveynî hayâtuh ve ʻasruh-âsâruh ve fikruh. Kuveyt: Dâru’l-kalem, 1981.
…….. Fikhu İmâmi’l-Harameyn Abdilmelik b. Abdillâh el-Cuveynî hasâisuh-eseruh-menziletuh. Beyrût: Dâru’l-minhâc, 2013.
Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşʻas b. İshâk b. Beşîr el-Ezdî es-Sicistânî (ö. 275/889). Sunenu Ebî Dâvûd. Tahkik eden Muhammed Muhyiddîn ʻAbdulhamîd. 4 cilt. Beyrût: el-Mektebetu’l-ʻasriyye, t.y.
el-Ebyârî, ʻAlî b. İsmâʻîl (ö. 616/1219). et-Tahkîk ve’l-beyân fî şerhi’l-Burhân fî usûli’l-fıkh. Tahkik eden ʻAlî b. ʻAbdurrahmân Bessâm el-Cezâirî. 4 cilt. Kuveyt: Dâru’d-diyâ’, 2011.
el-Elbânî, Ebû Abdirrahmân Muhammed Nâsıruddîn (ö. 1420/1999). Silsiletu’l-ehâdîsi’d-daʻîfe ve’l-mevdûʻa ve eseruha’s-seyyi’ fî’l-umme(t). 14 cilt. Riyâd: Dâru’l-maʻârif, 1992.
…….. Daʻîfu suneni Ebî Dâvûd. Kuveyt: Muessesetu ğaras li’n-neşr ve’t-tevzîʻ, 2002.
el-Ğazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed et-Tûsî (ö. 505/1111). el-Vasît fî’l-mezheb. Tahkik eden Ahmed Mahmûd İbrâhîm. 7 cilt. el-Kâhira: Dâru’s-selâm, 1417.
…….. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. Tahkik eden Muhammed Suleymân el-Eşkar. 2 cilt. Dımeşk: Muessesetu’r-risâle, 2012.
……… el-Menhûl min taʻlikâti’l-usûl. Tahkik eden Muhammed Hasen Heyto. Beyrût: Dâru’l-fikri’l-muʻâsara, 1998.
el-Hâkim, Ebû ʻAbdillâh Muhammed b. ʻAbdillâh en-Nîsâbûrî (ö. 405/1014). el-Mustedrek ʻale’s-Sahîhayn. Tahkik eden Mustafâ ʻAbdulkâdir ʻAtâ’. 4 cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ʻilmiyye, 1990.
el-Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit b. Ahmed b. Mehdî (ö. 463/1071). el-Fakîh ve’l-mutefekkih. Tahkik eden Ebû ʻAbdirrahmân ʻÂdil b. Yûsuf el-Ğarâzî. 2 cilt. es-Suʻûdiyye: Dâru İbni’l-Cevzî, 1421.
İbn Hacer, Ebû’l-Fadl Şihâbuddîn Ahmed b. ʻAlî b. Muhammed el-Askalânî (ö. 852/1449). et-Telhîsu’l-habîr fî tehrîci ehâdîsi’r-râfiʻiyyi’l-kebîr. 4 cilt. y.y.: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1989.
İbn Hanbel, Ebû ʻAbdillâh Ahmed b. Muhammed (ö. 241/855). Musnedu‘l-İmâm Ahmed b. Hanbel. Tahkik eden Şuʻayb el-Arnâût, Âdil Murşid. 45 cilt. y.y.: Muessesetu’r-risâle, 2001.
İbn Hazm, Ebû Muhammed b. ʻAlî b. Ahmed b. Saʻîd el-Endelusî el-Kurtubî ez-Zâhirî (ö. 456/1064). el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Tahkik eden Ahmed Muhammed Şâkir. 8 cilt. Beyrût: Dâru’l-âfâki’l-cedîde, t.y.
…….. el-Muhallâ bî’l-âsâr. 12 cilt. Beyrût: Dâru’l-fikr, t.y.
İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb b. Saʻd (ö. 751/1350). İʻlâmu’l-muvakkiʻîn ʻan Rabbi’l-ʻâlemîn. Tahkik eden Muhammed ʻAbdusselâm İbrâhîm. 4 cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ʻilmiyye, 1991.
İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İmâduddîn İsmâîl b. Şihâbuddîn Ömer el-Kaysî el-Kureşî ed-Dımeşkî eş-Şâfiʻî (ö. 774/1373). Tabakâtu’l-fukahâi’ş-Şâfiʻîyyîn. Tahkik eden Enver el-Bâz. el-Mansûra: Dâru’l-vefâ, 2004.
İbn Mâce, Ebû ʻAbdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (ö. 273/887). Sunenu İbn Mâce. Tahkik eden Muhammed Fuâd ʻAbdulbâkî. 2 cilt. y.y.: Dâru ihyâi’l-kutubi’l-ʻArabîyye, t.y.
İbn Tâhir, [İbnu’l-Kayserânî] Ebû’l-Fadl Muhammed b. Alî b. Ahmed el-Makdisî eş-Şeybânî (ö. 507/1113). el-Ensâbu’l-muttefika fî’l-hatti’l-mutemâsile fî’n-nakt ve’d-dabt. Tahkik eden P. de Jong. Leiden: y.y., 1865.
İbn Teymiyye, Takiyyuddîn Ebûl-Abbâs Ahmed b. Abdulhalîm b. Abdusselâm el-Harrânî el-Hanbelî ed-Dımeşkî (ö. 728/1328). el-Fetâva’l-kubrâ li İbn Teymiyye. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1987.
…….. Mecmûʻu’l-fetâvâ. Tahkik eden Abdurrahmân b. Muhammed b. Kâsım. 37 cilt. el-Medine: Mecmeʻul-Melik Fehd li tıbâʻati’l-mushafi’ş-şerîf, 1995.
İbnu’l-Cevzî, Cemâluddîn Ebû’l-Ferac ʻAbdurrahmân b. ʻAlî b. Muhammed (ö. 597/1201). el-ʻİlelu’l-mutenâhiye fî’l-ehâdîsi’l-vâhiye. Tahkik eden İrşâdu’l-Hakk el-Eserî. 2 cilt. Faysal Âbâd: İdâretu’l-ʻulûmi’l-eseriyye, 1981.
…….. el-Muntezam fî tarîhi’l-umem ve’l-mulûk. Tahkik eden Muhammed Abdulkâdir Ata. 19 cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1992.
[İbnu]’s-Semʻânî, Abdulkerîm b. Muhammed b. Mensûr et-Temîmî (ö. 562/1166). el-Ensâb. Tahkik eden Abdurrahmân b. Yahyâ el-Muʻallimî. 13 cilt. Haydarâbâd: Meclisu dâireti’l-maʻârifi’l-Osmâniyye, 1962.
[İbnu]’s-Subkî, Tâcuddîn Ebû Nasr Abdulvehhâb b. Takiyyuddîn (ö. 771/1370). “Kâʻide fî’l-cerh ve’t-taʻdîl”. Erbaʻu resâil fî ʻulûmi’l-hadîs içinde, editör Abdulfettâh Ebû Ğudde, 19-65. Haleb: Mektebetu’l-matbûʻati’l-İslâmiyye, 1990.
…….. Tabakâtu’ş-Şâfiʻiyyeti’l-kubrâ. Tahkik eden Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 10 cilt. y.y.: Hecr li’t-tıbâa ve’n-neşr ve’t-tevzî, 1413.…….. “Kâʻide fî’l-mu’errihîn”. Erbaʻu resâil fî ʻulûmi’l-hadîs içinde, editör ʻAbdulfettâh Ebû Ğudde, 66-80. Haleb: Mektebetu’l-matbûʻati’l-İslâmiyye, 1990.
İzmirli, İsmâʻil Hakkı (ö. 1946). “İmâmu’l-Harameyn Ebu’l-Meʻâlî İbnu’l-Cuveynî”. Dâru’l-funûn İlâhiyât Fakültesi mecmûası, sy. 9 (İstanbul: Şehzadebaşı evkâf matbaası, 1928): 1-33.
Kevserî, Muhammed Zâhid b. el-Hasen el-Kevserî (ö. 1952). İhkâku’l-hakk bi ibtâli’l-bâtıl fî muğîsi’l-halk. el-Kâhira: el-Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-turâs, t.y.
Muslim, b. el-Heccâc Ebû’l-Hasen el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî (ö. 261/875). el-Musnedu’s-sahîhu’l-muhtasar bi nakli’l-ʻadl ʻani’l-adl ilâ Resûlillâh -sellâllâhu ʻaleyhi ve sellem. Tahkik eden Muhammed Fu’âd ʻAbdulbâkî. 5 cilt. Beyrût: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-ʻArabî, t.y.
en-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref (ö. 676/1277). el-Mecmû’ şerhu’l-Muhezzeb. 20 cilt. y.y.: Dâru’l-fikr, t.y.
Özafşar, Mehmet Emin. “Polemik Türü Rivâyetlerin Gerçek Mâhiyeti”. İslâmiyât I, sy. 3 (1998): 19-48.
el-Pezdevî, Ebû’l-ʻUsr Fahri’l-İslâm Alî b. Muhammed b. el-Huseyn (ö. 482/1089). Usûlu’l-Pezdevî. Tahkik eden Nâcî es-Suveyd. 4 cilt. Beyrût: el-Mektebetu’l-asriyye, 2012. [ʻAbdulʻazîz el-Buhârî’nin Keşfu’l-esrâr ʻan usûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî adlı eserinin içinde].
er-Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. el-Huseyn (ö. 606/1209). el-Mahsûl fî ilmi’l-usûl. Tahkik eden Tâhâ Câbir el-Alvânî. 3 cilt. el-Kâhire: Dâru’s-selâm, 2011.
es-Semʻânî, Ebû’l-Muzaffer Mensûr b. Muhammed b. Abdulcebbâr (ö. 489/1096). Kavâtıʻu’l-edille fî’l-usûl. Tahkik eden Muhammed Hasen Muhammed Hasen İsmâîl. 2 cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1997.
Sevgili, Mehmet Macit, “Cüveynî’nin Kıyâs Anlayışı”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2016.
eş-Şâfiʻî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İdrîs (ö. 204/820). el-Umm. 8 cilt. Beyrût: Dâru’l-maʻrife, 1990.
eş-Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf (ö. 476/1083). et-Tebsira fî usûli’l-fıkh. Tahkik eden Muhammed Hasen İsmâîl. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2003.
et-Taberânî, Ebû’l-Kâsım Suleymân b. Ahmed b. Eyyûb (ö. 360/971). el-Muʻcemu’l-kebîr. Tahkik eden Hamdî b. ʻAbdulmecîd es-Selefî. 25 cilt. el-Kâhira: Mektebetu İbn Teymiyye, 1994.
et-Tirmizî, Muhammed b. Îsâ b. Sevre b. Mûsâ b. Dahhâk (ö. 279/892). Sunenu’t-Tirmizî. Tahkik eden Ahmed Muhammed Şâkir. 5 cilt. Mısır: Matbaʻatu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî,1975.
Yakût el-Hamevî, Şihâbuddîn Ebû ʻAbdillâh b. ʻAbdillâh er-Rûmî (ö. 626/1229). Muʻcemu’l-udebâ’/İrşâdu’l-erîb ilâ maʻrifeti’l-edîb. Tahkik eden İhsân ʻAbbâs. 7 cilt. Beyrût: Dâru’l-ğarbî’l-İslâmî, 1993.
…….. Muʻcemu’l-buldân. 7 cilt. Beyrût: Dâru sâdır, 1995.
ez-Zehebî, Şemsuddîn Ebû ʻAbdullâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân b. Kâymâz (ö 748/1348). Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtu’l-meşâhîr ve’l-ʻalâm. Tahkik eden Beşşâr ʻAvvâd Maʻrûf. 15 cilt. y.y.: Dâru’l-ğarbi’l-İslâmî, 2003.
…….. Siyeru aʻlâmi’n-nubelâ’. 18 cilt. el-Kâhira: Dâru’l-hadis, 2006.
…….. Mîzânu’l-i’tidâl fî nekdi’r-ricâl. Tahkik eden ʻAlî Muhammed el-Becâvî. 4 cilt. Beyrût: Dâru’l-maʻrife, 1963.
…….. el-ʻİber fî haber men ğaber. Tahkik eden Ebû Hâcer Muhammed es-Saîd Zeğlûl. 4 cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ʻilmiyye, t.y.
ez-Zuhaylî, Muhammed. el-İmâmu’l-Cuveynî İmâmu’l-Harameyn. Dımeşk: Dâru’l-kalem, 1996.