SAHABE ve TABİUNUN RİVAYETTE KULLANDIĞI LAFIZLAR BAĞLAMINDA SÜNNETİN KAPSAMI TARTIŞMASI

Modern dönemde çeşitli araştırmalara konu olan sünnet kelimesinin kapsamı meselesi klasik usul eserlerinde de belli bir çerçevede ele alınmıştır. Bu eserlerde sünnetin kapsamı konusu genellikle sahâbe ve tâbiûnun rivayette kullandığı bazı lafızlarla bağlantılı olarak incelenmiştir. Mutlak sünnet, emir ve nehiy lafızlarının kullanıldığı bu tür rivayetlerin değerlendirilmesi konusunda ulemâ arasında ihtilaf bulunmaktadır. Cumhur ulema bu lafızlarla yapılan rivayetlerin Hz. Peygamber’e dayanan merfû bir rivayet olduğu kanaatindeyken çoğunluğunu Hanefî usulcülerin oluşturduğu bazı âlimler bu görüşe muhaliftir. Serd edilen deliller incelendiğinde aslında iki grup arasındaki temel farkın sahâbenin rivayetteki genel tavrı ile ilgili varsayımlarına dayandığı görülmektedir. Ayrıca usulcülerin, sahâbe kavlinin delil olarak kabul edilmesine yönelik anlayışlarının, sünnetin kapsamına sahabeyi dâhil etme hususundaki görüşlerine yön verdiği de göz önünde bulundurulmalıdır. İlgili lafızların farklı değerlendirilmesi, mezheplerin bu tür rivayetlerin delil olarak kullanıldığı konularda verdiği hükümlere önemli ölçüde etki etmiştir. Bu meselede yapılan tartışmalar göz önünde bulundurulduğunda mezkûr lafızların yer aldığı rivayetlerin değerlendirilmesinde birtakım karinelerin dikkate alınmasının, daha isabetli bir karara varılması açısından önem arz ettiği anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Sünnet, rivayet lafızları, sahâbe, tâbiûn, Hanefî usulü

The Controversy of Sunnah’s Content in the Context of the Forms Used by Companions and Successors in the Transmission

The issue of the word sunnah’s content that is the subject to various researches in the modern period also has been discussed in the classical methodology books in a certain frame. The subject of sunnah’s content has been usually discussed in these books in connection with some forms used by companions and successors in the narrations. There is a conflict among the scholars about how to understand these narrations which used inside it absolute sunnah, amr and nahi words. Most of the scholars think that these narrations are like the elevated hadithwhile a group of scholars whose majority was occurred by Hanafi jurists opposed this opinion. When the evidences are examined, it seems that the main difference between them is their assumption about companions’ general attitude in the transmission. In addition, it should be taken into consideration that jurists’ understandings about accepting the companions’ words as evidence lead to their opinion about involving companions in sunnah. The different evaluations of these words have had a significant impact on provisions given by the sects in certain issues. When these discussions are taken into consideration it is understood that considering some clues is important for reaching the most accurate result.

Keywords:

Sunnah Forms of transmission, Companions, Successors, Hanafi Jurisprudence, Hadith methodology,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût v.dğr. 50 cilt. Beyrût: Müessesetü’r-risâle, 1999.
Ahsikesî, Muhammed b. Muhammed Hüsâmüddîn. el-Müntehab fî usûli’l-mezheb. thk. Ahmed Muhammed Nâsır Abbâs. Beyrût: Dârü’l-medâri’l-İslâmî, 2005.
Ali b. Sultan Muhammed el-Herevî el-Kârî. Şerhu Şerhi Nuhbeti’l-Fiker fî Mustalâhâti ehli’l-eser. nşr. Muhammed Nizâr Temîm, Heysem Nizâr Temîm. Beyrut: Dârü’l-Erkam, t.y.
Ali el-Kârî, Ebü'l-Hasan Nureddin Ali b. Sultân. Fethü bâbi'l-inâye bi-şerhi Kitâbi'n-Nukâye. 3 cilt. Beyrût: Dârü'l-erkâm, 1997.
Apaydın, Yunus, “Sahabi Sözünün Hukuki Değeri”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy. 4 (1990): 323-353.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. es-Sünenü'l-kübrâ. 10 cilt. Haydarâbâd: Dâiratü'l-meârifi'n-nizâmiyye, 1344.
Buhârî, Abdülazîz b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr an Usûli Fahru’l-islâm el-Pezdevî. 3 cilt. Beyrut: Dârül-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
Buhârî, Abdülazîz b. Ahmed. Şerhü’l-Hüsâmî. Lucknow, 1293.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl. Sahîhu’l-Buhârî. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 2002.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. thk. Uceyl Câsim en-Neşemî. 4 cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf, 1994.
Dârimî, Abdullah b. Abdurrahmân. nşr. Fevvâz Ahmed Zemerlî, Hâlid es-Seb‘. 2 cilt. Karaçi: Kadîmî Kütüphâne, t.y.
Debûsî, Ebû Zeyd Ubetdullah b. Ömer. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halil Muyyiddîn el-Meys. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş‘as. Sünenü Ebî Dâvud. nşr. Şuayb el-Arnaût, Muhammed Kâmil. 7 cilt. Dımaşk: Dârü’r-risâle el-âlemiyye, 1430.
Ebü’l-Yüsr, Muhammed b. Muhammed el-Pezdevî. Ma’rifetü’l-hüceci’ş-şeriyye. thk. Abdülkâdir b. Yâsîn. Beyrût: Müessesetü’r-risâle, 2000.
Emîr es-Sanânî. Tavzîhü’l-efkâr li meânî Tenkîhi’l-enzâr. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. 2 cilt. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, t.y.
Erul, Bünyamin. Sahabenin Sünnet Anlayışı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
Güler, Zekeriya. Zâhirî Muhaddislerle Hanefî Fakihleri Arasındaki Münakaşalar ve İhtilaf Sebepleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
Habbâzî, Celalüddîn Ebû Muhammed Ömer b. Muhammed. Şerhü’l-Muğnî fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Mazhar Bekâ. 2 cilt. Mekke: Mektebetü’l-Mekkiyye, 2005.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. en-Nüket alâ kitâbi İbni’s-Salâh. thk. Rebî‘ b. Hâdî Umeyr. 2 cilt. Medîne, 1984.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tavzîhi Nuhbeti’l-fiker. thk. Nureddin Itr. Dımaşk, 2000.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 8 cilt. Beyrût: Dârü’l-âfâki’l-cedîde, 1983.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed. el-Kâfî fî fıkhi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Muhammed Fâris, Müs'ad Abdülhamîd. 4 cilt. Beyrût: Dârü'l-kütübi'l-ilmiyye, 1994.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Zeyd. Sünenü İbn Mâce. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 cilt. Kâhire, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1975.
İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihayetü’l-muktesid. thk. Muhammed Subhî Hasan. 4 cilt. Kâhire, Mektebetü İbn Teymiyye, 1415.
İbnü’l-Hanbelî, Ebû Abdillâh Radiyüddîn. Kafvü’l- eser fî safvi ulûmi’l-eser. nşr. Abdülfettâh Ebû Ğudde. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1408.
İbnü’s-Salâh, Osman b. Abdurrahmân eş-Şehrezûrî. Mukaddimetü İbni’s-Salâh fî ulûmi’l-hadîs. nşr. Mustafâ Dîb el-Buğâ. Dımaşk: Matbaatü’s-sabâh, 1984.
İtkânî, Kıvâmüddîn Emîr Kâtib. et-Tebyîn. thk. Sâbır Nasr Mustafa Osman. 2 cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-evkâf, 1999.
Kâkî, Muhammed b. Muhammed, Câmiu’l-esrâr fî Şerhi’l-Menâr. thk. Fazlurrahman Abdülğafûr el-Efğânî. 5 cilt. Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 2005.
Kâsım b. Kutluboğa, Zeynüddîn Ebü’l-Meâlî. el-Kavlü’l-mübteker (Nüzhetü’n-nazar içinde). thk. Abdülhamîd Muhammed ed-Dervîş. Şârika: Dârü’l-Fârâbî, 2008.
Lâmişî, Ebü’s-Senâ Mahmûd b. Zeyd. Kitâb fî usûli’l-fıkh. thk. Abdülmecîd Türkî. Beyrût: Dârü’l-ğarbi’l-İslâmî, 1995.
Leknevî, Muhammed Abdülhay. Zaferu’l-emânî bi şerhi Muhtasarı’s-Seyyid Şerîf el-Cürcânî fî mustalahi’l-hadîs. thk. Takıyyüddîn en-Nedvî. Haleb: Mektebü matbûâti’l-İslâmiyye, 1416.
Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. el-Hâvî’l-Kebîr fî fıkhi mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. Ali Muhammed Muavviz, Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 19 cilt. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
Moğultay b. Kılıç. Islâhu Kitâbi İbni’s-Salâh. nşr. Muhyiddîn Cemâl el-Bekârî. Kahire: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 2007.
Müslim, Sahîhu’l-Müslim, Müslim b. Haccâc en-Neysâbûrî. thk. Halîl Me’mûn. Beyrût: Dârü’l-ma‘rife, 2010.
Nâfiz Hüseyin Hammâd, “Siyağu nakli’s-sünneti’l-vâride ani’s-sahâbe ve’t-tâbiîn ve ahkâmuhâ”. Mecelletü Külliyyeti’ş-şerîa ve’d-dirâsâti’l-İslâmiyye, sy. 29 (2011): 189-246.
Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb. Sünenü’n-Nesâî. Ammân: Beytü’l-efkâri’d-düveliyye, t.y.
Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr şerhü’l-musannif ale’l-Menâr. 2 cilt. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, t.y.
Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Şerhü Hâfızuddîn en-Nesefî li kitâbi’l-Müntehab fî usûli’l-mezheb. thk. Sâlim Öğüt. İstanbul, 2003.
Özşenel, Mehmet. İlk Dönem Hadis-Rey Tartışmaları Şeybânî Örneği. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 2015.
Pezdevî, Ebü’l-Hasen Fahrü’l-İslâm. Kenzü’l-vusûl ilâ ma’rifeti’l-usûl. Karaçi: Mir Muhammed Kütüphane Merkezi İlm ve Edeb, t.y.
Sadrüşşerîa, Ubeydullah b. Mes‘ûd, et-Tavzîh li metni’t-Tenkîh (Şerhu’t-Telvîh ala’t-Tavzîh içinde), nşr. Şeyh Zekeriya Amîrât. 2 cilt. Beyrût; Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, t.y.
Sarıtaş, Murat, “Irak ve Semerkant Hanefî Meşâyihinin Lafızların Delaletiyle ilgili Yaklaşımlarının Mukayesesi.” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2013.
Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdurrahmân. Fethü’l-muğîs bi şerhi elfiyyeti’l-hadîs lil’l-Irâkî, thk. Ali Hüseyn Ali. 4 cilt. Mısır: Mektebetü’s-sünne, 2003.
Semerkandî, Ebû Bekr Alâeddîn Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-ukûl fî usûli’l-fıkh. thk. Abdülmelik Abdurrahmân es-Sa’dî. 2 cilt. Mekke, 1984.
Semerkandî, Ebû Bekr Alâeddîn Muhammed b. Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. 3 cilt. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1984.
Serahsî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Usûlü’s-Serahsî. nşr. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. 2 cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2005.
Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed. Kitâbü'l-mebsût. 31 cilt. Beyrût: Dârü'l-ma'rife, 1989.
Sığnâkî, Hüsâmüddîn Hasan b. Alî. Kitâbü’l-vâfî fî usûli’l-fıkh. thk. Ahmed Muhammed Mahmûd Yemânî. Kâhire: Dârü’l-Kâhire, 2003.
Suyûtî, Celâlüddîn. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. nşr. Muhammed b. Riyâd el-Ahmed. Beyrût: Mektebetü’l-asriyye, 2011.
Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris. el-Ümm. 8 cilt. Beyrût: Dârü'l-ma'rife, 1990.
Şeybânî, Muhammed b. Hasan. el-Hücce alâ ehli’l-Medîne. thk. Mehdî Hasan el-Kîlânî. 4 cilt. Beyrût: Âlemü’l-kütüb, 1403.
Tirmizî, Ebû Îsa Muhammed b. Îsâ. el-Câmiu’s-sahîh. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir. 5 cilt. Kâhire: Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1978.
Ulu, Arif, “Tâbiûn’un sünnet Anlayışı”, İslâmî İlimler Dergisi 2, sy. 2 (2007): 55-80.
Üsmendî, Muhammed b. Abdülhamîd. Bezlü’n-nazar fi’l-usûl. thk. Muhammed Zeki Abdülber. Kâhire: Mektebetü Dârü’t-Türâs, 1992.
Zerkeşî, Bedrüddîn Ebû Abdullah, el-Bahrü'l-muhît fî usûli'l-fıkh. thk. Muhammed Muammed Tâmir. 4 cilt. Beyrût: Darü'l-kütübi'l-ilmiyye, 2000.
Zerkeşî, Bedrüddîn Ebû Abdullah. en-Nüket alâ Mukaddimeti İbni's-Salâh. thk. Zeynelâbidîn b. Muhammed b. Belâferîc. 3 cilt. Riyad: Edvâü’s-selef, 1998.
Zeylaî, Fahreddîn Osman b. Ali. Tebyînü'l-hakaik fî şerhi Kenzi'd-dekâik. 6 cilt. Bulak: el-Matbaatü'l-kübra'l-emîriyye, 1315.