AYNÎ’NİN “UMDETÜ’L-KÂRÎ”DE HANEFÎLERİN AMEL ETMEDİĞİ HADİSLERİ YORUMLAMA YÖNTEMİ (KİTÂBÜ’S-SALÂT ÖRNEĞİ)

Aynî iyi bir muhaddis olmasının yanı sıra Hanefî mezhebinin büyük âlimlerinden biri olması sebebiyle Hanefîlerde diğer mezheplere oranla daha az görülen muhaddis-fakih âlim sınıflamasına önemli bir örnek teşkil etmiştir. Öte yandan Buhârî’nin Sahîh’inin Kur’an’dan sonra en güvenilir kitap olarak kabul edildiği göz önüne alınırsa, zaten ehl-i rey olmaları hasebiyle Sahîh hadise muhalefet ve zayıf hadisle amel etme gibi birçok yönden eleştiriye maruz kalan Hanefîlerin Buhârî’nin Sahîh’inde yer alan bazı hadislerle de amel etmemeleri eleştirileri kuvvetlendirip onları hadisle amel hususunda daha fazla töhmet altında bırakmıştır. Söz konusu ithamlara cevap olması umuduyla bu makalede ömründe iki kez Hanefî baş kadılığı yapmış olan Aynî’nin hem fakih hem muhaddis kimliğiyle ilgili hadisleri nasıl bir değerlendirmeye tabi tuttuğu ve Hanefîlere yöneltilen eleştirilere nasıl cevap verdiği incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Aynî, Umdetü’l-kârî, Hanefî, Buhârî, Amel, Hadis, Yöntem

Al-ʿAynī’s Interpretation of Prophetic Sayings (Aḥādīth) out of Practice of Ḥanafīs in “Umdat al-Qārī” (The Example of Kitāb al-Ṣalāt)

In addition to his being a good muḥaddith, because he is one of the great scholars of the Ḥanafī school, al-ʿAynī is an important example for the classification of the muḥaddith-faqīh scholar, which is rarer in the Ḥanafī school than in other schools of Islamic law. On the other hand, given that Bukhārī’s Ṣaḥīḥ is regarded as the most reliable book after the Qur’an, since Ḥanafīs, who have been come under criticisms in many aspects in consequence of being ahl al-ra’y, such as opposing to authentic prophetic sayings (aḥādīth) and practicing with weak prophetic sayings, have not practiced with some prophetic sayings in Bukhārī’s Ṣaḥīḥ, criticisms have been intensified against them and they had been accused further in regard to practicing with ḥadīth. In the hope of being a response for the claims in question, this article examines how ʿAynî, who had twice been a Ḥanafī judge during his life, assesses these ḥadīths with both his identity of faqīh and muḥaddith and how he responses to the criticisms directed against Ḥanafīs.

Keywords:

al-ʿAyni, Umdat al-Qārī, Ḥanafī, al-Bukhārī, Practice, Ḥadīth, Method,

PDF

___

Abdurrezzâk, Ebû Bekr Abdurrezzâk b. Hemmâm es-San’ânî. Musannef. thk. Habîburrahmân el-A’zamî. Beyrut: Mektebu’l-İslâmî, 1403/1983.
Âbidin, Âdile. “Aynî’nin Ikdü’l-Cümân Fî Târîhi Ehli’z-Zemân Adlı Tarihinde Osmanlılara Ait Verilen Malumatın Tetkiki”, Tarih Semineri Dergisi. İstanbul: Milli Mecmua Basımevi, 1938. 2: 117-134.
Avvâme, Muhammed. İmamların Fıkhî İhtilaflarında Hadislerin Rolü. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2011.
Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2009.
Aynî, Bedrüddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed. “Mukaddime” es-Seyfü’l-mühenned fî sîrati’l-Meliki’l-Müeyyed içinde, thk. Fehîm Muhammed Şeltût. Kâhire: Dârü’l-kâtibü’l-Arabî, 1967.
Aynî, Bedrüddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1990.
Aynî, Bedrüddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. nşr. Sıtkı Cemîl Attâr. Beyrut-Lübnan: Dârü’l-fikr, 1426/2005.
Aynî, Bedrüddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut-Lübnan: Dârü’l-kütübü’l-ilmiyye, 2001.
Begavî, Muhyissünne Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes’ûd. Meâlimü’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr. Riyâd: Dâru tayyibe, 1409.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn. Sünen. Beyrut-Lübnan: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
Brockelmann, Carl. Târîhu edebi’l-Arabî. trc. Abdulhalîm Neccâr. Kâhire: Dârü’l-maârif bi Mısr, 1974.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhibbuddîn el-Hatîb. Kâhire: el-Matbaatü’s-selefiyye, 1400/1980.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. Kitâbü’t-târîhu’l-kebîr. thk. Hâşim en-Nedvî. Haydarabad: Dâiratü’l-maarifi’l-Usmaniyye, (t.y).
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. Raf’u’l-yedeyn fi’s-salât. Beyrut-Lübnan: Dâru İbn Hazm, 1996.
Bursalı Mehmet Tâhir Efendi. Osmanlı Müellifleri (1299-1915). İstanbul: Meral Yayınları, 1972.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Şerhu muhtasarı’t-Tahâvî. Beyrut-Lübnan: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
Çakan, İsmail Lütfi. Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2010.
Dârekutnî, Ali b. Ömer. Sünen. thk. Şuayb el-Arnaûd. Riyâd: Müessesetü’r-risâle, 1424/2004.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünen. nşr. Muhammed b. Sâlih er-Râcihî. Riyâd: Beytü’l-efkâri’d-devliyye, (t.y). Gaziantep İl Yıllığı 1968. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1969.
Hâzimî, Ebû Bekr Zeynüddîn Muhammed b. Mûsâ. Kitâbü’l-i’tibâr fî beyâni’n-nâsih ve’l-mensûh mine’l-âsâr. Haydarabad: Dâiratü’l-maârifi’l-Usmaniyye, 1359/1940.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. Musannef. thk. Muhammed Avvâme. Beyrut-Lübnan: Dâru Kurtuba, 2006.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. Sünen. thk. Şuayb el-Arnaûd. Beyrut-Lübnan: Dârü’r-risâleti’l-âlemiyye, 1430/2009.
İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillah. Ârizatü’l-ahvezî bi şerhi Sahîhi’t-Tirmizî. Beyrut-Lübnan: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, (t.y).
İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali. el-İlelü’l-mütenâhiye fi’l-ehâdîsi’l-vâhiye. thk. Halîl el-Mîs. Beyrut-Lübnan: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1403/1983.
İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali. et-Tahkîk fî ehâdîsi’l-hilâf. thk. Abdulhamîd Muhammed. Beyrut-Lübnan: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415/1994.
İbnü’l-İmâd, Ebu’l-Felâh Abdulhay b. Ahmed es-Sâlihî. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. Dimeşk-Beyrut: Dâru İbn-i Kesîr, 1993
Kâdî Iyâz, Ebu’l-Fazl Iyâz b. Mûsâ el-Yahsubî. İkmâlü’l-mu’lim bi fevâid-i Müslim. thk. Yahya İsmail. Mansûre: Dârü’l-vefâ, 1419/1998.
Kâsânî, Alâüddin Ebû Bekr b. Mes’ud. Bedâiu’s-sanâî. Beyrut-Lübnan: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1986.
Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemü’l- müellifîn terâcîmü musannifi’l-kütübi’l-Arabiyye. Beyrut-Lübnan: Dâru ihyâ-i türâsi’l-Arabî, (t.y).
Koçkuzu, Ali Osman. “Bedreddin Aynî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4: 271. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Mâlik b. Enes. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
Marçais, Georges. “Aynî”. İslâm Ansiklopedisi. 2: 70-72. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1979.
Meydânî, Abdulganî b. Tâlib. el-Lübâb fî şerhi’l-kitâb. Beyrut-Lübnan: el-Mektebetü’l-ilmiyye, (t.y).
Muhammed Mustafa Ziyâde. el-Müerrihûn fî Mısr. Kâhire: Matbaatü’l-cenne, 1954.
Mübârekfûrî, Ebu’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdurrahîm. Tuhfetü’l-ahvezî bi şerhi Câmii’t-Tirmiz. tsh. Abdulvehhâb Abdullatîf. Beyrut: Dârü’l-fikr, (t.y).
Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut-Lübnan: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1412/1991.
Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb. Sünen. thk. Hasan Abdulmun’im Şelbî. Beyrut-Lübnan: Müessesetü’r-risâle, 1421/2001.
Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref. el-Minhâc şerhu Sahîh-i Müslim b. el-Haccâc. Ezher: el-Matbaatü’l-Mısriyye, 1347/1929.
Sakallı, Talat. Aynî ve Hadis Yorum/Şerh Yöntemi. Ankara: Nobel Yayınları, 2013.
Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân. ed-Dav’u’l-lâmi’ li ehli’l-karni’t-tâsi’. Beyrut: Dârü’l-cîl, 1412/1992.
Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân. et-Tibru’l-mesbûk fî zeyli’s-Sülûk. thk. Lebîbe İbrahim Mustafa. Kâhire: Dârü’l-kütüb ve’l-vesâiku’l-kavmiyye, 1426/2005.
Serahsî, Ebû Bekr Ahmed b. Ebî Sehl. Mebsût. İstanbul: Gümüşev Yayıncılık, 2008.
Serahsî, Ebû Bekr Ahmed b. Ebî Sehl. Usûl. thk. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî. Beyrut-Lübnan: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1414/1993.
Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celalüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Buğyetü’l-vuât fî tabakâti’l-luğaviyyîn ve’n-nuhât. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1979.
Suyûtî, Hindî, Dehlevî, Bûsirî, Kenkûhî, Nu’mânî. “Misbâhü’z-zücâce alâ Sünen-i İbn Mâce” Şurûh-u Sünen-i İbn Mâce içinde. Lübnan: Beytü’l-efkâri’d-devliyye,2007.
Şeybânî, Ebû Abdillah Muhammed b. el-Hasan. Mebsût. tsh. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1990.
Taberânî, Ebu’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleyman b. Ahmed. Mu’cemu’l-kebîr. Riyâd: Hâlid b. Abdirrahman el-Cüreysî, (t.y).
Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed. Şerhu meâni’l-âsâr. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1994.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. Sünen. Kâhire: Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1977.
Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebû Hanîfe’nin Hadis Anlayışı ve Hanefî Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: DİB Yayınları, 1994.
Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrut-Lübnan: Dârü’l-ma’rife, (t.y).
Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd. el-A’lâm. Beyrut-Lübnan: Dârü’l-ilm li’l-melâyîn, 2002.