İlk Türk romanlarına getirilen ilk akademik eleştiriler üzerine

Türk edebiyatında “roman” türünün ilk örnekleri 19. yüzyılda görülür. Bu ilk örnekler, nesir alanında yalnızca tahkiye usulünü tanıyan bir topluma mensup kişilerin kaleminden çıkmıştır. Dolayısıyla Batı’dan “taklit” yoluyla alınan bu ilk örnekler, geleneksel olanla “yeni” arasında bir konumda kalarak okurunu bulmaya çalışmıştır. Bu evre atlatılınca türün tanınması / anlaşılması yolunda işlevli tartışmalar yürütülmüştür. Oysa ilk ürünleri Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde verilen “roman” türüne dair erken Cumhuriyet Dönemi’nde getirilen ilk akademik eleştirilerde, “roman” bağlamında yürütülen tartışmalar göz ardı edilerek ilk ürünlerin “kötü bir taklit”ten ibaret olduğu yolunda yorumlar yapılmıştır. Fakat bu yorumlarda bulunan araştırmacılar bir “roman” tanımı yapmadıkları gibi ilk örneklerdeki eksikliklerin de neler olduğu yolunda aydınlatıcı tespitlerde bulunamamışlardır. Eleştirilerin içeriğinden anlaşıldığına göre, Batı edebiyatlarında dahi geç gelişmiş roman türünün en başarılı örnekleri ile Türk edebiyatındaki ilk örnekleri karşılaştırmak gibi akademik bir hataya düşmüşlerdir. Bu çalışmada ilk örnekleri veren yazarların “roman” görüşlerinin yanı sıra, aynı dönemde yürütülen edebiyat tartışmalarından örnekler verilerek söz konusu yorumların değer düşürücü bir amaç güttüğü ileri sürülecektir.

Anahtar Kelimeler:

İlk Türk romanları, batılılaşma, taklit, tartışmalar, eleştiri

On the first academic critiques of the first Turkish novels

The first examples of the novel genre in Turkish literature are seen in the 19th century. These first examples are written by the authors who only know traditional narration besides poem tradition. Hence these examples which are imitated from French literature tried to find their own reader by remaining in a position between traditional and new. When this period is over, effective discussions on acknowledgement / understanding of the novel as a genre was initiated. The first academic critiques which took place in the early Republic Period described the first novels in the last period of Ottoman as ‘a bad imitation’; ignoring the discussions on “novels” in that period. Moreover, in these critiques the academicians neither give a clear definition of ‘novel’, nor explicitly state what the deficiencies are in these first examples. As we understood from the context of these critiques an academic mistake is made by making comparisons of the first Turkish novel examples to the most successful examples of French novel which are developed lately even in French literature. In this research examples from Ottoman authors’ views and the novel discussions in this period will be given in order to show the relevant academic interpretations aim to degrade these novels.

Keywords:

First Turkish novels, westernization, imitation, discussions, critique,

PDF

___

Ahmet Mithat Efendi. (2003). Ahbar-ı Asara Tamim-i Enzar. Nüket Esen (Haz.). İstanbul: İletişim Yayınları. (Metin, 1889-1890 yıllarında Tercüman-ı Hakikat gazetesinde tefrika edilmiştir.) Ahmet Mithat Efendi. (2016) Romanlar ve Romancılık. Edebiyat Yazıları 1. H. Harika Durgun-Fazıl Gökçek (Haz.) İstanbul: Dergâh Yayınları. (Tercüman-ı Hakikat, nr. 2487, 5 Kânunuevvel 1887) Başlı, Ş. (2008). ‘Ulusal Alegori’den İmparatorluk Eğretilemesine: Osmanlı Romanında Çok-Katmanlı Anlatı Yapısı. (Osmanlı Romanının İmkânları Üzerine adıyla İletişim Yayınları tarafından yayımlanmıştır.) Ankara: Bilkent Üniversitesi. Benjamin, W. (2006). Proust İmgesi. Ahmet Doğukan ve diğer (Çev.) Son Bakışta Aşk. Nurdan Gürbilek (Ed.). İstanbul: Metis Yayınları. Dino, G. (1954) Tanzimattan Sonra Edebiyatta Gerçekçiliğe Doğru: Birinci Kısım. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Dino, G. (1978) Türk Romanının Doğuşu: İntibah: Sergüzeşt-i Ali Bey-Eylem ve Kurgusu-Kişilerin Yeni Boyutları-İşlenen Temalar-Üslup. İstanbul: Cem Yayınevi. Eagleton, T. (2015). Edebiyat Nasıl Okunur. Elif Ersavcı (Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları. Finn, R. P. (1984). Türk Romanı (İlk Dönem / 1872-1900). Tomris Uyar (Çev.) Ankara: Bilgi Yayınevi. İbrahim Şinasi. (2011). Tercüman-ı Ahval Mukaddime. Yeni Türk Edebiyatı Metinleri-3: Nesir-1 (1860-1923). İnci Enginün-Zeynep Kerman (Haz.) İstanbul: Dergâh Yayınları. (Tercüman-ı Ahval, nr. 9, Teşrinievvel 22 Ekim 1860) Mardin, Ş. (2007). Türk Modernleşmesi: Makaleler 4. İstanbul: İletişim Yayınları. Moran, B. (1983). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış: Ahmet Mithat’tan A.H. Tanpınar’a. İstanbul: İletişim Yayınları. Namık Kemal. (1971). Son Pişmanlık’ın Mukaddemesi. İntibah: Sergüzeşt-i Ali Bey. Mustafa Nihat Özön (Haz.) İstanbul: Remzi Kitabevi. (“Kemal Bey’in Bir Makalesi” başlığı ile Şark, nr.5, Mart 1881) Namık Kemal. (1978). Mukaddime-i Celâl. Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II. Mehmet Kaplan ve diğer (Haz.) İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. (Kitaphane-i Ebuzziya, 1881) Okay, M. O. (2012). Beşir Fuad: İlk Türk Pozitivist ve Naturalisti. İstanbul: Dergâh Yayınları. Okay, M. O. (2016). Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı. İstanbul: Dergâh Yayınları. Ortaylı, İlber. 1996. Türkiye’de Klasik Çağın Algılanması. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi. Sayı: 1-4 C.: 51. (371-380) Erişim tarihi: 07.05 2019. http://www.dergiler.ankara.edu.tr Oxford Advanced Learner’s Dictionary. (2000). A S Hornby. Sally Wehmeier (Ed.) Oxford University Press. Özön, M. N. (2015). Türkçede Roman. İstanbul: İletişim Yayınları. Parla, J. (2004). Babalar ve Oğullar: Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları. Parlatır, İ. ve diğer. (1988). Türkçe Sözlük 1-2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Tanpınar, A. H. (2001). 19uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi. Urgan, M. (2012). İngiliz Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Uşaklıgil, H. Z. (2017). Hikâye. İstanbul: Dergâh Yayınları. (Metin, 1887-1888 yıllarında Hizmet gazetesinde tefrika edilmiştir.) Watt, I. (2007). Romanın Yükselişi: Defoe, Richardson ve Fielding Üzerine İncelemeler. Ferit Burak Aydar (Çev.) İstanbul: Metis Yayınları