Elena METODIEVA

Çeviri Yaparken Cinas ve Çarpık Deyimlerle Nasıl Başa Çıkabiliriz?

Makalede bir metindeki cinaslar ve deyimlere dayanan söz oyunlarından kaynaklanan sorunları çözebilmek için çeşitli imkânlar gözden geçiriliyor. Bu sorunlar, çeviride genellikle kaybolan cinasların dil içi sistemine özgü ilişkilere (eşadlılık, eşseslilik, eşyazımlılık, okşarlık, karşıt anlamlılık, sözcükler arasında ilişki kurma olanakları) dayanmasından ve farklı dillerde nadiren örtüşen çok anlamlılıktan doğar. Hem cinaslar, hem de çarpık deyimler sık sık kültüre özgü çağrışımlarla yüklüdür. Aynı zamanda deyimler her kültüre göre değişen mecazi çağrışımlara dayanmaktadır. Kendi başlarına ele alındığında söz oyunları gerçekten tercüme edilemez gibi görünür. Ancak metinde, bir işlev kazanırlar, belli bir rol üstlenir ve onlar aracılığıyla yazar kamuoyunda belli bir etki üretmek niyetindedir. İşte bu işlev ve bu amaçlanan etki, metinde taşıdıkları anlamı oluşturur ve çeviride konkre sözcükler ve dil ile oynamanın konkre biçimi değil, işte bu anlam aktarılmalı, elbette bunların metinde aynı yerde bulunması şart değildir. Analizimiz, Jacqueline Henry tarafından yapılan 1) izole söz oyunları; 2) metinle bütünleşmiş öz oyunları ile 3) dille oynamayı amaçlayan metin arasındaki ayrımı inceler. Buüç durumdan her biri cinaslara farklı bir yaklaşımı gerektirir. Her duruma Fransız ve İngiliz edebiyatlarından örnekler verilmiş, örneklerin Rusça, Bulgarca ve sırasıyla İngilizce ve Fransızca çevirileri verilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Cinaslar, söz oyunları, çarpık deyimler, çeviri

Puns and Idiom-Based Wordplays – How to Deal With Them in Translation?

The paper focuses on the possibilities for tackling issues arising from the use of puns and idiom-based wordplays in a text. These issues result from the fact that puns are exploiting, on the one hand, language-specific intralinguistic relations between signs (homonymy, homophony, homography, paronymy, antonymy, word affinities, etc.), which are lost, as a rule, when language is changed, and, on the other hand, polysemy of the word which is only rarely the same in different languages. Both puns and idiom-based wordplays often carry cultural-specific references. Also, most of the idioms are usually derived from the metaphoric associations which are specific to each culture. Considered separately, these wordplays can often seem untranslatable. But incorporated into a text, they assume a particular function, the author intends to produce a certain effect on his audience by using them. And it is this function and this intended effect that forms the sense of the wordplay within the text, the sense which is to be rendered in translation, not the specific words themselves, nor the concrete form of the wordplay, and not necessarily at the same place in the text. The analysis follows the distinction made by Jacqueline Henry among 1/ isolated wordplay; 2/ wordplay integrated in the text; 3/ text, the purpose of which is to play with language. Each of these three cases demands a different approach in relation to the wordplay, which is illustrated with examples from French or English literature and their translations in Russian, Bulgarian and respectively in English or French.

Keywords:

Puns, idiom-based wordplay, play on words, translation,

___

Alexieva, B. (1997). There Must Be Some System in this Madness. In D. Delabastida (éd.) Traductio. Essays on Punning and Translation. Manchester, England and Namur, Belgium: St Jerome Publishing and Presses Universitaires de Namur, 136-154.
Capra, A. (2010). Traduttore traditore: de la possibilité de traduire les expressions figées en littérature Textes & contextes, 5 « Stéréotypes en langue et en discours ». Retrieved from http://revuesshs.u-bourgogne.fr/textes&contextes/sommaire.php?id=940
Delabastida, D. (1996). Introduction. The Translator 2 (2) Special issue on Wordplay and Translation, 127-139.
Delbastida, D. (2004). Literary style in translation: wordplay. In Kittel H., Frank, A. P., Greiner, N., Hermans, T., Koller, W., Lambert, J. & Paul, F. (eds) Uberzetzung/ Tranlation/Traduction, Encyclopédie internationale de la recherché sur la traduction. Tome 1, Berlin, Germany and New York, USA : Walter de Gruyter. 870-874. Retrieved from https://www.academia.edu/4406973/Literary_style_in_translation_wordplay.
Dimova, A. (2000). Увод в теорията на превода. Шумен, България: Университетско издателство „Епископ Константин Преславски“.
Eco, U. (2003). Dire presque la même chose. (trad. de l’italien). Paris, France : Bernard Grasset.
Florin, S. (1983). Муки переводческие [Souffrances du traducteur]. Москва, Русия : Высшая школа.
Gentzler, Е. (1999). Съвременни теории на превода [Contemporary Translation Theories trad. bulg.], В. Търново, България : Пик.
Henry, J. (2003). La traduction des jeux de mots. Paris : Presses Sorbonne Nouvelle.
Kerbrat-Orecchioni, C. (1977). La connotation. Lyon, France : Presses universitaires de Lyon.
Kerbrat-Orecchioni, C. (1986). L’implicite. Paris, France : Armand Colin.
Nida E. & Taber, Ch. (1982 [1969]). The Theory and Practice of Translation. Leiden, The Netherlands: Published for the United Bible Societies by E. J. Brill.
Snell-Hornby, M. (1995 [1987]). Translation studies. An integrated approach. Amsterdam, The Netherlands: John Benjamins Publishing Company.
Stöl, L. (1971) Traduisibilité et intraduisibilité. Meta, 16 (1-2), 25-31. Retrieved from http://id.erudit.org/iderudit/004199ar
Shveitzer, A. D. (1988). Теория перевода [Théorie de la traduction]. Наука, Москва, 1988.
Veisbergs, A. (1997). The Contextual Use of Idiom, Wordplay and Translation. In D. Delabastida (Ed.). Traductio. Essays on Punning and Translation. Manchester, England and Namur, Belgium: St Jerome Publihing, Presses Universitaires de Namur, 155-176.
Villers, D. (2010). Les modalités du détournement proverbial: entre contraintes et libertés. Modèles linguistiques [En ligne], 62/2010. Retrieved from URL: http://ml.revues.org/237
Vlakhov S. & Florin, S. (1990). Непреводимото в превода [L’intraduisible en traduction]. София, България: Наука и изкуство.
Walkiewicz, B. (2001) Comment traduire le comique verbal. Studia Romanica Posnanensia, XXVII, Posnań, Poland: Adam Mickiewicz University Press, 173-185. Retrieved from
https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/bitstream/10593/6025/1/18_Barbara_Walkiewicz_Comment%20traduire%20le%20comique%20verbal_173-185.pdf