Ahmet Mithat Efendi’nin kanonist tavrı

Edebiyat tarihi yazımının sorunlarından biri de kanon meselesidir ve bu bakımdan edebiyat araştırmacıları tarafından dikkate alınmalı, incelenmeli ve kanonun varlık imkânları araştırılmalıdır. Türk edebiyatındaki kanon tartışmaları yakın geçmişe dayanmaktadır çünkü kavramın ülkeye gelişi ve hatta edebiyat bağlamında ortaya çıkışı yakın geçmişe dayanır. Bu tartışmalar kanonik metinlerin daha çok Cumhuriyet sonrası ulus-devlet yapılanmasına nasıl hizmet ettiğini sorgulamaya yöneliktir. Oysa, edebiyatın siyasi yapıdaki değişiklikle koşut ilerlediği dönem Cumhuriyet’ten biraz daha eskiye dayandığı için kanonik metinlerin varlığını da yine bu eski dönemden yani kimlik sorununun baş gösterdiği Tanzimat Fermanı’ndan sonraki dönemde aramak yerinde olacaktır. Tanzimat edebiyatı söz konusu olduğunda Ahmet Mithat Efendi’nin adının geçmemesi mümkün değildir. Çok üretken olmasının yanı sıra, müdahaleci, yer yer kavgacı, kışkırtıcı olması da onu göz önüne taşıyan unsurlardır. Dönemin hemen her tartışmasında bulunması, çoğunlukla bu tartışmaları başlatan kişi olması Ahmet Mithat Efendi’nin bir amaç uğruna mücadele verdiği vehmini yaratabilir. Bu bağlamda, Ahmet Mithat Efendi’nin genellikle başlatıcısı olduğu tartışmalardaki sözlerine bakıldığında, Tanzimat Fermanı’nın ilanından itibaren resmen başlayan Batılılaşma sürecinde, Osmanlı kimliğini korumaya çalışan bir tavır sergilediği ve bu tavrını da kural koyma yani bir kanon oluşturma çabasıyla gösterdiği görülür. O amacın ne olabileceğinin peşine düşüldüğünde, sürülen izlerin bir ucunun “kanon yaratma” meselesine çıktığı görülecektir. İşte bu yazıda, Ahmet Mithat Efendi’nin kural koyucu olma, iktidarı kaybetmeme emelinin hizmet edebileceği bir imkân olarak “kanon” meselesi üzerinde durulmakta ve nihayetinde bir kanon oluşturmanın mümkün olup olamayacağı tartışmaya açılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Ahmet Mithat Efendi, iktidar, kural koyucu, tartışmalar, kanon.

PDF

___

Ahmet Mithat Efendi (2003). Ahbar-ı Asara Tamim-i Enzar. Haz. Nüket Esen. İstanbul: İletişim Yayınları.
Ahmet Mithat Efendi (2016). Müşahedat. Haz. Özlem Nemutlu. İstanbul: Özgür Yayınları.
Ahmet Mithat Efendi (2013). Menfa: Sürgün Hatıraları. Haz. Handan İnci. İstanbul: Kapı Yayınları.
Atakay, Kemal (2004). “Kanon Huzursuzluğu”. Kitap-lık 68: 70-77.
Belge, Murat (2004). “Türkiye’de ‘Kanon’”. Kitap-lık 68: 54-59.
Beşir Fuad (1999). Şiir ve Hakikat: Yazılar ve Tartışmalar. Haz. Handan İnci. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Dino, Güzin (1978). Türk Romanının Doğuşu: İntibah: Sergüzeşt-i Ali Bey-Eylem ve Kurgusu-Kişilerin Yeni Boyutları-İşlenen Temalar-Üslup. İstanbul: Cem Yayınevi.
Dino, Güzin (1954). Tanzimattan Sonra Edebiyatta Gerçekçiliğe Doğru: Birinci Kısım. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Gökçek, Fazıl (2012). Küllerinden Doğan Anka: Ahmet Mithat Efendi Üzerine Yazılar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Gökçek, Fazıl (2014). Bir Tartışmanın Hikâyesi: Dekadanlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Jusdanis, Gegory (2014). Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür: Milli Edebiyatın İcat Edilişi. Çev.: Tuncay Birkan. İstanbul: Metis Yayınları.
Kaplan, Ramazan (1998). Klasikler Tartışması (Başlangıç Dönemi). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
Namık Kemal (2016). “Mukaddime-i Celâl”. Celâleddin Harzemşah. Haz. Prof. Dr. Abdullah Şengül. İstanbul: Kesit Yayınları.
Koçak, Orhan (2004). “Kanon mu, Siz İnanıyor musunuz?” Kitap-lık 68: 60-65.
Meriç, Cemil (2008). Kırk Ambar: Rümuz-ül Edeb. İstanbul: iletişim Yayınları.
Parla, Jale (2004). Babalar ve Oğullar: Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
Parla, Jale (2004). “Edebiyat Kanonları”. Kitap-lık 68: 51-53.
Tanpınar, Ahmet Hamdi (2001). 19uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
Tansel, Fevziye Abdullah. “Muallim Naci ile Recaizade Ekrem Arasındaki Münakaşalar ve Bu münakaşaların Sebep Olduğu Edebî Hâdiseler”. Türkiyat Mecmuası, 1953. (159-200)
Uşaklıgil, Halit Ziya (2008). Kırk Yıl. Yay. Haz.: Nur Özmel Akın. İstanbul: Özgür Yayınları, 2008.
Yalçın, Hüseyin Cahid (1935). Edebî Hatıralar. İstanbul: Akşam Kitaphanesi