20624

İsveçli Misyoner Gunnar Jarring Koleksiyonunda Yer Alan Bir Anonim Uygurca Kur’ân Tefsiri Üzerine

Doğu Türkistan, yakın döneme kadar İslam dininin kurallarının geçerli olduğu bir İslam beldesidir. Nitekim XX. yüzyılın başlarında dine dayalı düzenler bir bir yıkılırken 1933 yılında Kaşgar’da Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti kurulmuştur. Bölge halkı yaşanan bütün zorluklara rağmen daha sonraki süreçte de İslamî kimliğini muhafaza etme gayreti içerisinde olmuş; millî ve mânevî değerlerini yansıtan ve ayakta tutan eserler vermeye çalışmıştır. Tarihi süreçte bölgede yazılmış eserlerin önemli bir kısmı kayıptır. Bunlardan bazıları, yabancı araştırmacılar tarafından götürülürken, bazıları Komünist Parti iktidarında ideolojilerine aykırı kabul edilerek imha edilmiştir. Az bir kısmı ise siyasi kargaşa ortamında kaybolmuştur. Bizim bu çalışmada ele alıp incelemeyi düşündüğümüz eser ise Doğu Türkistan bölgesinde geçtiğimiz yüzyılın başlarında yazılmış olan ve İsveçli bir misyoner tarafından ülkesine götürülen kıymetli eserlerden biridir. Eserin yazıldığı yıllarda dünya coğrafyasında gelişmekte olan düşünce akımlarının izlerini Doğu Türkistan topraklarında sürmek bize bölge halkını anlama imkânı verecektir. En azından İslami düşünce evrim sürecinde Doğu Türkistan toplumunun durduğu yeri tespit noktasında fayda sağlayacaktır. Bu noktadan hareketle ilgili eseri ilk bölümündeki kayıt bilgileri doğrultusunda inceleyeceğiz. Sonraki bölümde ise eserin bir tefsir olması dolayısıyla tefsir ilminin dikkate aldığı açılardan incelemeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler:

İslam, Uygur, tefsir, yazma eserler, Kur’ân

On An Anonymous Commentary of the Qur’ān in the Uighur Language in the Collection of Swedish Missionary Gunnar Jarring

The East Turkestan region is an Islamic area where Islamic religious rules are valid until recently. Indeed, while religious orders had been destroyed one by one at the beginning of the twentieth century, the East Turkestan Islamic Republic had been established in Kashgar in 1933. Despite all the difficulties which had been experienced by community, the people of the region had made an effort to preserve their Islamic identity in the later process. They had tried to produce works that had reflected and sustained their national and spiritual values. In the historical process, a significant part of the works written in the region are lost. While some of them had been taken to their countries by foreign researchers, some of them had been destroyed during the communist party rule, as they had been considered contrary to their ideology. A few of them were lost in the political turmoil. The work that we are considering to examine in this study is one of the important works that had been written in the East Turkestan region at the beginning of the last century, but it had been taken by a Swedish missionary and brought to his country. Tracing the currents of thought that had developed in the world geography in the years when the work had been written, in the territory of the East Turkestan, will give us the opportunity to understand the people of the region. At least, it will be useful in determining the place where the East Turkestan society has stood in the progress of the evolution of Islamic thought. From this point, we will examine the related work in the first part in line with the registration information. In the next section, we will try to examine the work from the point of view of the science of tafsīr, since it is a book of tafsīr

Keywords:

Islam, Uighur, the Commentary of the Qur’ān, Manuscripts, the Qur’ān,

PDF

___

Ahmet b. Hanbel. Müsned. thk. Şu‘âyyb el-Arnavut. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1416/1996.
Berbercan, Mehmet Turgut. "İsveç Türkoloji’sinden İki Bilgin: Gustaf Raquette ve Gunnar Jarring". Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi 10 (2017): 43-47. Erişim 27 Ağustos 2022.
Beyzâvî Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullāh b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl. İstanbul: Dersaadet, t.y.
Beyhakî, Ebi Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. el-Câmi‘ li Şu‘abi’l-İmân. thk. Muhtar Ahmed en-Nedevî. Riyad: Mektebetur’-Rüşd, 1423/2003.
Cezâirî, Ebu Bekr Câbir. Kitabu’l-Mescid ve Beyti’l-Muslim. Suudi Arabistan: Mektebetu leyyine, 1412/1992.
Çelebi, İlyas. "Sıfat". İslam Ansiklopedisi. 37: 100-106. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed b. Mustafa el-İskilibî el-İmâdî. İrşâdü’l-ʿAkli’s-Selîm ilâ Mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. thk. Muhammed Afîfî ve Hayrî Saîd. (Kahire: Dâru’l-Mustafa, t.y.
Elbânî, Muhammed Nasiruddîn. Silsiletu’l-Ahâdîsi’d-Da‘îfa ve’l-Muvdu‘a ve Eseruha es-Seyyiu fi’l-Ümmeh. Riyad: Mektebetu’l-Ma‘arif, 1425/2004.
Elbânî, Nasiruddîn. Da‘ıyıfu’-Tergîb ve’t-Terhîb. Riyad: Mektebetu’l-Maarif, 1421/2000.
Eraslan, Kemal. "Yusuf Hâs Hâcıb". İslam Ansiklopedisi. 13/438-439. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1986.
Gözün, Abdulvahab. “Hadislere Göre Sırat Köprüsü ve Özellikleri”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2021): 204.
Hatiboğlu, İbrahim. "İsrâliyat". İslam Ansiklopedisi. 23/195-199. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
Hâzin, Alauddîn Ali b. Muhammed b. İbrahim. Lübabu’t-Te’vîl fî Meani’t-Tenzîl Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1425/2004), 4: 369.
İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Tefsiru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr mine’t-Tefsîr. Tunus: Dâru’s-Sahnûn, 1997.
Kırıca, Celal. Kur’ân ve Fen Bilimleri. İstanbul: Marifet Yayınları, t.y.
Kutluer, İlhan. "İlliyet". İslam Ansiklopedisi. 22/121-123. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
Nesefî, Ebü’l-Berekât. Medârikü’t-Tenzîl ve Hakaiku’t-Teʾvil. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1430/2009.
et-Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemu’l-Kebîr. thk. Hamdî Abdulmecid es-Selefî. Kahire, Mektebutu İbn Teymiyye, t.y.
Tirmizî, Ebu ‘İsâ Muhammed b. ‘İsâ. el-Câmi‘u’l-Kebîr (Sünen). thk. Beşşar ‘Avvel Maruf. nşr. (b.y. Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1996.
Tirmizî, Muhammed b. Ali b. Hasan Ebu Abdillah el-Hakîm. Nevâdiru’l-Usul. thk. Abdurrahman Umeyre. Beyrut: Mektebetu’t-Turas, 1412/1992.
Yaşaroğlu, M. Kâmil. "İnsan Suresi". İslam Ansiklopedisi. 22/331-332. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
Yavuz, Yusuf Şevki. "İlim". İslam Ansiklopedisi. 22/108-109. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan Hakaʾikı Ğavâmiżi’t-Tenzîl ve ʿUyûni’l-Ekāvîl fî Vücûhi’t-Teʾvîl. Beyrut: Dâru’l-Marife, t.y.