Arap Dilinde Tenbîh Edatlarının İşlevleri ve Meâllere Yansıması

Arap dilinde manayı ifade etmeye yardımcı birçok edat bulunmaktadır. Edatların özelliklerini, türlerini ve işlevlerini ortaya koymak amacıyla genel çalışmalar yapılmıştır. Son dönemlerde edatların belli bir türü ile ilgili akademik çalışmalar da yapılmaya başlanmıştır. Kur’an-ı Kerim’de de bir uyarı üslubu olarak çokça kullanılan tenbîh edatlarını ele alan müstakil Türkçe bir çalışmanın bulunmaması ve bunların meâllerde tam olarak yansıtılamaması sebebiyle akademiye katkı sunmak için çalışmamızda, Arap dilindeki tenbîh edatlarının tespiti ve ayetler çerçevesinde uyarı anlamının meâle tam olarak yansıtılması amaçlanmıştır. Tenbîh edatının bulunduğu cümle kurgulanırken daha düzgün ifade kullanmak mümkündür. Fakat edatı yansıtabilmek için şiirin tercümesi ve ayetlerin meâlinde bazen bu durum göz ardı edilmiştir. Araştırma sürecinde tenbîh edatları, Arapça klasik kaynaklar, ayetler çerçevesinde incelenmiş ve bulunduğu bazı ayetlerdeki anlamları da göz önünde tutulmuştur. Arap dilindeki klasik kaynakların ve ayetlerin incelenmesi neticesinde asıl tenbîh edatlarının üç tane olup “elâ”, “emâ” ve “hâ” olduğu, münâdası olmadığında “yâ” edatının da tenbîh anlamında olduğunun bazı âlimler tarafından kabul edildiği, Kur’an’da “emâ”nın kullanılmadığı, “yâ”nın tenbîh anlamında bulunmadığı görülmüştür. Mana olarak birbirine yakın olmakla birlikte kelâma uyarı, te’kit, tahakkuk gibi farklı anlamlar da katan bu edatların bilinmesi, Arap dilini daha iyi anlayabilme ve ayetlerin anlamını daha iyi ortaya koyabilme açısından gereklidir. Her kelâm veya ayette aynı anlamı katmamakta, bazı yerlerde sadece uyarı, bazılarında uyarı, te’kit veya tahakkuk, bazılarında da bunların birkaç tanesini katmaktadır. Türkçede uyarı edat/bağlaçları gibi bir edat türü bulunmamaktadır. Bu edatların çevirisinde bazen “işte”, bazen de “uyarı, dikkat, dikkat edin, bilin” gibi anlamların verilmesi uygundur.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili, Belâgat, Edat, Tenbîh, Kur’an, Meâl

The Functions of The Tenbîh Prepositons in Arabic Language and Their Reflections in The Meâls

There are many prepositions in the Arabic language that help to express meaning. General studies have been conducted to reveal the properties, types and functions of these prepositions. Recently, academic studies on a certain type of prepositions have also begun to be conducted. Due to the lack of a independent Turkish study on the prepositions of tenbîh, which are widely used as a warning style in the Holy Qur’an, and the fact that they cannot be fully reflected in the meâls, in order to contribute to the academy, our study aims to identify the prepositions of tenbîh in the Arabic language and to fully reflect the meaning of warning within the framework of the verses in the meâl. It is possible to use more proper wording when constructing a sentence with the preposition tenbîh. However, in order to reflect the preposition, this has sometimes been ignored in the translation of the poem and the translation of the verses. In the research process, the prepositions of tenbîh were analyzed within the framework of classical sources and verses and their meanings in some verses were also taken into consideration. As a result of the examination of classical sources and verses in the Arabic language, it was seen that there are three main prepositions of reproof, namely “ela”, “ema” and “hâ”, it is accepted by some scholars that the preposition “yâ” also has the meaning of admonition when there is no munâdâ, that the “yâ” is not in the sense of an admonition and “ema” is not used in the Qur’an. It is necessary to know these prepositions, which are close to each other in meaning but add different meanings to the word such as warning, ta’kit, and tahakkuk, in order to better understand the Arabic language and to better reveal the meaning of the verses. These prepositions do not have the same meaning in every word or verse; in some places they have the meaning of warning, in others of warning, ta’kit or tahaqquq, and in others of several of them. There is no preposition type such as warning prepositions/conjunctions in Turkish. In this sense, it is sometimes appropriate to give the meaning of prepositions as “here” and sometimes as “warning, caution, pay attention, know”.

Keywords:

Arabic Language, Rhetoric, Preposition, Tenbîh, Qur’an, Meâl,

PDF

___

Abdullah el-Beytûşî, Kifâyetu’l-Muânî fî ‘İlmi’l-Me‘ânî, thk. Şefî‘ Burhânî, Dımaşk: Dâru İkra’, 1426/2005.
Ali b. Mü’min b. ‘Usfûr, el-Mukarrib, thk. Ahmed Abdussettâr el-Cevârî ve Abdullah el-Cebûrî, Beyrût: y.y. 1392/1972.
‘Arnâsî, Şeyh Seyyid Fahrettin Yıldız el-Batmânî, Dürretu’-Sadaf fî Beyâni Asnâmi’l-Harf, thk. Seyyid Abdurrahmân b. Şeyh Fahrettin el-‘Arnâsî, İstanbul: Hanifiyye Yayıncılık, 2008.
Akalın, Şükrü Haluk vd. Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu, 11. Baskı, 2011.
Akdağ, Hasan, Arap Dilinde Edatlar, Konya: Tekin Kitabevi, 1981.
Akdemir, Hikmet, Belagat Terimleri Ansiklopedisi, İzmir: Nil Yayınları, 1999.
Ayverdî, İlhan, Asırlar Boyu Târihî Seyrî İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük I-III, İstanbul: Kubbealtı Neşriyât, II. baskı, 2006.
Beyzâvî, Nâsiruddin Ebu’l-Hayr Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî eş-Şâfiî, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, nşr. Muhammed Abdurrahman Mar‘aşlı, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyy ve Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabiyy, t.y.
Bolelli, Nusrettin, Belagat Arap Edebiyatı, İstanbul: MÜ İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
Bulut, Ali, Belâgat Meânî-Beyân-Bedî’, İstanbul: İfav Yayınevi, III. Baskı, 2015.
Bulut, Ali, Belâgat-i Müyesserâ Meânî-Beyân-Bedî‘, İstanbul: MÜ İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, III. baskı, 2015.
Cârim, Ali - Emin, Mustafa, el-Belâgâtu’l-Vâdıha. Mısır: Daru’l-Ma‘ârif, 1959.
Cevherî, İsmâil b. Hammâd, es-Sıhâh. nşr. Muhammed Tâmir. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2009.
Cürcânî, Ali b. Muhammed eş-Şerif, Kitâbu’t-Taʻrîfât, Beyrût: Mektebetü Lübnân, 1985.
Çağbayır, Yaşar, “Tembih”, Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı Ötüken Türkçe Sözlük I-V, İstanbul: Ötüken Neşriyet, 2007.
Çantay, Hasan Basri, Kur’ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm, nşr. Mürşid Çantay, İstanbul: Elif Ofset, 15. baskı, 1990.
Çögenli, M. Sadi – Selami Bakırcı, Arapça Edatlar Sözlüğü, İstanbul: Cantaş Yayınları, 2013.
Durmuş, İsmail, “Harf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 16/350, İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Ebû Ali el-Hasan b. Ahmed b. Abdillâh b. Abdilğaffâr en-Nahvî el-Fârisî, Kitâbu’l-Îzâh, thk. Kâzım Bahr el-Cürmân, Beyrût: ‘Alemü’l-Kütub, 1416/1996.
Ebû Ali Muhammed b. Ömer b. Abdillâh el-İşbîlî eş-Şelevbîn, et-Tevdie, thk. Yusuf Ahmed el-Mutavvı‘, Kahire: y.y. 1401/1981.
Ebu Bişr Amr b. Osman b. Kanber Sibeveyh, el-Kitâb Kitâbu Sibeveyh, thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn, Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, III. Baskı, 1408/1988.
Ebu Muhammed Bedruddin Hasan b. Kâsım b. Abdillah b. Ali b. Ümmi Kâsım el-Murâdî el-Mısrî, el-Cene’d-Dânî fî Hurûfi’l-Me‘ânî, thk. Fahreddin Kabave, Muhammed Nedîm Fâdıl, Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1413/1992.
Ebu’l-Feth Osman b. Cinnî, el-Luma‘ fi’l-‘Arabiyye, thk. Semîh Ebû Muğlî, Umman: Dâru Mecdlâvî, 1988.
Elmalılı, M. Hamdi Yazır, Hak Dini Kuran Dili I-X, İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, III. baskı, 1979.
Elmalılı, M. Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili Tefsiri, sad. Lütfullah Cebeci, Sadık Kılıç, Atalay Orman, Ankara: Akçağ Yay. III. baskı, 2010.
Erdebîlî, Cemâluddîn Muhammed b. Abdulğanî, Şerhu’l-Enmûzec fi’n-Nahv, thk. Hüsnî Abdulcelîl Yusûf, Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, t.y.
Ersönmez, Hüseyin, “Arap Dilinde Tahdîd Üslûbu ve Türkçeye Çeviri Problemi”, Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, (2021), 12, 301-316.
Hacıbekiroğlu, Abdullah, “Arap Dilinde Edatların Yapı ve Fonksiyonları”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2015), 14/28, 129-140.
Halil b. Ahmed el-Ferâhîdî, Kitâbu’l-Cumel fi’n-Nahv, thk. Fahreddin Kabave, Beyrût: Muessetu’r-Risâle, 1405/1985.
Harun Çelik, “Kur’an-ı Kerim’de Edatlar”, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
Herevî, Ali b. Muhammed en-Nahvî, Kitabu’l-Uzhiyye fî ‘İlmi’l-Hurûf, thk. ‘Abdulmu‘în el-Mellûhî, (Dımaşk: Matbûa‘âtu Mecme‘i’l-Luğati’l-‘Arabiyye, II. baskı, 1401/1981. https://www.kuranmeali.com
İbn Abdünnûr, Ahmed el-Mâlekî, Rasfu’l-Mebânî fî Şerhi Hurûfi’l-Me‘ânî, thk. Ahmed Muhammed el-Hurad, Dımaşk: Matbû‘atu Mecme‘i’l-Luğati’l-‘Arabiyye, 1394/1974.
İbn Hişâm, Ebu Muhammed Cemâluddin Abdullah b. Yusuf el-Ensârî el-Mısrî en-Nahvî, Muğni’l-Lebîb ‘an Kutubi’l-E‘ârîb, thk. Abdullatif Muhammed el-Hatîp, Kuveyt: es-Silsiletu’t-Turâsiyye, 2000/1421.
İbn Mâlik, Muhammed b. Abdillah b. Mâlik el-Endelüsî, Elfiyetü İbn Mâlik, nşr. Muhammed Mahfûz b. Ahmed, Beyrût: y.y. 1424/2003.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî, Lisânu’l-‘Arab, thk. Abdullah Ali el-Kebîr vd. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, tek cilt, t.y.
İbn Ya‘iş, Ebu’l-Bekâ Ya‘iş b. Ali b. Ya‘iş el-Mûsilî, Şerhu’l-Mufassal li’z-Zemahşerî, thk. İmil Bedî‘ Yakup, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1422/2001.
Karaman, Hayrettin, Sadrettin Gümüş vd, Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 33. baskı, 2018.
Karaman, Hayrettin, Sadrettin Gümüş vd, Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. baskı, 2020.
Kazvînî, Ebü’l-Me‘âlî Celâluddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân b. Ömer b. Ahmed eş-Şâfiî, el-Îzâh fî Ulûmi’l-Belâga el-Meânî ve’l-Beyân ve’l-Bedî‘, Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1424/2003.
Muhammed b. Abdurrahîm el-Ömerî el-Meylânî, Şerhu’l-Muğnî, İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, t.y.
Mütercim Âsım Efendi, “Tenbîh”, el-Okyanusu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît - Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi I-VI, Yay. Haz. Mustafa Koç-Eyyüp Tanrıverdi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
Sekkâkî, İbn Ya‘kûb Yûsuf b. Ebî Bekr Muhammed b. Alî, Miftâhu’l-ulûm. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1407/1987.
Taftâzânî, Sa’duddîn Mes’ud b. Ömer, Muhtasaru’l-Meânî, İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, 1977.
Vankulu, Mehmet Efendi, “Nebeh-Tenbîh”, Vankulu Lügati I-II, Yay. Haz. Mustafa Koç-Eyyüp Tanrıverdi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
Zeccâcî, Ebu’l-Kâsım Abdurrahman b. İshâk, Kitâbu Hurûfi’l-Me‘ânî, thk. Ali Tevfîk el-Hamad, Beyrût: Müessesetü’r-Risâle-Dâru’l-Emel, 1404/1984.
Zemahşerî, Cârullah Ebu’l-Kasım Mahmud b. Ömer, el-Keşşâf ‘an Hakâik-i Ğavâmidi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Akâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl, thk. ‘Âdil Ahmed Abdulmevcud ve Ali Muhammed Muavvad, Riyâd: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998/1418.
Zemahşerî, Cârullah Ebu’l-Kasım Mahmud b. Ömer, el-Mufassal fî ‘İlmi’l-‘Arabiyye, (Beyrût: Daru’l-Ceyl, II. baskı, t.y.
Zemahşerî, Cârullah Ebu’l-Kasım Mahmud b. Ömer, Enmûzec, thk. Sâmî b. Hamed el-Mansûr, y.y. 1420/1999.