Çin Kaynaklarına Göre, Çin’deki Tarihi Camiiler Hakkında Araştırma

Çin’deki müslüman toplumunda caminin fonksiyonları çok geniş, toplumsal rolü da çok büyüktür. O hem müslümanların vücudunu temizleyip dinî faaliyetlerini yürüttüğü hamamdır; hem medrese olarak dinî eğitim için kullanıp dinî bilimleri yayan, dinî âlim, hizmetçi yetiştiren okuldur; hem de müslüman toplumun siyasî, iktisadî, kültürel, yaşam ve kamu yararı için kullanılan merkezdir. Çin’deki müslümanların camisi mimari açıdan ikiye ayrılır: Birincisi, kubbesi olan Arap mimarisine göre yapılan camiler; ikincisi ise, Çin’in saray mimari stilindeki camilerdir. Çin’deki müslümanlar cami inşa etme işinde oldukça faaldirler. Bir gelenek şeklinde binlerce senedir devam ettirmektedir. Bunun en büyük sebebi, Çinli müslümanların dinî hayatında, cemaatin bir yere toplandığı alan oldukça önemlidir. Rivayetlere göre, Çin’deki en eski cami Tang hanedanı döneminde inşa edilen Guangdong şehrindeki Huayşengsi yani Hz. Muhammed’i Anma Camii’dir.

Anahtar Kelimeler:

Çin’deki Tarihi Camiler, Çin’deki Müslümanlar, Çingcensi, Çin’in Geleneksel Mimar Stili

According to Chinese Sources Historical Mosques in China

The function and the social role of the mosques have been very significant within the Muslim society in China from as early as Tang dynasty to present. It is not only the bath where Muslims clean their bodies and carry out their religious activities; it is also the school that educates religious scholars and training religious personals by using them for religious education such as madrasa; as also being used for political, economic, cultural, life and social benefit of the Muslim community.The styles of mosques in China is divided into two architectural structures: First, the mosques built as according to the Arab architectural style with dome; the second one is the mosques in the Chinese imperial palace architectural style. Muslims in China have been very active in building mosques. This tradition has been continued for thousands of years. The most important reason for this, is that in the religious life of Chinese Muslims, the Mosque where the community can be gathered together is very important. According to historical records, ‘Huai shengsi’ (Prophet Muhammad Memorial Mosque) the oldest mosque in China, it was built in Tang dynasty (618-907) in the city of Guangdong.

Keywords:

Historical Mosques in China Muslim in China, Chingzhensi, China’s Traditional Architectural Style, Arabs Architectural Style,

PDF

___

Luo Vanşou, “Çingcensi [Cami]”, Çin İslam Ansiklopedisi, (Çengdu: Siçuan Sişu Çubanşe, 1994), 453-454. Guy Yaping, “Çianşi Çingcensi düy Musilin Huyzu Fengsu Şiguan de Guyfan Zuoyong [Caminin Huy Müslüman Toplumunun Örf Adetlerine Göre Normatif Rolü Üzerinde Analiz]”, Yunnan Şehuycuyi Şüeyüan Şüebao [Yunnan Sosyalizm Enstitüsü Dergisi], 4 (2012), 39. Luo Vanşou, “Çingcenciao [Temiz ve Hak Din]”, Çin İslam Ansiklopedisi, (Çengdu: Siçuan Sişu Çubanşe, 1994), 452. Luo Vanşou, “Çingcenciao”, Çin İslam Ansiklopedisi, (Çengdu: Siçuan Sişu Çubanşe, 1994), 452. Guy Yaping, “Çianşi Çingcensi düy Musilin Huyzu Fengsu Şiguan de Guyfan Zuoyong”, 39-42. Luo Vanşou, “Çingcensi”, 453-454. Feng Cinyuan, “Congguo Çingcensi Ciancu Fengge Şangşi [Çin Camii Mimari Stilinin Değerlendirilmesi]”, Yisilanciao [İslam Dini], (Pekin, 1997), 17-36. Feng Cinyuan, “Architectual Styles of Mosques in China: Analysis and Comments”, Islam: Religious Studies in Contemporary China Collection, (Leiden, 2017), 17-30. Luo Vanşou, “Çingcensi”, 453-454. Guy Yaping, “Çianşi Çingcensi düy Musilin Huyzu Fengsu Şiguan de Guyfan Zuoyong”, 38-39. Liu Ciping, Congguo Yisilanciao Ciancu [Çin’deki İslami Mimarlar], (Ürümçi, 1985), 50. Yang Keli, “Huayşengsi [Hz. Muhammed’i Anma Cami]”, Çin İslam Ansiklopedisi, (Çengdu: Siçuan Sişu Çubanşe, 1994), 230-231. Marshall Broomhall, Islam in China: A Neglected Problem (London: Morgan and Scott, 1910), 109. Cang Cihua, Congguo Yisilanciao Venhua Yaolüe [Çin’deki İslâm Kültürü Hakkinda Ana Hatlar], (Yinçuan, 2010), 72. Çin Huybin, ‘Yisilanciaocı’, 350-351. Çin Huybin, ‘Yisilanciaocı’, 351-352. Çin Huybin, ‘Yisilanciaocı’, 353. Bay Şouyi, ‘Congguo Yisilanciaoşi Sungao’, 329. Bay Şouyi, ‘Congguo Yisilanciaoşi Sungao’, 329. Çen Daşeng, “Çuancou Çingcensi [Çuancou Cami]”, Çin İslam Ansiklopedisi, (Çengdu: Siçuan Sişu Çubanşe, 1994), 456. Huang Çiurun, “Çuancou Yisilanciao Lişi Yici [Çuancou İslâm Dini Tarihi Mirasları]”, Venşi Cişi [Edebiyat Tarih Bilimleri Dergisi], 10 (1995): 122–123. Huang Çiurun, “Çuancou Yisilanciao Lişi Yici”, 122-123. Minare, Çin’deki Müslümanlar içinde ‘Miezaynay’, ‘Cianta’, ‘Gaota’, ‘Vangta’, ‘Şuanlita’, ‘Bangkelou’, ‘Vangyüelou’ gibi namlarle yaygındır. Yang Keli, “Vangyüelou [Seyir Platformu veyakı Minare]”, Çin İslam Ansiklopedisi, (Çengdu: Siçuan Sişu Çubanşe, 1994), 587. Huang Çiurun, “Çuancou Yisilanciao Lişi Yici”, 123. Vu Venliang, “Zaylün Çuancou Çingcingsi de Şician Şiçi he Ciancu Şingşi [Çuancou Camisinin İnşa Edilme Tarihi ve Mimar Şekli Tekrar Tartışmalar]”, Çuancou Yisilanciao Yanciu Lünven Şuan [Çuancou İslâm Dini Araştırma Makaleler Mecmuası], (Fucou, 1983), 83-101. Ya Veyci, “Çuancou Çingcingsi de Lişi Venti [Çuancou Camisinin Tarihi ile İlgili Problemler]”, Çuancou Yisilanciao Yanciu Lünven Şuan [Çuancou İslâm Dini Araştırma Makaleler Mecmuası] (Fucou, 1983), 65-82. Vu Venliang, “Zaylün Çuancou Çingcingsi de Şician Şiçi he Ciancu Şingşi”, 83-90., Ya Veyci-Çen Daşeng, “Çuancou Çingcingsi Şici Şinkao [Çuancou Cami Tarihi Miras Olarak Yeniden Araştırma]”, Çuancou Yisilanciao Yanciu Lünven Şuan [Çuancou İslâm Dini Araştırma Makaleler Mecmuası], (Fucou, 1983), 104-106. Ya Veyci-Çen Daşeng, “Çuancou Çingcingsi Şici Şinkao]”, 107-110. Ya Veyci-Çen Daşeng, “Çuancou Çingcingsi Şici Şinkao]”, 123-124. Cang Cihua, ‘Congguo Yisilanciao Venhua Yaolüe’, 72. Huang Çiurun, “Çuancou Yisilanciao Lişi Yici”, 121. Cang Cihua, ‘Congguo Yisilanciao Venhua Yaolüe’, 72. Yang Keli, “Şianhesi [Peri Turnası Cami]”, 614. Cu Ciang, Hayşang Siçou Cilude Cuming Gangkou-Yangcou [Deniz Üzeri İpek Yolunun Meşhur Limanı], (Pekin, 1986), 86. Cu Ciang, Hayşang Siçou Cilude Cuming Gangkou-Yangcou, 87. Li Şinghua, “Çuancou Yisilanciao Yanciu”, 67-68. Çen Songcou, “Yangcou Yisilanciao Ciancu [Yangcou’daki İsami Mimarlar]”, Venvu [Kültürel Miras Dergisi], 4 (1973): 68. Çen Songcou, “Yancou Yisilanciao Ciancu”, 69. Li Şinghua, “Çuancou Yisilanciao Yanciu”, 79-81. Yang Keli, “Beycing Niucie Libaysi [Pekin Niucie Cami]”, Çin İslam Ansiklopedisi, (Çengdu: Siçuan Sişu Çubanşe, 1994), 93. Vang Leyven, “Niucie Libaysi [Niucie Cami]”, Congguo Huabao [Çin Resimli Dergisi], 5 (2003): 51. Yang Zongşan, “Beycing Niucie Libaysi [Pekin Niucie Cami]”, Venşi Cışı [Edebiyat ve Tarihi Bilimler Dergisi], 10 (1995): 119. Çince “Şehay Mu” yani şeyhler makberesi denilen bu iki kabir, Song hanedanı son ve Yüan hanedanı ilk döneminde Çin’e eğitim için gelen Ahmed Burtani ve Ali Armanuddin isimli iki yabancı müslüman âlimlerindir. İki kabrin her birinde Arapça yazılmış kabir taşları vardır. Yazılara göre, bir kabir taşının 1280 yılında, diğeri de 1283 yılında Yüan hanedanı döneminde dikildiği kaydedilmiştir. Li Deyü, “Niucie Libaysi [Niucie Cami]”, Beycing Venşi [Pekin Edebiyat ve Tarih Dergisi], 1 (2002): 55-56. Yang Zongşan, “Beycing Niucie Libaysi”, 119-120. Vang Leyven, “Niucie Libaysi”, 51. Li Deyü, “Niucie Libaysi”, 51-53. Li Deyü, “Niucie Libaysi”, 54. Yang Keli, “Fenghuangsi [Feniks Cami]”, Çin İslam Ansiklopedisi, (Çengdu: Siçuan Sişu Çubanşe, 1994), 155-156. Cang Cihua, ‘Congguo Yisilanciao Venhua Yaolüe’, 72. Yang Şinping, “Hangcou Fenghuangsi de Ciancu Tese [Hancou Feniks Caminin Mimarı Özelliği]”, Gucian Yuanlin Cişu [Eski Mimarlar ve Bahçeler Dergisi], 3 (1987): 37. Cang Mincie, “Hangcou Cenciaosi Şicianyü Heşi [Hangcou Hakiki Din Cami]”, Ceciang Şüekan [Ceciang Akademik Dergisi], 2 (1983): 121. Yang Şinping, “Hangcou Cencciaosi Çuangşi, Çongcian Niandaykao [Hangcou Hakiki Din Caminin İnşa Edilme ve Tekrar Restore Edilmesi İle İlgili Araştırma]”, Hangcou Şifen Daşue Şüebao [Hangcou Normal Üniversitesi Dergisi], 3 (1987): 139-141. Yang Şinping, “Hangcou Fenghuangsi de Ciancu Tese”, 37-38. Cang Mincie, “Hangcou Cenciaosi Şicianyü Heşi”, 121. Yang Şinping, “Hangcou Fenghuangsi de Ciancu Tese”, 38. Yang Keli, “Cinan Çingcensi Nandasi [Cinan Güney Büyük Cami]”, Çin İslam Ansiklopedisi, (Çengdu: Siçuan Sişu Çubanşe, 1994), 251. Cang Cihua, ‘Congguo Yisilanciao Venhua Yaolüe’, 74. Hey Baoşü, “Ciaoyan Çingcen, Desan Zaohua-Cinan Çingcensi Nandasi [Cinan Güney Büyük Cami]”, Congguo Zongciao [Çin’deki Dinler], 9 (2006): 49. Hey Baoşü, “Ciaoyan Çingcen, Desan Zaohua-Cinan Çingcensi Nandasi”, 50. Liu Ciping, Congguo Yisilanciao Ciancu [Çin’deki İslâmi Mimarlar], (Ürümçi, 1985), 92-93. Hey Baoşü, “Ciaoyan Çingcen, Desan Zaohua-Cinan Çingcensi Nandasi”, 50-51. Liu Ciping, ‘Congguo Yisilanciao Ciancu’, 93-94. Şi Cingçun, “Şandong Cinan Çingcen Nandasi Layfuming Bikao [Şandong Eyaleti Cinan Müslümanlar Güney Büyük Cami Dini Abidiler Kitâbeleri Araştırmaları]”, Alabo Şicie Yanciu [Arap Dünyası Araştırmaları], 3 (1988): 20. Ma Enşin, “Kunming Nançeng Çingcensi [Kunming Güney Şehir Cami]”, Çin İslam Ansiklopedisi, (Çengdu: Siçuan Sişu Çubanşe, 1994), 302. David G. Atwill, The Chinese Sultanate: Islam, Ethnicity, and the Panthay Rebellion in Southwest China, 1856-1873, (Stanford, 2005), 34-35. Nan Guoçang, “Kunming Çengçüde Çingcensi [Kunming Şehir Reyonlarındaki Camiler]”, Congguo Musilin [Çin Müslümanları Dergisi], 4 (1991): 34-36. Cang Cıçeng, “Songciang Çingcensi [Songciang Cami]”, Çin İslam Ansiklopedisi, (Çengdu: Siçuan Sişu Çubanşe, 1994), 529. Yang Zongşan, “Cenciaosi [Hak Din Cami]”, Çin İslam Ansiklopedisi, (Çengdu: Siçuan Sişu Çubanşe, 1994), 744. Guo Çengmey, “Şanghay Songciang Çingcensi Beyke [Şanghay Songciang Cami Tabele Oymaları]”, Congguo Musilin [Çin Müslümanları Dergisi], 2 (2009): 41-45. Feng Zenglie, “Huacüesi [Huacüe Cami]”, Çin İslam Ansiklopedisi, (Çengdu: Siçuan Sişu Çubanşe, 1994), 229-230. Cang Cihua, ‘Congguo Yisilanciao Venhua Yaolüe’, 74. Fan Zenghua, “Şi’an Huacüeşiang Çingcen Dasi Ci [Şi’an Huacüe Sokağı Büyük Cami Kayıtları]”, Gucian Yuanlin Cişu [Eski Mimarlar ve Bahçeler Dergisi], 2 (1985): 48. Yang Yongçang, ‘Mantan Çingcensi’, 70-71. Feng Cinyuan, “Congguo Çingcensi Ciancu Fengge Şangşi”, 17-36. Feng Cinyuan, “Architectual Styles of Mosques in China: Analysis and Comments”, 18. Fan Zenghua, “Şi’an Huacüeşiang Çingcen Dasi Ci”, 49-50. La Bingde, “Şining Dongguan Çingcen Dasi [Şining Dongguan Müslümanlar Büyük Cami]”, Çin İslam Ansiklopedisi, (Çengdu: Siçuan Sişu Çubanşe, 1994), 607. . Cang Cihua, ‘Congguo Yisilanciao Venhua Yaolüe’, 76. Cı Fulong, “Şiningşi Dongguan Çingcen Dasi [Şining Şehri Dongguan Büyük Cami]”, Congguo Musilin [Çin Müslümanları Dergisi], 3 (1986): 33. Cı Fulong, “Şiningşi Dongguan Çingcen Dasi”, 33. Seng Yongfeng, “Çiantan Şining Dongguan Çingcen Dasi Guciancu Ciçi Venhua Teceng [Eski Büyük Camilerin Eski Mimarisi ve Kültürel Özellikleri Üzerinde Konuşma]”, Pandeng [Tırmanm Dergisi], 2 (2012): 156-158. Cı Fulong, “Şiningşi Dongguan Çingcen Dasi”, 33. Yang Keli, “Tongşin Çingcen Dasi [Tongşin Müslümanlar Büyük Cami]”, Çin İslam Ansiklopedisi, (Çengdu: Siçuan Sişu Çubanşe, 1994), 569. Cang Cihua, ‘Congguo Yisilanciao Venhua Yaolüe’, 76. Yü Çuanming, “Tongşin Çingcen Dasi de Lişi Yange [Tongşin Müslümanlar Büyük Caminin Tarihsel Gelişimi]”, Ningşia Şehuy Keşue [Ningşia Sosyal Bilimler Dergisi], 1 (1987): 45-47. Çen Hua, “Tongşin Çingcen Dasi [Tonşin Müslümanlar Büyük Cami]”, 6 (2012): 86-87. Çen Hua, “Tongşin Çingcen Dasi”, 87-88. Yang Keli, “Beycing Dongsi Çingcensi [Pekin Dongsi Cami]”, Çin İslam Ansiklopedisi, (Çengdu: Siçuan Sişu Çubanşe, 1994), 92-93. Cang Cihua, ‘Congguo Yisilanciao Venhua Yaolüe’, 73. Yang Keli, “Cining Çingcensi Dongdasi [Cinan Doğu Büyük Cami]”, Çin İslam Ansiklopedisi, (Çengdu: Siçuan Sişu Çubanşe, 1994), 251. Luo Vanşou, “Lancou Şiguan Dasi [Lancou Şiguan Büyük Cami]”, Çin İslam Ansiklopedisi, (Çengdu: Siçuan Sişu Çubanşe, 1994), 309. Cang Cihua, ‘Congguo Yisilanciao Venhua Yaolüe’, 75. Cang Tao, “Lancou Şiguan Çingcen Dasi [Lancou Şiguan Büyük Cami]”, Congguo Zongciao [Çin’deki Dinler Dergisi], 7 (2008): 64. Cang Tao, “Lancou Şiguan Çingcen Dasi”, 64. Feng Zenglie, “Hanşingcı Yisilan Venvu Şulüe [Çin Tarzı İslâmi emanetler Hakkında Kısa Bir Anlatı]”, Yisilanciao [İslam Dini], (Pekin, 1997), 37-48. Feng Zenglie, “A Brief Narrative of Chinese Style Islamic Relics”, Islam: Religious Studies in Contemporary China Collection, (Leiden, 2017), 53-63. Luo Vanşou, “Çingcensi [Cami]”, 453. Ding Mingren, ‘Yisilan Venhua’, 106-107. Feng Zenglie, “Hanşingcı Yisilan Venvu Şulüe”, 37-48. Feng Zenglie, “A Brief Narrative of Chinese Style Islamic Relics”, 53-63. Li Şinghua, “Beycing Yisilanciao Yanciu [Pekin’deki İslâm Dini Araştırmaları]”, Yisilanciao [İslam Dini], (Pekin, 1997), 423-454. Li Şinghua, “Studies on Islam in Beijing”, Islam: Religious Studies in Contemporary China Collection, (Leiden, 2017), 348-378. Luo Vanşou, “Çingcensi [Cami]”, 453-454. Ding Mingren, ‘Yisilan Venhua zay Congguo’, 107-110. Feng Zenglie, “Hanşingcı Yisilan Venvu Şulüe”, 37-48. Feng Zenglie, “A Brief Narrative of Chinese Style Islamic Relics”, 53-63.