FROM SEVRES TO LAUSANNE: THE ARMENIAN QUESTION (1920-23)

19. Yüzyılın ortalarından Birinci Dünya Savaşının başlangıcına kadar, Avrupanın hasta adamı olarak anılan Osmanlı İmparatorluğu, çoğu toprak ve tebaa kaybıyla sonuçlanmış pek çok krizle karşılaşmıştır. Doğu Sorununun, yani Osmanlı İmparatorluğuna ne olacağı sorusu, niteliği değişmiş ve Anadoludaki çöküşünden kısa süre sonra Osmanlı İmparatorluğunun nihai tasfiyesi başlamıştır. Osmanlı İmparatorluğunun çöküşü ile beraber, İmparatorluğun Balkanlardaki Hristiyan tebaalarıyla ilgili gerçekleşmiş olduğu gibi, Anadoludaki Ermeni Meselesi uluslararası siyasi sistemdeki diplomatik tartışmaların gündeminin ön sıralarına getirilmiştir. Osmanlı İmparatorluğunun Birinci Dünya Savaşındaki yenilgisini takiben Müttefikler, Ermeni milliyetçilerine Osmanlı İmparatorluğu üzerine olan taleplerinin çoğunluğunu elde etmelerine izin vermeye hazırdılar. Sevr Antlaşması (10 Ağustos 1920) ile beraber, Birinci Dünya Savaşında kendilerine vermiş oldukları hizmete karşılık Müttefikler, Ermenilerin Doğu Anadoluya yönelik taleplerini onaylamıştır. Ancak Milli Mücadele sırasında Türklerin Doğuda Ermenilere, Batıda ise Yunanlılara karşı elde etmek olduğu zaferler Sevr Antlaşmasını butlan bir belge haline getirmiş ve Müttefikleri Lozanda (24 Temmuz 1923) Türklerle eşit konumda bir araya gelmeye zorlamıştır. Diğer bir deyişle, Sevr Antlaşmasından üç sene sonra Lozan Antlaşması imzalandığında, bırakın bir Ermeni devletini, antlaşmanın metni Ermenilerin milli topraklarından dahi hiçbir şekilde bahsetmemiştir. Kısacası Lozan Antlaşması, hem geçmişi yüzyıllara dayanan Doğu Sorununu, hem de bunun ayrılmaz bir parçası haline gelmiş olan Ermeni Meselesine bir son vermiştir.

(SEVRDEN LOZANA: ERMENİ SORUNU (1920-23))

From the mid 19th century until the beginning of the First World War the Ottoman Empire called the sick man of Europe faced multiple crises afflicting the Empire most of which resulted in the loss of territory and subjects. The Eastern Question the question of what should become of the Otttoman Empire- changed its character and final liquidation of the Ottoman Empire in Europe soon followed its collapse in Anatolia. With the demise of the Ottoman Empire the Armenian issue in Anatolia -as in the case of the Christian subjects of the Empire in the Balkans- was brought to the forefront of the diplomatic forums in the international political system. Following the defeat of the Ottoman Empire in the First World War the Allies were prepared to give the Armenian nationalists most of their demands over Turkey. With the Sevres Treaty (August 10, 1920) the Allies endorsed the Armenian claims to East Anatolia in return for the latters services to their cause during the First Word War. However, the Nationalist victories both against the Armenians in the East and against the Greeks in the West made the treaty a dead letter and compelled the Allies to meet the victorious Turks on equal terms at Luasanne (24 July 1923). In other words, three years later when the Lausanne Treaty was signed, the text did not contain any reference whatsoever to an Armenian National home, let alone a state. In short, the Lausanne Treaty put an end to the centruies old Eastern Question as well as the Armenian Question which became the integral part of it.

___

Akgül, Suat. Paris Konferansından Sevre Türkiyenin Paylaşılması Meselesi. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Journal no.23.

Akgün, Seçil Karal. General Harbordun Anadolu Gezisi ve (Ermeni Meselesine Dair) Raporu. in Kurtuluş Savaşı Başlangıcında Türk- Ermeni İlişkilerinde ABDnin Rolü. İstanbul 1981, s. 133-158; Fahir Armaoğlu, Amerika Sevr Antlaşması ve Ermenistan Sınırları., Belleten, cilt: LXI, Ankara: 1997.

Akgün, Seçil Karal. Kurtuluş Savaşı Başlangıcında Türk Ermeni ilişkilerinde ABDnin Rolü., in Tarih boyunca Türklerin Ermeni Toplumu İle İlişkileri, Ankara: 1985.

Akın, İlhan. Türk Devrim Tarihi. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1983.

Aktan, Gündüz Lozan Barış Antlaşması ve Ermeni Sorunu in Ermeni Sorunu: Temel Bilgi ve Belgeler (derleyen. Ömer Engin Lütem) Ankara: Ermeni Araştırmaları Enstitüsü.

Aya, Şükrü Server. Preposterous Paradoxes of Ambassador Morgenthau: A Factual Story about Politics, Propaganda and Distortions. Belfast: Athol Books, 2013.

Baysan, Galip, Sevrde Ermeni Meselesi Nasıl Sonuçlandı? in Antalya Bugün (online newspaper, 8, August, 2014);

Beyoğlu, Süleyman. Sevr ve Lozanda Ermeni Sorunu. Akademik Bakış, cilt: II, sayı.3, 2008

Bilgin, M. S., Lozan Konferansında Ermeni Meselesi: İtilaf Devletlerinin Diplomatik Manevraları ve Türkiyenin Karşı Siyaseti Belleten, LXIX, 254, (2005)

Bilsel, M. Cemil. Lozan II, Istanbul: Ahmet İhsan Matbaası, 1933.

Bogos Nubars Papers and the Armenian Question 1915-1918: Documents. (Watham: Mayreni Publishing , 1996) (edt. and translated by Vtche Ghazarian)

Burak, Durdu Mehmet. Lozanda Ermeni Meselesi Tartışmaları ATAM Dergisi No: 62.

Churchill, Winston S. The Aftermath 1918-1928. London: Thornton Butterworth, 1929, vol. V.

Demirci, Sevtap. Strategies and Struggles: British Rhetoric and Turkish Response: The Lausanne Conference 1922- 1923. Istanbul: The Isıs Press, 2005.

Erdal İlter, Ermeni İstekleri Karşısında Millî Teşekküllerin Tutumu (1919- 1922). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. 27-28, (May-November, 2001).

Ertan, Temuçin F. Ayastefanostan Lozana Siyasal Antlaşmalarda Ermeni Sorunu Yeni Türkiye, Ermeni Özel Sayısı, Ankara: 2001, Sayı:37.

Ferudun Ata, Divan-ı Harbi Örfi Mahkemesinde yapılan Tehcir Yargılamaları, Ermeni Soykırımı İddialarına bir Delil Olabilir mi? in Türk Ermeni İlişkilerinin Gelişimi ve 1915 Olayları Uluslararası Sempozyumu, Ankara: Gurup Matbaacılık, 2006. (yay. Haz. Hale Şıvgın)

Fisher, John. Curzon and British Imperialism in the Middle East 1916-1919. London: Frank Cass Publishers, 1999.

Gorder, A. Christian Van Armenian Christians and Turkish Muslims: Atrocity, Denial and Identity. Christianity and Human Rights Conference, (November 12-13, 2004), Samford University, Birmingham AL.

Grew, Joseph C. Turbulent Era: A Diplomatic Record of Forty Years 1904- 1945. London: Hammond and Co. 1953.

Harbord, Major General James G. Conditions in the Near East: Report of the American Military Mission to Armenia. Washington: Government Printing Office, 1920.

İnönü ,İsmet. Hatıralar. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1987.

Lewis, Bernard Modern Türkiyenin Doğuşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1970, çev. Metin Kıratlı.

Lippe, John W. Vander The Other Treaty of Lausanne: The American Public and Official Debate on Turkish-American Relations in The Turkish Yearbook, 1993 Vol. XXIII.

Lozan Barış Konferansı Tutanaklar-Belgeler, Birinci Takım, I/I , (Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi) (çev. Seha L. Meray)

McCarthy, Justin. The Report of Niles and Sutherland, XI. Turk Tarih Kongresi (1990).

McMeekin, Sean. The Russian Origins of the First World War. Cambridge Massachustts: The Belknap Press and Harvard University Press, 2011.

Mehdiyev, Gaffar Çakmaklı Ermenice Basında Lozan Barış Antlaşmasının İptali Talepleri ve Yeni Ermeni İddiaları. (Ankara: 90. Yılında Lozan ve Türkiye Cumhuriyeti Uluslararası Sempozyumu, 13-15 Kasım, 2013), (Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu and Hacettepe Universitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü)

Meray, Seha L. and Osman Olcay. Osmanlı İmparatorluğunun Çöküş Belgeleri, Ankara: 1997.

Nassibian, Akaby Britain and the Armenian Question 1915-1923. New York: St Martins Press, 1984.

Nihat Erim, Devletlerarası Hukuku ve Siyasî Tarih Metinleri: Osmanlı İmparatorluğu Andlaşmaları. Cilt I, Ankara: 1953.

Nur, Rıza, Hayat ve Hatıratım. Cilt III, İstanbul: Altındağ Yayınevi, 1968.

Öke, Mim Kemal. The Responses of Turkish Armenians to the Armenian Question, 1919-1926, in Armenians in the Ottoman Empire and Modern Turkey. 1912-26. İstanbul: Boğaziçi University Publications, 1984.

Öke, Mim Kemal. The Armenian Question. Ankara:Turkish Historical Society, 2001.

Ryan Papers, FO800/240 Saral, Ahmet Hulki Ermeni Meselesi, (Ankara: Genel Kurmay Basımevi, 1970).

Shaw, Stanford J. The Ottoman Holocaust in Türk Ermeni İlişkilerinin Gelişimi ve 1915 Olayları Uluslararası Sempozyumu, (yay. haz. Hale Şıvgın), Ankara: Gurup Matbaacılık, 2006.

Şimşir, Bilal N. Deportees of Malta and the Armenian Questionin Armenians in the Ottoman Empire and Modern Turkey (1912-1926), Istanbul: Bogazici University Publications, 1984.

Şimşir, Bilal N. Malta Sürgünleri ve Ermeni İddiaları in Türk Ermeni İlişkilerinin Gelişimi ve 1915 Olayları Uluslararası Sempozyumu. (yay. haz. Hale Şıvgın), Ankara: Gurup Matbaacılık, 2006.

Şimşir, Bilal N. Lozan Telgrafları I, 1922-23. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1990.

Tacar, Pulat and Maxime Gauin; State Identity, Continuity, and Responsibility: The Ottoman Empire, the Republic of Turkey and the Armenian Genocide: A Reply to Vahagn Avedian The European Journal of International Law, Vol. 23 no. 3, (2012).

Toksoy, Nurcan. Revanda Son Günler: Türk Yönetiminden Ermeni Yönetimine. Ankara: Orion Yayınevi, 2007.

Ural, Selçuk. Mondoros Mütarekesi ve Doğu Vilayetleri. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2008.

Uras, Esat. The Armenians in History and the Armenian Question. Istanbul: Documentary Publications, 1988.

Washburn, Child R. A Diplomat Looks at Europe. NewYork: Duffield and Co. 1925.

Zeidner, Robert Farrer, Tricolor over the Taurus, The French in Cilicia and Vicinity, 1918-1922. Ph.D. Thesis, University of Utah: 1991.

ISSN: 1303-5304
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2002
Yayıncı: Terazi Yayıncılık Basım Dağıtım Danışmanlık Eğitim Organizasyon Matbaacılık Kırtasiye Tic. Ltd. Şti.