Engellilerin Afete Dirençliliği ve Van’da Yerel Örgütlenme
Türkiye’de son on yıldır afet yönetimi anlayışında kriz yönetiminden risk yönetimine doğru bir dönüşüm gerçekleşmektedir. Katılımcılığa dayanan bu yeni yaklaşım, afet öncesinde tehlikelerin kavranmasını, bunların yol açabileceği zararların hesaplanmasını ve azaltılmasını amaçlamaktadır. Bu yolla gerçekleştirilecek afete duyarlı ve dirençli-dayanıklı bir toplumun inşasında (olabildiğince az etkilenme ve etkilerden hızla kurtulup eskisinden daha kaliteli yaşam çevreleri kurma) yerel yönetimlere ve sivil toplum kuruluşlarına büyük sorumluluklar düşmektedir. Ancak genel yönetim kültüründe yetki devri geleneği zayıf olan toplumsal sistemlerde yerel eyleyicilerin (aktör, fail) kendilerinden beklenen sorumlulukları yerine getirmelerine yarayacak bilgi, beceri ve deneyimleri (yani kapasiteleri) yeterince gelişmemektedir. Oysa depreme karşı direnç/dayanıklılık, ancak kırılgan grupların oluşturdukları taban örgütlerinin kapasiteleri gelişmişse gerçekleştirilebilir. Peki Van’da 2011 depremlerine kadar engelli grupları (için) kayda değer bir hazırlık yap(ıl)mamışken, son sekiz yılda herhangi bir adım atılmış mıdır; atılmışsa bunun içeriği nedir? Bu soruyu afet risk yönetimi açısından şöyle de sormak olanaklıdır: 2009 Hyogo Eylem Çerçevesi’nin geliştirilmiş hali olarak algılanabilecek 2015 Sendai Çerçevesi’nin Türkiye’de resmen benimsenmesinin etkileri artık gözlenebilir hale gelmiş midir? Bu makalede bu sorulara cevap ararken, Van’daki belediye ve engelli derneklerinin çalışmaları irdelenerek yerel örgütlenmelerin engellilerin afete karşı farkındalıklarının ve dirençlerinin yükseltilmesine bulundukları katkılar, kendi kapasiteleri, kendi aralarında ve afetle ilgili diğer kuruluşlarla yürüttükleri iş birlikleri, yapılan bir ampirik araştırmaya dayanarak sorgulanmaktır. Araştırmanın verileri 2018-2019’da derinlemesine görüşmelerle toplanmış ve nitel analize tabi tutulmuştur. Bulgular, Van’da engellilikle ilgili yerel örgütlerin, toplumun genelinde olduğu gibi afete yönelik farkındalıklarının zayıflığına, kendilerini sorun giderecek güçte eyleyiciler olarak görmediklerine ve bu yönde bir değişimi teşvik eden bir sosyo-politik iklimin eksikliğine işaret etmektedir. Makalede, engelli örgütlerinin çok boyutlu güçlenmesiyle bu sorunların aşılabileceği savunulmakta; bu doğrultuda, tabanda örgütlenmelerini ve yatay ilişkilerini geliştirebilecek iş birlikleri içinde afete hazırlanmalarını kolaylaştıracak bir dizi öneri geliştirilmektedir. Bu çalışma, Türkiye ölçeğinde engellilere yönelik dirençlilik çalışmalarına Van’ın yerel ortamından derlenmiş güncel ve gerçekçi katkılarda bulunmaktadır.
Anahtar Kelimeler:
Afet, Dirençlilik, Sivil Toplum, engellilik, Van
Disaster Resilience of Handicapped People and Local Organizations in Van
Turkey’s disaster management approach has been going through a transformation from crisis management to risk management during the last decade. Risk management approach is based on a participatory organization and its objective is to identify potential hassards before dissasters and mitigate or prevent them. Local administrations and civil society organizations assume vital responsibilities towards these ends in disaster resilient societies. However local actors, such as grass roots organizations of vulnerable groups, do not have capacity (knowledge, skills and experience) for accomplishing expected responsibilities in such societal systems which do not delegate power to local bodies. As such, there was almost no preparedness regarding the handicapped people’s resilience during the Van earthquakes in 2011 despite good guidence for action to combat disasters provided by the Hyogo Framework since 2009. Afterwards Turkey also officially adopted the Sendai Framework in 2015, which was an improved version of the Hyogo Framework. Now one may ask as to what extent the positive effects of these international guides for action become visible in practice in a local setting, Van. This article provides answers as to whether the municipality and civil society organizations in Van help increase disaster awareness and preparedness among handicapped people, and whether their organizational capacities and cooperation with other collective entitites have increased towards resilience. The qualitative research is based on data collected by in-depth interviews with the representatives and members of these organizations during 2018-2019. Research findings indicate local organizational capacieties and bottlenecks as well as possible solutions to main obstacles towards community resilience. It is expected that these updated and realistic findings derived from a local setting will contribute to the design of a comprehensive program for increasing the resilience level of the handicapped people living in Turkey’s disaster zones.
Keywords:
Disaster, Resilience, Civil Society, Disabilities, Van,
___
- Açıkalın, O. (2018). Bilim Toplulukları ve Sivil Toplum İşbirliğiyle Türkiye'de Depreme Dayanıklılık, 20. Yuvarlak Masa Toplantısı. 16 March 2018, ODTÜ Afet Merkezi, Ankara.
- Açıkalın, O. (2017a). Yüzyılın Hesabı: Deprem Bağlamında Dirayetli Toplumun Neresindeyiz? İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
- Açıkalın, O. (2017b). Civil Society and Disaster Resilience in Turkey (Un)Making Europe: Capitalism, Solidarities, Subjectivities, 13th Conference of the European Sociological Association, Atina – Yunanistan, 29 August – 1 September. www.esa13thconference.eu.
- Açıkalın, O. (2017c). Earthquakes and Society: Rethinking and Rebuilding Our Relations With Knowledge. Advances in Social Sciences Research Journal, 4(25): 146-156.
- AFAD. (2014). Müdahale, İyileştirme ve Sosyoekonomik Açıdan 2011 Van Depremleri. Ankara: AFAD.
- AFAD. (2018). Türkiye Deprem Tehlike Haritası. https://www.afad.gov.tr/tr/24212/Turkiye-Deprem-Tehlike-Haritasi
- Buluş Kırıkkaya, E., ve Gerdan, S. (2018). Engelli ve Engelli Adayı Bireylerin Bir Afet Anında Nasıl Davranacaklarına İlişkin Görüşleri. Resilience, 123-129.
- Creswell, J. W. (2016), Nitel Araştırma Yöntemleri: Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma Deseni, Ankara: Siyasal Kitabevi.
- Eliöz, M., Zeki Demir, A., Akbuğa, E. (2017). Engelli Dostu İller Sıralaması Çalışması. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 50, 348-365.
- Ergünay, O. (2008). Afet Yönetiminde Kurumsal Yapılanma ve Mevzuat Nedir? Nasıl Olmalıdır? İstanbul Depremini Beklerken Sorunlar ve Çözümler, Bildiriler Kitabı, ss.97-108. 20 Eylül 2008 CHP İstanbul Deprem Sempozyumu.
- Gökçen, O., Özden, Ş., ve Demir, A. (2008). Türkiye’de Afetlerin Mekansal ve İstatistiksel Dağılımı Afet Bilgileri Envanteri. Ankara: AFAD.
- Kıran, İ. ve Rashem, K. (2007). Zihinsel Engelli Çocuk Annelerine Eğitsel ve Psikolojik Destek. Büyüteç, Sayı 1, 28-29.
- Neuman, W, L. (2014). Toplumsal Araştırma Yöntemleri Nitel ve Nicel Yaklaşımlar, Cilt I, II, Ankara: Yayın Odası Yayıncılık.
- Okay, N., İlkkaracan İ. (2018). Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Afet Risk Yönetimi. Dirençlilik Dergisi, 2 (1): 1-12.
- Özceylan, D., Coşkun, E. (2012a). Türkiye’deki İllerin Sosyo- Ekonomik Gelişmişlik Düzeyleri ve Afetlerden Sosyal ve Ekonomik Zarar Görebilirlikleri Arasındaki İlişki. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 41(1): 31-46.
- Özceylan, D., Coşkun, E. (2012b). Van Depremleri Sonrası Yaşananlar Işığında Sosyal ve Ekonomik Zarar Görebilirlik Çalışmalarının Önemi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Dergisi, 7(1): 167-186.
- PreventionWeb. (2019). Opinion: Disaster Displacement is a 21st Century Challenge. www.preventionweb.net, May 14, 2919.Saygılı, S. (2011). Yaşlı Kimdir? Somuncu Baba Dergisi, Sayı 134, 67-68.
- Sendai Afet Risk Azaltımı Çerçevesi (SFDR). (2015). Sendai Afet Risk Azaltımı Çerçevesi Raporu 2015-2030. http://www.preventionweb.net/files/43291_sendaiframeworkfordrren.pdf
- Varol, N., Gültekin, T. (2016). Afet Antropolojisi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(59): 1431-1436.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2017
- Yayıncı: Eskişehir Teknik Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
Sosyal Kırılganlık İndeksinin CBS ile Haritalanması: İzmir İli Örneklemi
Engellilerin Afete Dirençliliği ve Van’da Yerel Örgütlenme
Sürdürülebilir Bir Yönetim Paradigması: Ortopedik Engelli Bireylerin Afetlere Hazırlık Seviyeleri
Afet Farkındalık Eğitimlerinde Verimliliği Arttıran Modeller
Emel SONKAYA, G. Gülnaz GÜLTEKİN, Burhan ULUTAŞ
Afet Sakınımında Özel Gereksinimli Bireyler için Geliştirilecek Mekansal Planlama İlkeleri
Ezgi ORHAN, H.çağatay KESKİNOK