Yerel Demokrasi Arayışında Mahalle Yönetimi

Planlama disiplini kadar mekân sosyolojisinin de ilgi alanı olan mahallenin, topluluk-temelli yöntem ve araçlarla iyileştirilebilmesi için Türkiye’deki mevcut planlama sistematiğinde ve mevzuatında ayrıcalıklı bir yere sahip olması gerekliliğine ve başta mekânsal düzenlemeler olmak üzere merkezi yönetimin karar alma mekanizmalarına dahil olmada gerçek katkılar sunabileceğine inanılmaktadır. Kentin tarihiyle ve yapılanmasıyla özdeş olan bu birim, aslında çok düzeyli ve çok aktörlü yönetişimin de önemli bir bileşenidir. Türkiye’dekinden farklı olarak Batı’da, uzun yıllardır daha çok sivil toplum, katılım, yetki desantralizasyonu gibi yerel (katılımcı) demokrasinin ilgisindeki yaklaşımların konusu olagelmiş; mahalle yönetimi fikri ve uygulaması ise kamu politikasına bağlanmıştır. Yerel demokrasiyi oluşturabilmek ve güçlendirebilmek için mahalle tabanlı bir örgütlenme modelinin, bugün en eleştirilen noktada devletin de demokratikleşmesinde önemli adımlar atılmasına yardımcı olacağı düşünülmektedir. Bu görüşten yola çıkarak makale, 31 Mart 2019 yerel seçimleri yaklaşırken mahalle yönetimini ve -tek yetkilisi sayılması nedeniyle- muhtarlığı da süregiden tartışmalara dahil etmeyi; yanı sıra yalnızca seçim öncesini değil, seçim sonrasındaki 5 yıllık yönetim sürecini de hedefleyerek öneriler geliştirmeyi; mahalle içerisinden öznelerin talep ve beklentilerini ise görünür kılmayı amaçlamaktadır. Bu kapsamda Osmanlı ve Cumhuriyet dönemleri ile “Yeni Türkiye” yaklaşımında, merkezi otorite tarafından sürekli yeniden şekillendirilen yetki ve sorumluluk alanı tariflerinden ve siyasi iktidarın beyanlarından çıkarımlarla muhtarlık kurumunun hukuki boyutundaki düzenlemeler ele alınacaktır. Ardından İstanbul, Sarıyer İlçesi’nde uzun yıllardır kentsel dönüşüm baskısı karşısında örgütledikleri mücadele ve dayanışma pratikleriyle öne çıkan Sarıyer mahallelerinin, muhtar(lık) lardan talep ve beklentilerini içeren söylemleri incelenecektir. Sarıyer Mahalleler Birliği çatısı altında bir araya gelen Sarıyer mahallelerinin seçilme nedeni; hakları adına mahalle dernekleri, kooperatifleri ve muhtarlık gibi mevcut kurumsal yapılanmaları kullanma ve dönüştürme gücüne sahip olmalarıdır. Sonuçta ise yerel demokrasiye ulaşmayı kolaylaştıracak çeşitli ilkeler hatırlatılmaya, mahalle yönetimi ve muhtarlık merkezli öneriler geliştirilmeye çalışılacaktır.

Neighborhood Governance in the Pursuit of Local Democracy

In recent years, many studies state an interdisciplinary approach to understand the neighborhood as a unique space in the city. One of the common propositions of these studies is that the neighborhood would be improved by community-based methods and tools. Furthermore, in the case of Turkey’s urbanization, the neighborhood should have a privileged place in planning practice, including legislative tools and spatial decisions, because the neighborhood has such a potential to affect the community, thus the central governing practices. The neighborhood unit as an identical part of the city’s history and structure defines a multi-level and multi-actor governance. Despite the fact that Turkey’s urbanization practice shares some similarities with Western cities, differences occur in governance, and the neighborhood has been a subject of the approaches under local (participatory) democracy, such as civic society, participation, and decentralization. Thus, the idea and the practice of neighborhood governance are linked to public policy. Furthermore, empowerment of community-based participation in neighborhood organization is an essential necessity for both local and central democratization processes of Turkey with respect to governance. From this perspective, the aim of the present study was to expand the ongoing debates about local government by examining the neighborhood governance and most importantly by emphasizing the unique position of the neighborhood council, muhtarlık, which defines a significant characteristic of neighborhood governance in Turkey. The period that the present study is opened for discussion is important, because Turkey’s new local election will be held on March 31, 2019. Thus, the present study also aimed to expand the debates by representing the requests and expectations of local actors and communities and new propositions. In this context, the institutional development of muhtarlık will be examined in two periods (The Ottoman and The Republic) and one approach (“New Turkey”) with emphasizing the continuities and the paradigm shifts in the political, discursive, and legislative areas. The present study focuses directly on demands of Sarıyer neighborhoods, which have a significant position in Turkey’s neighborhood governance because of their struggle, empowerment, and solidarity practices against urban transformation treatment. In conclusion, influential principles will be reminded for local democracy, and suggestions will be developed within the base of neighborhood governance and muhtarlık.

PDF

___

Akyıldız, A. (2006). Türkiye’de Muhtarlık Teşkilâtının Kuruluşu ve Gelişimine Genel Bir Bakış. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 14, 11-30.
Alver, K. (2010). Mahalle: Mekân ve Hayatın Esrarlı Birlikteliği. İdealkent Dergisi, Aralık 2010, Sayı 2, 116-139.
Arıkboğa, E. (1999). Yerel Yönetim Açısından Mahalle Muhtarlığına Bir Bakış. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 8(3), 103-125.
Arısoy, A. (2019). Kendiliğinden Olanı Yönetmek. Birikim Dergisi, 358/359, s. 31-35.
Aslan, Ş. (2009, 8 Mayıs). Kentin politik mahallelerinde “mahalli politikanın sınırları”. BirGün Gazetesi.
Atam, Ş. (2013). Osmanlı Devletinde Muhtarlık Teşkilatının Kurulması: Niğde Merkez Sancağı ve Bor Kazası örneği. Zeitschrift für die Welt der Türken, 5/1, 291-310.
Baday, Ö. N. (2011). Modern Kent Mekânlarında Mahallenin Konumu. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Bal, H., Aygül, H., Uysal, M. T. ve Oğuz, Z. N. (2012). Muhtarların Sosyal-Ekonomik Özellikleri ve Mahalle-Kentsel Sorunlara Yaklaşımları, Isparta Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17/2, 17-40.
Bardakçı, M. (2015, 24 Mayıs). Biz seçimlerle ilk defa 1833’te tanıştık ve 43 yıl boyunca sadece muhtar seçtik. Haber Türk Gazetesi.
Bayraktar, U. (2019). Müşterekler Siyaseti: Kentte Hemmahal, Hemzemin, Hemhal, Hemdert Olabilmek. Birikim Dergisi, 358/359, s. 8-18.
Bayramoğlu Alada, A. (2001). Yeni Bir Toplumsal Yapılanma İçin İşlevsel Bir Kamu Alanı: Mahalle. 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 5. Türkiye Şehircilik Kongresi: Avrupa Birliği Süreci ve Planlama içinde (s. 345- 353). Ankara: TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını.
Bayramoğlu Alada, A. (2008). Osmanlı Şehrinde Mahalle. İstanbul: Sümer Kitabevi.
Behar, C. (2014). Bir Mahallenin Doğumu ve Ölümü (1494-2008), Osmanlı İstanbulu’nda Kasap İlyas Mahallesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Bingham Blomgren, L., Nabatchi, T. ve O’Leary, R. (2005). The New Governance: Practices and Processes for Stakeholder and Citizen Participation in the Work of Government. Public Administration Review, 65(5), 547-58.
Bora, T. (2016, 7 Haziran). Yeni Türkiye. Birikim Dergisi (Haftalık yazılar) http://www.birikimdergisi.com/haftalik/7718/yeni-turkiye#. XGcRLqf7nOQ
Bulut, Y. (2001). Mahalle Muhtarlığı Üzerine Bir Araştırma. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 10(3), 32-51.
Cerasi, M. M. (1999). Osmanlı Kenti: Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi. Aslı Ataöv (Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Çadırcı, M. (1993). Türkiye’de Muhtarlık Kurumunun Tarihi Gelişimi. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 2/3, 3-11.
Çadırcı, M. (2007). Türkiye’de Muhtarlık Teşkilatının Kurulması Üzerine Bir İnceleme. Tülay Ercoşkun (Der.), Tanzimat Sürecinde Türkiye: Ülke Yönetimi içinde (s. 13-27). Ankara: İmge Kitabevi.
Ercoşkun, T. (2012). Osmanlı Devleti’nde Muhtarlık Kurumunun İşleyişine İlişkin Düzenlemeler ve Gözlemler. Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 60, 131-154.
Ergenç, Ö. (1984). Osmanlı Şehrindeki “Mahalle”nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine. Osmanlı Araştırmaları (The Journal of Ottoman Studies) IV, 69-78.
Erman, T. (2010). Kent Çeperindeki Bir “Devrimci” Mahalle: 1970’lerden 2000’lere Mahallenin Değişen Anlamı. İdealkent Dergisi, Aralık 2010, Sayı 2, 170-173.
Erses, S. M. (2002). Mahalle Kimliği. İstanbul Dergisi, Sayı 40: Mahalle Özel Dosyası, 59-65.
Eryılmaz, B. (1988). Türkiye’de Köy ve Mahalle Muhtarlıklarının Ortaya Çıkışı ve Gelişimi. Türk İdare Dergisi, (378), 465- 475.
Farrelly, M. ve Sullivan, H. (2010). Discourses of Democracy in Neighborhood Governance. Critical Policy Studies, 4:3, 234-249.
Geray, C. (1995). Kent Yönetimi için Yeni Yaklaşımlar ve Komşuluk (Mahalle) Biriminin Önemi. Çağdaş Yerel Yönetimler, 4(6), 27- 38.
Göküş, M., Bayrakcı, E. ve Alptürker, H. (2013). Mahalle Yönetimi ve Mahalle Muhtarlarının Vatandaşlar Tarafından Değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18/2, 31-45.
Huang, Y. (2003). A Room of One’s Own: Housing Consumption and Residential Crowding in Transitional Urban China. Environment and Planning A, 35(4), 591-614.
Jones, B. (1990). Neighborhood Planning: A Guide for Citizens and Planners. Amerika: American Planning Association.
Kavruk, H. (2004). Köy ve Mahalle: Yerleşim ve Yönetim Birimi. Ankara: Odak Yayınevi.
Kaufman, H. F. (1959). Toward an Interactional Conception of Community. Social Forces, 38(1), 8-17.
Keleş, R. (1980). Kentbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Lowndes, V. ve Sullivan, H. (2008). How Low Can You Go? Rationales and Challenges for Neighbourhood Governance. Public Administration, 86(1), 53–74.
Muhtarlık: Mahallede yaşayanın seçilmiş iktidarı. (2014, 5 Şubat). Sarıyer Mahalleden, 8-11.
Ortaylı, İ. (2000). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840- 1880). Ankara: TTK Yayınları.
Ortaylı, İ. (2007). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat.
Özbek Eren, İ. (2017). Mahalle: Yeni Bir Paradigma Mümkün mü? İstanbul: Tuti Kitap.
Scavo, C. (1993) The Use of Participative Mechanisms by Large US Cities. Journal of Urban Affairs 15(1), 93–109.
Şahin, M. ve Işık, E. (2011). Osmanlı’dan Cumhuriyete Mahalle Yönetimi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 30, 221-230.
Tunç, H. (2008). Demokrasi Türleri ve Müzakereci Demokrasi Kavramı. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XII, 1113-1132.
Wagenaar, H. (2007). Governance, Complexity and Democratic Participation: How Citizens and Public Officials Harness the Complexities of Neighborhood Decline. American Review of Public Administration, 37(1), 17-50.
Wellman, B. (2005). Community: From Neighborhood to Network. Communications of the ACM, 48(10), 53-55.
Wilkinson, K. P. (1972). A Field Theory Perspective for Community Development Research. Rural Sociology, 37(1), 43-52.
Wills, J. (2016). Emerging Geographies of English Localism: The Case of Neighbourhood Planning. Political Geography, 53, 43-53.
Yalçıntan, M. C. (2009, 9 Mayıs). İnsana dönüşün ölçeği: Mahalle. BirGün Gazetesi.
Yıldırım, F. (2003). Yerel Yönetimler ve Yeni Siyasetler. Gündüz Vassaf (Der.), Özgürleşmenin Sorunları: Mehmet Ali Aybar Sempozyumları 1997- 2002 içinde. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
URL-1: https://www.icisleri.gov.tr/secim-guvenligi-degerlendirme-toplantisi-01-02-2014, (Erişim tarihi: 22.06.2017)
URL-2: https://www.icisleri.gov.tr/icisleri-bakanligi-bakanlar-arasi-devirteslim-toreni25112015, (Erişim tarihi: 22.06.2017)
URL-3: https://www.icisleri.gov.tr/icisleri-bakani-suleyman-soylunun19-ekim-muhtarlar-gunu-mesaji, (Erişim tarihi: 22.06.2017)
URL-4: https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/2745/cumhurbaskani-erdogan-muhtarlara-seslendi-buyuk-devlet-olma-vizyonu-yerelden-baslar, (Erişim tarihi: 28.07.2018)
URL-5: https://www.tccb.gov.tr/konusmalar/353/2991/ikinci-muhtarlartoplantisinda-yaptiklari-konusma, (Erişim tarihi: 28.07.2018)
URL-6: https://www.tccb.gov.tr/konusmalar/353/29791/dorduncumuhtarlar-toplantisinda-yaptiklari-konusma, (Erişim tarihi: 28.07.2018)
URL-7: https://www.tccb.gov.tr/konusmalar/353/35907/9-muhtarlar-toplantisinda-yaptiklari-konusma, (Erişim tarihi: 28.07.2018)
URL-8: https://www.tccb.gov.tr/konusmalar/353/35911/10-muhtarlartoplantisinda-yaptiklari-konusma, (Erişim tarihi: 28.07.2018)
URL-9: https://www.tccb.gov.tr/konusmalar/353/37215/16-muhtarlartoplantisinda-yaptiklari-konusma, (Erişim tarihi: 30.07.2018)
URL-10: https://www.tccb.gov.tr/konusmalar/353/38597/19-muhtarlartoplantisinda-yaptiklari-konusma, (Erişim tarihi: 30.07.2018)
URL-11: https://www.tccb.gov.tr/konusmalar/353/43825/22-muhtarlartoplantisinda-yaptiklari-konusma, (Erişim tarihi: 30.07.2018)
URL-12: https://www.tccb.gov.tr/konusmalar/353/87288/41-muhtarlartoplantisinda-yaptiklari-konusma, (Erişim tarihi: 30.07.2018)
URL-13: https://www.tccb.gov.tr/konusmalar/353/89110/43-muhtarlartoplantisinda-yaptiklari-konusma, (Erişim tarihi: 30.07.2018)
URL-14: https://www.tccb.gov.tr/konusmalar/353/89357/45-muhtarlartoplantisinda-yaptiklari-konusma, (Erişim tarihi: 30.07.2018)
URL-15: https://www.tccb.gov.tr/konusmalar/353/91756/46-muhtarlartoplantisinda-yaptiklari-konusma, (Erişim tarihi: 30.07.2018)
URL-16: https://www.trthaber.com/haber/gundem/cumhurbaskani-erdogan-yikmakla-kapatmakla-milletimize-hizmet-verilmez-369094.html, (Erişim tarihi: 30.12.2018)
URL-17: https://www.tccb.gov.tr/konusmalar/353/99739/48-muhtarlartoplantisinda-yaptiklari-konusma, (Erişim tarihi: 10.01.2019)