Hacer HOCAOĞLU, Gözde KOCA, Sema BEHDİOĞLU, Musa DEMİRHAN

VERGİ UYUMUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN DEMATEL YÖNTEMİ İLE ANALİZİ: KÜTAHYA İLİ ÖRNEĞİ

Tüm devletlerin gelirini oluşturduğu vergiler, vatandaşların gelirleri veya varlıkları üzerinden alınmaktadır. Vatandaşlardan alınan bu vergiler kamu ihtiyaçları doğrultusunda kullanılarak, gönüllülük esasıyla vergiye tam uyum beklentisiyle toplanmak istenmektedir. Bu bağlamda; bu çalışmada da Kütahya Defterdarlığı’nda çalışan uzman kişilerin görüşleri alınarak vergi uyumunu etkileyen faktörlerin önem derecesinin ve faktörler arası ilişkilerinin DEMATEL yöntemi ile analiz edilmesi amaçlanmıştır. Çalışmaya, Kütahya Defterdarlığı’nda görevli 20 uzman dahil edilmiştir. Çalışmanın sonucunda en önemli ana faktörün “Ekonomik Faktörler” olduğu görülürken, en önemsiz faktörün ise “Vergi Sistemiyle İlgili Faktörler” olarak görülmüştür. Ayrıca, “Psikolojik Faktörler” ile “Vergi Sistemiyle ilgili Faktörler” etkileyen faktörler olarak belirlenirken, etkilenen faktörler ise Ekonomik, Siyasi, Sosyal ve Demografik faktörler olmuştur. “Ekonomik Faktörler” diğer dört faktör üzerinde en fazla etkiye sahip olan faktör olurken, “Vergi Sistemiyle İlgili Faktörler” en fazla etkilenen faktörler olarak belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

DEMATEL, Çok Kriterli Karar Verme, Vergi Uyumu, Vergi., Multi-Criteria Decision Making, Tax Compliance, Tax.

ANALYSIS OF FACTORS AFFECTING TAX COMPLIANCE WITH DEMATEL METHOD: THE CASE OF KÜTAHYA PROVINCE

The taxes on which all states generate their income are levied on the income or assets of the citizens. These taxes collected from the citizens are used in line with public needs, and it is desired to be collected on a voluntary basis with the expectation of full compliance with the tax. In this context, in this study, it is aimed to analyze the importance of the factors affecting tax compliance and the relations between them by the DEMATEL method by taking the opinions of experts working in Kütahya Revenue Office. 20 expert working in Kütahya Revenue Office were included in the study. As a result of the study, it was seen that the most important main factor was "Economic Factors", while the least important factor was "Factors Related to the Tax System". In addition, while “Psychological Factors” and “Factors Related to the Tax System” were determined as influencing factors, the affected factors were Economic, Political, Social and Demographic factors. While "Economic Factors" was the factor with the most impact on the other four factors, "Factors Related to the Tax System" were determined as the most affected factors.

Keywords:

Multi-Criteria Decision Making, Tax Compliance, Tax., DEMATEL,

PDF

___

Akbelen, Z., & Aydın, Z. B. (2019). Vergi Afları ve Vergilemede Adalet Algısının Vergi Uyumuna Etkisi: Bursa İli Örneği. International Journal of Social Inquiry, 12 (2), 409-437.
Akbelen, Z., Bayram Arlı, N., Leba, R., & Aydemir, M. (2021). Sosyal Normlar ve Dağıtım Adaleti Algısının Vergi Uyumu Üzerindeki Etkileri. International Journal of Social Inquiry, 14 (1), 1-25.
Aktan, C. (2012). Vergi Psikolojinin Temelleri ve Vergi Ahlakı, Çimento Endüstirisi İşveren Sendikası, İstanbul.
Arıkan, Z. ve Yurtsever, H. (2004). Türkiye'de Mali Affın Nedenleri, Etkileri ve Sonuçları. Yaklaşım Dergisi, 12 (136), 60-64.
Arıman, Y., & Tuncer, M. (2015). Aile ve çevre, genel ekonomik görünüm ve vergi faktörlerinin seçmenlerin siyasi tercihleri üzerindeki etkisi: Trabzon ili örneği. International Journal of Social Sciences and Education Research, 2 (1), 219-231.
Arıman, Y. (2019). Kamu Harcamalarının Vergi Uyumuna Etkisi: Türkiye Örneği. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi.
Atçeken, F. D., Altundemir, M. E., & Turan, A. H. (2018). Vergi Aflarının Vergi Uyumuna Etkisi: Kocaeli Örneği. Maliye Araştırmaları Dergisi, 4 (1), 59-75.
Bagdigen, M., & Erdoğan, A. (2010). Vergi Uygulamaları Karşısında Mükelleflerin Tutum ve Davranışlarının Tespiti: Zonguldak İli Örneği. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar Dergisi, 47 (548), 95-112.
Biberoğlu, E. (2006). Türkiye'de Gönüllü Vergi Uyumu (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi.
Bişgin, A., Ünlüer, S., & Üyümez, M. E. (2019). Muhasebe Meslek Mensupları ile Vergi Mükelleflerinin Karşılaştıkları Sorunlar ve Çözüm Önerileri: Vergi Uyumuna İlişkin Bir İnceleme. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (4), 281-298.
Candan, T. (2004). Yargı Kararları Işığında Vergi Kayıp ve Kaçağı, Türkiye'de Vergi Kayıp ve Kaçakları Önlenmesi Yolları, 19. Türkiye Maliye Sempozyumu, Antalya, 255-280.
Çataloluk, C. (2008). Vergi Karşısında Mükelleflerin Tutum ve Davranışları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (20), 213-228.
Demircan Siverekli, E. (2003). Vergilendirmenin Ekonomik Büyüme ve Kalkınmaya Etkisi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21, 98-114.
Demirtaş, B. K. (2021). Vergi Uyumu Davranışı ve Laboratuvar Deneyleri: Bir Yazın Taraması. Maliye Dergisi, 180, 115-143.
Dey, S., Kumar, A., Ray, A., & Pradhan, B. B. (2012). Supplier selection: integrated theory using DEMATEL and quality function deployment methodology. Procedia Engineering, 38, 3560-3565.
Didinmez, İ., & Seçilmiş, E. (2018). İdare-Mükellef İlişkilerinin Vergi Uyumu Üzerine Etkileri. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(2), 105-128.
Doğan, B. S. (2020). Demografik Faktörlerin Vergi Uyumu Üzerindeki Etkisi. Journal of Politics Economy and Management, 3 (2), 11-21.
Doğan, G. (2021). Türkiye'de Gönüllü Vergi Uyumunu Etkileyen Faktörler. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.
Doğan, E., & Sarıçimen, G. (2021). Vergi Yükü Perspektifinden Vergi Uyumu: 81 İl Bazında Ampirik Bir Değerlendirme. Vergi Raporu, 256, 133-154.
Düzen, N. (2006). Duygu-Durumlarda Yönelmişliğin İkili Yapısı: Bilinç Oluşmasında Bilişsel İşlemler Ve Duygusal İzlemler Etkileşimi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi.
Jackson, B. R., & Milliron, V. C. (1986). Tax Compliance Research: Findings, Problems, and Prospects. Journal of Accounting Literature, 5 (1), 125-165.
Karaca, C., Oktay, S., & Yemez, İ. (2020). Vergi Uyumunun Ekonomik ve Sosyo-Kültürel Belirleyicileri: Sivas İli Örneği. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, (2020 Sonbahar Özel Sayı I/II), 62-73.
Kaya, A. (2008). Türkiye'de Net Bölgesel Mali Yansıma. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi.
Khodamipour, A., Shahamabad, M. A., & Shahamabad, F. A. (2021). Fuzzy AHP-TOPSIS method for ranking the solutions of environmental taxes implementation to overcome its barriers under fuzzy environment. Journal of Applied Accounting Research, 23 (3), 541-569.
Kılıç, S., & Aytaç, D. (2019). Gönüllü Vergi Uyumunu Etkileyen Bir Faktör Olarak Etnosentrizim. Third Sector Social Economic Review, 54 (3), 1357-1376.
Kitapçı, İ. (2015). Vergi Etiği, Vergi Psikolojisi, Verginin Sosyal-Psikolojik Teorisi, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
Koca, G., Ekinci, F., & Şimşek, M. (2019). Vergi Gelirleri Bakımından OECD Ülkelerinin Performansının Bütünleşik Entropi-Aras Yöntemi ile Değerlendirilmesi. Electronic Journal of Social Sciences, 18 (70), 964-985.
Koçyiğit, M. (2019). Vergi Uyumu Ve Uyumsuzluğu Sonucunda Oluşan Mükellef Tiplerinin Belirlenmesi: Kocaeli Örneği. (Yayınlanmamış Yüksek lisans Tezi). Kütahya Dumlupınar Üniversitesi.
Korlu, R. K., & Çetinkaya, Ö. (2016). Vergi Bilincinin Gelişiminde Yerelleşme Faktörünün Rolü. Can, A. V., Şahin, K. ve Uçar, M. K. (Ed.) 13. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi, 28-31 Ekim 2015, Bakü-Azerbaycan. Bildiriler Kitabı (s. 1-10).
Kumluca, İ. (2003). Vergiye Gönüllü Uyumu Etkileyen Faktörler. Vergi Sorunları Dergisi, 180, 91-97.
Manda, S., & Bansal, S. K. (2020). Evaluation of recent corporate tax reduction in India using MCDM approach. Journal of Public Affairs, 20 (4), e2270.
Muhammad, M. N., & Cavus, N. (2017). Fuzzy DEMATEL method for identifying LMS evaluation criteria. Procedia Computer Science, 120, 742-749.
Ömür, Ö. M., & Bellikli, U. (2019). Vergiye Gönüllü Uyumu Etkileyen Sosyal Faktörlerin Vergi Tahsilat Oranları ile İlişkisi: Doğu Karadeniz Bölgesindeki Seçilmiş İllerde Bir Araştırma. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (2), 241-265.
Özvar, S., & Saruç, N. T. (2021). Vergi Uyumu ve Ödül Etkisi: Gelir ve Kurumlar Vergisinde Uygulanan İndirim. Maliye Dergisi, 181, 112-140.
Parfenova, L., Pugachev, A., & Podviezko, A. (2016). Comparative analysis of tax capacity in regions of Russia. Technological and Economic Development of Economy, 22 (6), 905-925.
Rousseav, J. J. (2013). Toplum Sözleşmesi, Türkiye İşbankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Sağlam, A. (2014). İhtilaflı Bazı Vergi Cezalarının Vergi Yargısı Bağlamında Değerlendirilmesi. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 4, 1-18.
Sandalcı, U. (2020). Vergiden kaçınmayı etkileyen faktörlerin yapısal eşitlik modeli ile analizi. Alanya Akademik Bakış, 4 (3), 1033-1056.
Sandalcı, Ü. U., & Sandalcı, İ. (2021). TOPSIS Yöntemiyle Vergi Denetim Performans Değerlendirmesi: 2005-2019 Dönemi. Mali Çözüm Dergisi, 31 (167), 187-212.
Sandmo, A. (2005). The theory of tax evasion: A retrospective view. National Tax Journal, 58 (4), 643-663.
Savaşan, F. (2006). Vergi Aflarına Mükellef Tepkisi: Türkiye'de Vergi Aflarından Kimler Faydalanıyor?. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 149-171
Saygın, Ö. (2013). Vergi Uyumu Ve Vergi İdaresinin Vergi Uyumuna Etkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi.
Shieh, J. I., Wu, H. H., & Huang, K. K. (2010). A Dematel Method in Identifying Key Success Factors of Hospital Service Quality. Knowledge-Based Systems, 23 (3), 277-282.
Şahin, M. (2016). Mükellef Psikolojisi: Teorik Bir İnceleme. Küresel İktisat ve İşletme Çalışmaları Dergisi, 5 (10), 52-65.
Tabakan, G., & Avcı, O. (2021). Vergiye Gönüllü Uyumu Etkileyen Faktörlerin Lojistik Regresyon Analizi ile Belirlenmesi. Sosyoekonomi, 29 (48), 541-561.
T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı (2023). Merkezi Yönetim Bütçe İstatistikleri. (Erişim: 23.04.2023, https://muhasebat.hmb.gov.tr/merkezi-yonetim-butce-istatistikleri)
Tekin, A., & Gürçam, Ö. S. (2019). Davranışsal İktisat ve Vergi Uyumu Arasındaki İlişki Üzerine Genel Bir Değerlendirme. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6 (5), 65-76.
Topkan, Z. (2016). Gönüllü Vergi Uyumu ve Türkiye’de Gelir İdaresinin Rolü. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi.
Uyanık, A. (2019). Vergi Bilinci ve Vergiye Gönüllü Uyumun Vergi Gelirlerine Etkilerinin Değerlendirilmesi. Maliye Dergisi, 177, 354-386.
Wu, W.-W. (2008). Choosing Knowledge Management Strategies by Using a Combined ANP and DEMATEL Approach. Expert Systems with Applications, 35 (3), 828-835.
Yoruldu, M. (2020). Vergi Uyumu ve Vergiye Uyum Sağlayan Mükelleflere Tanınan Vergi Teşvikinin Değerlendirilmesi. Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (3), 55-64.
Yurdadoğ, V., Gökbunar, R. & Tunçay, B. (2016). Vergi Uyumunu Belirleyen Faktörlere Genel Bir Bakış. Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakultesi Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 23 (3), 805-816.
Yurdakul, A. (2013). Vergi Ahlakını Belirleyen Faktörlerin Analizi: Bursa İli Örneği. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi.
Yüksek, E., Afşar, K. E., & Tezel, B. T. (2022). Vergi Uyumunun Etmen Tabanlı Modellemesi: Türkiye Örneği. Vergi Raporu, 270, 116-135.