BİR DESTAN KAHRAMANI OLARAK ALPAMIŞ'IN SOSYAL STATÜSÜ

Bu makalede Vadim V. Trepavlov tarafından hazırlanmış olan "Yakut Destan Kahramanının Sosyal Statüsü" isimli makale esas alınarak Alpamış Destanının Kazak varyantı üzerinden Alpamış'ın sosyal statüsü belirlenmeye çalışılmıştır. Alpamış Destanı "Altay, Kazak, Karakalpak, Özbek, Başkurt Türkleri tarafından bilinen bir destandır. Bu destanın Türk kültüründeki önemini göstermesi bakımından yayılmış olduğu coğrafya önemlidir. Destanda epik Türk destanlarının pek çoğunda görülen çocuksuzluk ve bunun çözümü, kahramanın nişanlısını almak için savaşması, kahramanın bir hile ile düşmanları tarafından esir edilişi, esaretten kurtulup öcünü alması, kendi yurduna dönmesi ve tüm bu aşamalarda kahramanın en büyük yardımcısı olan at motifi bariz olarak görülmektedir. Bu makalede bu motifler, kahramana kazandırdığı sosyal statü ve toplumsal değer açısından incelenmiştir.

ALPAMIS'S SOCIAL STATES AS THE MAIN CHARACTER OF AN EPOS

In this essay, it's tried to identify Alpamış's status via Alpamış epos Kazak variant by basing essay named "Yakut Epos character's social status perepered by Vadim V. Trepavlov. Alpamış Epos is known by Altay, Kazak, Kara Kalpak and Başkurt Turkish. The planes this epos is seen are important because of showing it's importance in Turkish culture. In this epos, as usual in most of the Turkish epos, having no child and the way to solve this, character's lighting to get his fiance back, character's being captured by his enemias with trick, character's escaping and taking his revenge, coming back his own country and horse motif which is the biggest helper of the main character in these steps are clearly seen. In this essay, these motifs are analysed about giving social status to main character and cultural value.

PDF

___

ALYILMAZ, C. (1996). "Köktürk Yazıtları ve Köktürk Yazıtlarında Atlar", Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Erzurum, s. 155-164
ARAZ, R. (2006). "Eski Türk Destanlarında ve Türk Şiirinde Öne Çıkan Tipler", Bizim Külliye, Sayı 27, s. 32-38.
ATSIZ GÖKDAĞ-ÜÇÜNCÜ, B.-K. (2007). Başlangıcından Günümüze Türk Destanları, Akçağ, Ankara.
BARS, M. E. (2008). "Köroğlu Destanı'nda At, Kadın, Silah", Turkish Studies, 3/2 İlkbahar, s.164-178.
BAŞER, S. (2006). Kutadgu Bilig'de Kut ve Töre, Sakarya Valiliği Kültür Yayınları, Sakarya.
BAYAT, F. (2003). Köroğlu Şamandan Âşık'a, Alptan Erene, Akçağ, Ankara.
BORATAV, P. N. (1982). Folklor ve Edebiyat I, Adam Yayınları, İstanbul.
BORATAV, P. N. (1984). Köroğlu Destanı, Adam Yayınları, 1984.
ÇAĞBAYIR, Y. (2007). Ötüken Türkçe Sözlük, 1. Cilt, Ötüken Yayınları, İstanbul.
ÇINAR, A. A. (1993). Türklerde At ve Atçılık, Ankara.
ÇORUHLU, Y. (1995). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, Seyran Yay., İstanbul.
ÇOBANOĞLU, Ö. (1996). "Lord Raglan'ın Batı Halk Kahramanı Kalıbı Açısından Oğuz Kağan ve Er Töştük Destan Kahramanlarına Bir Bakış", Umay Günay Armağanı, (ed.Özkul Çobanoğlu; Metin Özaslan), Feryal Matbaacılık, Ankara, s.202-210.
ÇOBANOĞLU, Ö. (2011). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Akçağ, Ankara.
ÇOBANOĞLU, Ö. (2003). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, Akçağ, Ankara.
ERGİN, M. (2005). Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
ERGİN, M. (2008). Dede Korkut Kitabı, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
EKİCİ, M. (1995). Dede Korkut Hikâyeleri Tesiri İle Teşekkül Eden Halk Hikâyeleri, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara. EKİCİ, M. (2004). Türk Dünyasında Köroğlu, Akçağ Yay, Ankara.
ELÇİN, Ş. (1997). "Atların Doğuşları ile İlgili Efsaneler", Halk Edebiyatı Araştırmaları 2, Akçağ Yay., Ankara, s. 502-506.
ELÇİN, Ş. (1997). "Türklerde Atın Armağan Olması", Halk Edebiyatı Araştırmaları 2, Akçağ Yay, Ankara, s.518-524.
FEDAKAR, S. (2001). "Alpamış Destanı ve Bey Böyrek Hikayesi Arasında Bir Karşılaştırma", Milli Folklor, Yıl 13, Sayı 51, s. 51-64.
FEDAKAR, S. (2004). "Alpamış Destanı ve Dede Korkut Kitabı'nda Kahramanların Ortaya Çıkışı", Milli Folklor, Yıl 16, Sayı 61, 134- 141.
GÖKALP, Z. (1976). Türk Medeniyeti Tarihi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
GÜRSOY-NASKALİ, E. (1995). Bozkırdan Bağımsızlığa Manas, TDK,Ankara
GÜVEN, M. (2003). "Oğuz Kağan Destanı'nda Hayvanlar", Milli Folklor, Yıl 15, Sayı 57, s. 82-91.
İNAN, A. (1998). Makaleler ve İncelemeler, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
KAFESOĞLU, İ. (2007). Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınları, İstanbul.
KAPLAN, M. (2004). "Dede Korkut Kitabında Hayvanlar", Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I, Dergâh Yay., İstanbul 2004, s.51.
KAŞGARLI, M. (2007). Divanü Lügati't Türk, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
KOCA-UĞURLU, S. K.-S. (2010). "Dede Korkut Hikâyelerinden Hareketle Türk Kültüründe Erkek Evlat Olarak Oğul Kavramı", Akademik Bakış Dergisi, Sayı 22, s.1-10.
KÖSOĞLU, N. (1997). Türk Dünyası Tarihi ve Türk Medeniyeti Üzerine Düşünceler, Ötüken Yayınları, İstanbul.
OĞUZ, Ö. (2000). Türk Dünyası Halk Biliminde Yöntem Sorunları, Akçağ, Ankara.
OH, E. (2012). "Kore Cumong ve Özbek Alpamış Kahramanlık Destanlarında Olay Örgüsü", Milli Folklor, Yıl 24, Sayı 93, s. 88-100.
ÖNAL, M. N. (2009). "Kutsalın Türk Kültüründeki İzleri: Tanrısal Simgecilik", Milli Folklor, Yıl 21 Sayı 84, s. 57-72.
ÖNCÜL, K. (2010). Eski Türk Kültürü ve Halk Edebiyatı Ürünlerinde Başkaldırı Kavramı, Manas Yayıncılık, Elazığ.
ÖZARSLAN, M. (2011). "Dede Korkut Boylarında Toy, Şölen, Eğlence Kavramları Üzerine", I. Altun ve T. T. Kaya (Ed.), Halk Kültüründe Eğlence Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, s. 600-616, Motif Vakfı Yayınları, İstanbul.
ÖZARSLAN, M. (1998). "Oğuz Kağan Destanı'nda Tarihi, Dini, Beşeri ve Tabiatüstü Unsurlar", Dursun Yıldırım Armağanı (ed. Metin Özarslan; Özkul Çobanoğlu), Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık, Ankara, s. 424-439.
ÖZ ÖZCAN, A. (2006). "Alpamış Destanında Mizahi Unsurlar", Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 3, Sayı 3, s. 31-49.
ÖZSOY, B. S. (2004). Dede Korkut Kitabı, Manisa.
SEYİDOĞLU, B. (1996). "Mitolojik Dönemde At", Umay Günay Armağanı, (ed.Özkul Çobanoğlu; Metin Özaslan), Feryal Matbaacılık, Ankara, s.51-55.
SÖYLEMEZ-ALİYEVA, O.-L. (2000). "Alpamış Batır ve Er Targın Destanlarında Kahraman, Kadın ve At Motifleri Üzerine Bir Deneme", A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 14, s. 35-46.
TÜRKMEN, F. (1995). Manas Destanı Üzerinde İncelemeler (Çeviriler-1), TDK, Ankara.
Türk Dil Kurumu (2005), Türkçe Sözlük, TDK Yay., Ankara.
Türk Dünyası Edebiyat Tarihi 1. Cilt (2002), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığ Yayınları, Ankara.
ÜÇÜNCÜ, K. (2006). Kazak Türklerinin Kahramanlık Destanı Alpamış, Töre Yayın Grubu, İstanbul.
YAKICI, A. (2007). "Halk Anlatılarında Yer Alan Köroğlu Tipleri ve Âşık Köroğlu'nun Bu Tipler Arasındaki Yeri", Millî Folklor, S. 76, s.113-123.
YARDIMCI, M. (2007) "Türk Destanlarında Tipler ve Motifler", Destanlar, Ankara, s.50-69.
YILDIRIM, Dursun (1998), Türk Bitiği, Akçağ Yayınları, Ankara.
YILDIZ, N. (1995). Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü İle İlgili Tespit ve Tahliller, TDK, Ankara.
YILDIZ, N. (2009). "Türk Destanlarında Çocuksuzluk", Milli Folklor, S. 82, s. 76- 88.
YILMAZ, G. (2010). "Erken Dönem Türk Düşüncesinde 'Devlet' Kavrayışı", Turan İlim ve Medeniyet Dergisi, Sayı 10, s. 79-137.