Ahmet TEMEL

7624

FIKIH USULÜNÜN BAĞIMSIZ TE’LİF ASRINDA İCMĀʿ TARTIŞMALARI: HİCRİ ÜÇÜNCÜ ASIRDA İCMĀʿ DELİLİNİN GELİŞİMİ

Bu makale hicrî üçüncü asırda farklı kişi ve grupların icmāʿ üzerine yaptıkları tartışmaların izini sürerek fıkıh usulü tarihi bakımından karanlık çağ olarak tavsif edilen bu dönemde icmāʿ delilinin gelişimini incelemeyi amaçlamaktadır. Bu dönemde müstakil risalelerde, bazı eserlerin mukaddimelerinde ve farklı disiplinlere ait eserlere içkin bir biçimde gerçekleşen bu tartışmalar, hem bu üç gruba giren çalışmalardan bugüne ulaşanlar hem de bu tartışmalara katılan ilim adamlarına daha sonraki fıkıh usulü literatüründe yapılan atıflar kaynak alınarak tespit edilmeye çalışıldı. İcmāʿın hücciyeti ve mahiyeti şeklinde iki ana başlık etrafında toplanabilecek bu tartışmalar neticesinde icmāʿa karşı önceleri temkinli yaklaşan kişi ve grupların hicrî üçüncü asır sonu itibarıyla icmāʿı ya yeniden tanımlama ya da daha önceki pozisyonu terk etme yoluyla büyük bir otorite de atfederek bu delili benimsediği tespit edilmiştir. İcmāʿın kurucu teorisyenleri olarak anabileceğimiz ehl-i re’y eğilimine sahip âlimlerin de başlangıçtaki teorilerini kendilerine yöneltilen eleştiriler ışığında gözden geçirerek daha rafine hale getirdikleri görülmüştür. Nihaî olarak bu asırda yeniden yorumlama ve tashih yoluyla yapılan katkıların icmāʿın türleri ve mertebelerine dönüşerek sonraki fıkıh usulü literatüründe icmāʿın ele alınış biçimlerini köklü bir biçimde etkilediği tespiti yapılmıştır.

The Debates over Ijmāʿ in the Period of Independent Production of Uṣūl al-Fiqh: The Development of Ijmāʿ During the Third Century After Hijra

This article aims to examine the development of ijmāʿ as a legal-theoretical source in in the third century after hijra, which has been labeled as the dark era in the history of uṣūl al-fiqh, by tracing back the ideas of different people and groups on ijmāʿ. It has tried to uncover these debates that were housed in independent treatises, in introductory chapters of certain works, and in the works of various disciplines written during this period, by referring both to the extant works falling into these three sets of sources and to the references made in the later literature of uṣūl al-fiqh to the scholars of the period who participated in these discussions. As a result of these discussions that can be classified under two rubrics as the validity and the nature of the ijmāʿ, it has been identified that the people and groups who had been cautious towards ijmāʿ before recognized ijmāʿ by assigning a great authority to it either by redefining the concept or abandoning their previous positions as of the end of the third century. It has been observed that scholars of ahl al-raʾy who can be referred to as the founding theorists of ijmāʿ, have also revised their original theories in the light of the criticisms directed to them. Finally, it has been discovered that the contributions made through reinterpretation and correction in this century have transformed into the types and ranks of ijmāʿ, and it was radically influenced the topic of ijmāʿ by the ways in which it was handled within the subsequent works in the literature of uṣūl al-fiqh.
PDF

___

  • Aḥmed b. Ḥanbel. el-ʿAḳīde li’l-Imām Aḥmed Ibn Ḥanbel (der. Ḫallāl). Thk. Abdulaziz es-Seyrevān. Şam: Daru’l-Kuteybe, 1988.
  • Aḥmed b. Ḥanbel, İmām. Musnedu’l-İmam Aḥmed b. Ḥanbel. Thk. Şuʿayb el-Arnaʾūṭ ve Adil Murşid v.dğr. b.y.: Muʾessesetu’r-risāle, ty.
  • Alluş, EbūʿAbdullah ʿAbduselām b. Muḥammed. Taḳr̄bu’l-Medārik Bi-Şerḥi Risāleteyi’lLeys̱b. Saʿd ve’l-İmām Mālik. Beyrut: el-Mektebu’l-İslāmı̄, 1995.
  • Aybakan, Bilal. Fıkıh İlminin Oluşum Sürecinde İcma. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
  • Buḫārı̄, Ebū ʿAbdullah Muḥammed b. İsmâʿı̄l b. İbrāhı̄m el-. El-Cāmiʿu’l-Musnedi’ṣṢaḥīḥi’l-Muḫtaṣar Min Umūri Rasūlillah Sallallāhu ʿaleyhi ve Sellem ve Sunenihi ve Eyyāmihi. Thk. Muḥammed Zuheyr b. Nāṣır. b.y.: Dāru tavḳ en-necāt, ty.
  • Ceṣṣāṣ, EbūBekr Aḥmed b. ʿAlı̄er-Rāzī. El-Fuṣūl Fiʾl-Uṣūl. Thk. Uceyl Cāsim en-Neşemī. Kuveyt: Vizāratuʾl-evkāfiʾl-Kuveytiyye, 1994.
  • Crone, Patricia. Roman, Provincial, and Islamic Law : The Origins of the Islamic Patronate. Cambridge New York: Cambridge University Press, 1987.
  • Cuveynı̄, İmāmuʾl-Ḥarameyn el-. El-Burhān Fī Uṣūliʾl-Fıḳh. Thk. Ṣalāh b. Muḥammed b. ʿAveyde. Beyrut: Dāruʾl-kutubiʾl-ʿilmiyye, 1997.
  • Dārimı̄, Ebū Muḥammed ʿAbdullah b. ʿAbdurraḥmān ed-. Sunen. Thk. Ḥuseyin Selīm Esed ed-Dārānı̄. Suudi Arabistan: Dāru’l-muġnı̄, 2000.
  • Dönmez, İbrahim Kâfi. “İcmâ.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/417-431. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • EbūDāvūd, es-Sicistānı̄. Sunen. thk. Muḥammed Muḥyiddīn ʿAbdulḥamīd. Beyrut: elMektebetu’l-ʿasriyye, ty.
  • Ebū ʿUbeyd, el-Ḳāsim b. Sellām el-Baġdādı̄. Kitābu’l-ʾemvāl. Thk. Ḫalı̄l Muḥammed Harrās. Beyrut: Dāru’l-fikr, ty.
  • Eraslan, Şule. Klasik İcma Teorisine Modern Yaklaşımlar. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora tezi, 2011.
  • Ḫaffāf, EbūBekir Aḥmed b. ʿUmer. Al-Aḳsām ve’l-Ḫiṣāl. Dublin: Chester Beaty, Yazma Eser No: 5115.
  • Ḥāris̱el-Muḥāsibı̄, EbūʿAbdillah el-Ḥāris̱b. Esed. El-Mekāsibū ve’l-Verʿu Veʾş-Şubhetu ve Beyānu Mubāḥihā ve Maḥẓūrihā ve Iḫtilāfuʾn-Nās Fī Ṭalebiha ve’r-Redd ʿale’lG ̣̇āliṭīn Fīhi. Thk. Nūr Saʿı̄d. Beyrut: Dāru’l-fikri’l-Lubnānı̄, 1992.
  • Hasan, Ahmad. The Doctrine of Ijmāʿin Islam. Islamabad: Islamic Research Institute, 1984.
  • Ḫaṭı̄b el-Baġḍāḍı̄, EbūBekir Aḥmed b. ʿAlı̄b. S̱ābit b. Aḥmed b. Mehdı̄el-. El-Faḳīh ve’lMutefaḳḳih. Thk. Ebū ʿAbdurraḥman Ādil b. Yūsuf El-G arrāzī. Suudi Arabistan: Dāru İbnuʾl-cevzī, 2000.
  • Ḫayyāṭ, ʿAbdurrahı̄m b. Muḥammed. Kitābu’l-Intiṣār. Thk. Henrik Samuel Nyberg. Kahire: Daru’l-arabiyye li’l-kitab, 1993.
  • İbn Ebı̄Şeybe, EbūBekir. El-Kitābu’l-Muṣannef Fī’l- Eḥādīs̱ve’l-Ās̱ār. Thk. Kemāl Yūsuf el-Ḥūt. Riyāḍ: Mektebetu’r-Rüşd, ty.
  • İbn Ḥacer, Ebū’l-Faḍl Aḥmed b. ʿAlı̄el-ʿAsḳalānı̄. “Fetḥu’l-Bārı̄Şerḥu Ṣaḥı̄ḥi’l-Buḫarı̄.” Thk. Muḥammed Fuʾad ʿAbdu’l-Bāḳı̄. Beyrut: Dāru’l-Maʿrife, 1959.
  • İbn Ḥazm, Ebū Muḥammed ʿAlı̄b. Aḥmed b. Ṣaʿı̄d el-Endelusī. El-İḥkām Fī UṣūliʾlAḥkām. Thk. eş-Şeyḥ Aḥmed Muḥammed Şākir. Beyrut: Dāruʾl-āfāḳiʾl-cedı̄de, 1926.
  • İbn Māce, Ebū ʿAbdillāh Muḥammed b. Yezı̄d. Sunen. Thk. Muḥammed Fuʾād ʿAbdulbāḳi. Beyrut: Dāru iḥyāi kutubi’l-ʿarabiyye, ty.
  • İbn Sureyc, Aḥmed b. ʿUmer. El-Vedāʾiʿ Li-Manṣūṣi’ş-Şerāʾiʿ. Thk. Ṣāliḥ ibn ʻAbd Allāh ibn Ibrāhīm Duwaysh. Saudi Arabia, 1990.
  • İbnu’l-Kaṣṣār. “El-Muḳaddime.” In Muḳaddime fī uṣūli’l-fıḳh1. Thk. Muṣṭafā Maḫdūm. 1999. Riyad: Dāru’l-Muʿallime, ty.
  • İbnu’l-Murtaḍā, Aḥmed b. Yaḥyā. Minhācu’l-Vuṣūl Ilā Mi‘yāri’l-‘uḳūl Fī ‘ilmi’l-Uṣūl. Thk. Aḥmed A. M. Māḫiẕī. San’a: Daru’l-hikme Yemeniyye, 1992.
  • Ḳāḍī Nuʿmān, Ebū Ḥanı̄fe. İḫtilafu Uṣūli’l-Meẕāhib. Beyrut: Dāru’l-Endelus, 1983.
  • Kerı̄m, ʿİmād Muḥammed. El-Ārāʾu’l-Uṣuliyye Li’l-İmām Muḥammed b. Cerīr Eṭ-Ṭaberī. Daru’n-Nūr, 2018.
  • Kinānī, Abdulazı̄z b. Yaḥyāel-. El-Ḥayde. Thk. Ali b. Muhammed. Medine: Mektebetu’lʿUlūm vel’ hikem, 2002.
  • Mâlik, İmâm. “Muvaṭṭaʾu Mâlik Bi-Rivâyeti Muḥammed b. El-Ḥasan Eş-Şeybânî.” Thk. ʿAbdulvehhâb ʿAbdullatîf. b.y.: Mektebetu’l-ʿilmiyye, ty.
  • Ressı̄, Ḳāsim b. İbrāhı̄m. Mecmūʿ Kutub Ve-Rasāʾili’l-Imām El-Ḳāsim Ibn İbrāhīm ErRessī. Thk. Abdulkerim Ahmed Cadabān. San’a: Daru’l-hikme Yemeniyye, 2001.
  • Şāfiī, Muḥammed b. İdrīs eş-. Cimâʿuʾl-ʿilm. Thk. Aḥmed Muḥammed ʿAbdulazı̄z. Beyrut: Dāruʾl-kutubiʾl-ʿilmiyye, 1984.
  • Şāfiī, Muḥammed b. İdrīs eş-. Er-Riṣāle. Thk. Aḥmed Şākir. Mısır: Mektebetuʾl-Ḥalebı̄, 1940.
  • Schacht, Joseph. “Foreign Elements in Ancient Islamic Law.” Journal of Comparative Legislation and International Law 32 (1950): 9–17. http://www.jstor.org/ stable/754369.
  • Schacht, Joseph. The Origins of Muhammadan Jurisprudence. Oxford: Clarendon Press, 1979.
  • Şeybānı̄, Ebū ʿAbdullah Muḥammed b. Ḥasan b. Ferḳad el-Ḥanefı̄. El-Ḥucce ʿalā Ehli’lMedine. Thk. Mehdi Ḥasen el-Keylānı̄El-Ḳādı̄rī. Beyrut: ʿAlemu’l-kutub, 1982.
  • Şeyḫel-Mufı̄d. Et-Teẕkire Bi-Uṣūli’l-Fiḳh. Thk. Şeyh Mehdi Necef. Beyrut: Dāru’l-mufı̄d, 1993.
  • Şeyḫ et-Tūsı̄, Ebū Caʿfer. El-ʿUdde Fī Uṣūli’l-Fıḳh. Thk. Muhammed Mehdi Necej. Muessesetu Āli Beyt, ty.
  • Şeyḫet-Tūsı̄, EbūCaʿfer eş-. Et-Tibyān. thk. Ahmed Habib. 1989.
  • Seyyid el-Murtaḍā es-. Eẕ-Ẕerīʿa. Thk. Ebū’l-Kāsim el-Kercı̄. Tahran: Danişgah, 1927.
  • Seyyid el-Murtaḍā, Es-. El-Fuṣūlu’l-Muḫtāra. Thk. Seyyid Nureddīn el-Iṣbehānī. elMuʾtemeru’l-ʿalemi li-elfiyyeti ŞeyḫMufı̄d, 1993.
  • Shamsy, Ahmed. The Canonization of Islamic Law: A Social and Intellectual History. Cambridge: Cambridge University Press, 2014.
  • Stewart, D J. “Muḥammad b. Dāʾūd Al-Ẓāhirī’s Manual of Jurisprudence.” In Studies in Islamic Legal Theory. Thk. Bernard Weiss. 99–159. Leiden: Brill, 2002.
  • Stewart, D J. “Muhammad b Jarir Al-Tabari’s Al-Bayan ’An Usul Al-Ahkam and the Genre of Usul Al-Fiqh in Ninth Century Baghdad.” ’Abbasid Studies 135 (2004): 321–349.
  • Temel, Ahmet. “Fıkıh Usulü Tarihinde Dört Temel Şerʿî Delil Tertibinin Gelişimi.” Eskiyeni 40 (March 20, 2020):73–95. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.673398.
  • Tirmiẕı̄, EbūʿI ̄sāMuḥammed b. ʿI ̄sā. Sunen. thk. Beşşar ʿAvvad Maʿrūf. Beyrut: Dāru’lgarbi’l-İslāmı̄, 1998.
  • Yenidoğan, Adem. “İmâm Şâfiî (ö. 204/820)’nin İcmâ Anlayışı.” Marife: Bilimsel Birikim (Marife: Dini Araştırmalar Dergisi) XIII/1 (2013): 89–105. http://ktp2.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=88693125&Mak aleAdi=İcma.
  • Yılmaz, Fetullah. “İbn Hazm’da İcmâ Kavramı.” İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi. 21 (2013): 131–158. http://ktp2.isam.org.tr/ detayilhmklzt.php?navdil =tr&midno =62066250&MakaleAdi=İcma.
  • Zeylaʿı̄, EbūMuḥammed Fahruddı̄n ʿOsmān b. ʿAlı̄b. Mihcen b. Yūnus es-Ṣūfı̄el-Bāriı̄ ez-. Naṣbu’r-Rāye. Thk. Muhammed ʿAvame. Beyrut: Muassasa al-Rayyān, 1993.
  • ʿAbdulvehhāb, el-Ḳāḍı̄ Ebū Muḥammed. “İcmāʿu Ehli’l-Medı̄ne.” In Muḳaddime fī uṣūli’l-fıḳh. Thk. MuṣṭafāMaḫdūm. Riyad: Dāru’l-Muʿallime, 1999.
  • ʿAbdurrezzāḳ ̣eṣ-Sanʿānı̄, Ebū Bekr. El-Muṣannef. thk. Ḥabı̄bu’r-Raḥmān el-Aʿẓamı̄. Hindistan: el-Meclisu’l-ʿilmı̄, ty.
  • ʿUbeydi’l-Cubeyrı̄, ̣Kāsım b. Ḫalef Ebū. “Et-Tavassuṭ.” In Muḳaddime fī uṣūli’l-fıḳh. Thk. MuṣṭafāMaḫdūm. Riyad: Dāru’l-Muʿallime, 1999.
Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi-Cover
  • ISSN: 2148-4899
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Başlangıç: 2014
  • Yayıncı: PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

İşitme Engelliler Okulunda Görev Yapan Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Değerlendirmeleri Işığında Güçlü ve Zayıf Yönleriyle DKAB Dersi

Ayşegül GÜN

Yahudiliğin Erkek Egemen Anlayışı

İsmet EŞMELİ, Muhammed İsmail HİÇYILMAZ

Ali Tantâvî'nin "İki Yetim (Yetimân)" Adlı Hikayesinin Kısa Tahlili

Zeynep ARKAN

Mucizeler Gerçekten Felsefî-Teolojik Bir Problem Midir?

Sait KAR

SAHABELERİN HADİSTE METİN TENKİDİYLE İLGİLİ ÇALIŞMALARDAKİ ARAŞTIRMA EĞİLİMLERİ

Yahya MAABDEH

االتجاهات البحثية فيدراسات نقد متن الحديثعند الصحابة "دراسة نقدية "

Yahya MAABDEH

CİBRÎL’İN MAHİYETİYLE İLGİLİ BİR DEĞERLENDİRME

Haydar GÜNGÖR

Cibril'in Mahiyetiyle İlgili Bir Değerlendirme

Haydar GÜNGÖR

Hz. Osman ile Evliliği Bağlamında Nâile Bint el-Ferâfisa'nın Hayatı

Gencal ŞENYAYLA

KINALIZÂDE’NİN AİLE AHLÂKINA BAKIŞI

Kemal GÖZ