ABDURRAHMAN el-CÂMÎ'NİN NEFHATÜ'L-TE'YÎD FÎ ŞERHİ KELİMETİ'T-TEVHİD ADLI RİSALESİNİN TAHKİK VE TAHLİLİ

Bu çalışma, Türkiye’de Molla Câmî olarak da bilinen Abdurrahman el-Câmî’nin (ö.998/1492) Nefhatü’t-te’yîd fî şerhi kelimeti’t-tevhîd adlı risâlesinin tahkikini ele almaktadır. Abdurrahman el-Câmî birçok tasavvuf eseri kaleme alan üretken bir yazar olarak tanınmaktadır. O, İbn Arabî ekolü ve Nakşibendî tarikatının tasavvufî şiirler kaleme alan önde gelen şairidir. O, ardında birçok kitap ve öğrenci bırakmıştır. Onun bize ulaşan çalışmalarından biri de Nefhatü’t-te’yîd’dir. Bu risâlenin Türkiye kütüphanelerinde beş nüshası bulunmaktadır. Bu nüshaların hepsi Süleymaniye Kütüphanesi'ndedir. Bu çalışmada gerçekleştirilen tahkik, beş nüsha içerisinden iki nüsha esas alınarak yapılmıştır. Çünkü bu iki nüshada müellifin önsözü bulunmakta iken diğer nüshalarda bulunmamaktadır. Ayrıca bu iki nüsha, diğerlerinden daha az hata barındırmaktadır. Bu risâle, kelime-i tevhidin i‘râbı ile ilgilidir. Molla Câmî bu risalede, kelime-i tevhîdin i‘râb vecihleri konusunda ortaya konulan görüşleri eleştirerek bu i‘râb vecihlerini kelime-i tevhîdin anlamına katkısını da dikkate alarak tartışmıştır. Bu i‘râb vecihlerini eleştirmesinin ardından kelime-i tevhîdin i‘râbı konusunda kendi görüşünü ortaya koymuştur. O, bu konuda yerleşik nahiv kurallarını ve diğer dilbilim araçlarını kullanarak Kur’ân’ın nazil olduğu dönemdeki muhatabın durumunu ve kelime-i tevhidin onlara ne anlam ifade ettiğini dikkate almıştır. 

___

  • إعراب لا إلٰه إلا الله؛ تأليف ابن هشام جمال الدين أبي محمد الأنصاري النحوي، تحقيق حسن موسى الشاعر، الجامعة الإسلامية، المدينة 1409هـ.
  • الإيضاح في علوم البلاغة؛ تأليف محمد بن عبد الرحمن بن عمر أبي المعالي جلال الدين الشافعي المعروف بخطيب القزويني، تحقيق محمد عبد المنعم خفاجي، الطبعة الثالثة، دار الجيل، بيروت بدون التاريخ.
  • البدر الطالع بمحاسن من بعد القرن السابع؛ تأليف محمد بن علي الشوكاني، دار المعرفة، بيروت بدون التاريخ.
  • تاريخ الأدب العربي؛ تأليف كارل بروكلمان، نقله إلى العربية عبد الحليم النجار والسيد يعقوب بكر، الهيئة المصرية العامة للكتاب، القاهرة 1993م.
  • تحفه سامي؛ تأليف سام ميرزاى صفوي، مطبعة أرمغان، طهران 1314.
  • تكمله حواشي نفحات الأنس؛ تأليف رضى الدين عبد الغفور لاري، طهران 1343.
  • التلخيص في علوم البلاغة؛ تأليف محمد بن عبد الرحمن بن عمر أبي المعالي جلال الدين الشافعي المعروف بخطيب القزويني، تحقيق عبد الرحمن البرقوقي، الطبعة الثانية، دار الفكر العربي، مصر 1350/1932.
  • سنن النسائي؛ تأليف أبي عبد الرحمن أحمد بن شعيب الخراساني النسائي، تحقيق عبد الفتاح أبي غدة، الطبعة الثانية، مكتب المطبوعات الإسلامية، حلب 1406/1986.
  • معجم المؤلفين تراجم مصنفي الكتب العربية؛ تأليف عمر بن رضا بن محمد راغب بن عبد الغني كحّالة، مكتبة المثنى، دار إحياء التراث العربي، بيروت 1957م.
  • نفحة التأييد في شرح كلمة التوحيد؛ تأليف عبد الرحمن الجامي المعروف بمُلَّا جَامِي المكتبة السليمانية، سَرَز، رقم 03916، ورقة 2و- 4و؛ حميدية، رقم 01441، ورقة 142و- 145ظ؛ نور عثمانية، رقم 4423، ورقة 109و- 110و؛ شيخ زاده محمد، رقم 110، ورقة 222ظ- 225ظ؛ شيخ فاتح، رقم 05349؛ ورقة 94و.
  • Okumuş, Ömer, “Câmî, Abdurrahman”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1993, VII, 94-99.