Nesrin SÖNMEZ, Melike KOÇYİĞİT ÖZYİĞİT, Ömür GÜREL SELİMOĞLU

Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Programı Öğrencilerinin Özel Eğitimde Öz-Yeterlik Algıları

Türkiye’de üniversitelerin rehberlik ve psikolojik danışmanlık (RPD) programı mezunları eğitim kurumlarında çalıştıklarında “rehber öğretmen” kadrosunda görev yapmaktadır. Rehber öğretmenler eğitim kurumlarında gelişimi olağan seyreden öğrencilerle yürüttükleri psikolojik danışma ve rehberlik (PDR) uygulamaları yanında, okuldaki özel gereksinimli öğrencilere, öğretmenlerine ve ailelerine yönelik olarak da önemli görevler yürütmektedir. RPD programında öğrenim gören öğrencilerin özel eğitimde PDR hizmetlerine ilişkin öz-yeterlik algılarını belirlemek üzere yürütülen bu çalışmada, öğrencilerin öz-yeterlik algıları çeşitli değişkenler açısından incelenmiştir. Betimsel tarama modeli ile gerçekleştirilen çalışmanın katılımcıları iki üniversitenin RPD programında öğrenim gören ve çalışmaya katılmaya gönüllü olan 243 öğrencidir. Çalışmada veri toplama aracı olarak kişisel bilgi formu ve Rehber Öğretmen Özel Eğitim Öz-Yeterlik Ölçeği (RÖ-ÖEÖYÖ) kullanılmıştır. Veriler SPSS 20 paket programı aracılığıyla analiz edilmiş, analizler için bağımsız gruplar için t testi ve ANOVA kullanılmıştır. Çalışma sonunda, RPD öğrencilerinin özel eğitim öz-yeterlik algıları orta düzey olarak belirlenmiştir. Öğrencilerin özel eğitim öz-yeterlik algıları cinsiyet, alınan dersler ve özel gereksinimli birey(ler)le etkileşimde bulunma süresi açısından farklılaşmazken, sınıf düzeyi ve ileride özel eğitimle ilgili bir kurumda çalışma isteğine göre anlamlı düzeyde farklılaşmıştır.

Anahtar Kelimeler:

rehberlik ve psikolojik danışma; özel eğitim; öz-yeterlik algısı

School Counselor Candidates’ Perceptions of Self-Efficacy in Special Education

Students who graduated from the guidance and counseling program (GaCP) of the universities in Turkey serves as "school counselor" in educational institutions. School counselors working in educational institutions carry out important tasks for the students with special needs, teachers and their families in the school as well as counseling and guidance services (CaGSs) with the students whose development is normal. In this study conducted to determine the school counselor candidates’ perceptions of self-efficacy regarding CaGSs in special education, self-efficacy perceptions of the school counselor candidates in special education were examined in terms of various variables. The survey model consisted of 243 participants who were volunteers to participate in the GaCP of two universities. Personal information form and School Counselors’ Self-Efficacy Scale regarding Special Education (SCSSSE) was used as a data collection tool. Data analysis was analyzed by SPSS 20 package program and a t-test for independent groups and ANOVA were used for analysis. At the end of the study, school counselor candidates’ perceptions of self-efficacy in special education were determined as medium level. Candidates’ self-efficacy perceptions in special education did not differ in terms of gender, lessons learned and duration of interaction with the individual(s) with special needs, but significantly differed according to class level and the desire to work in an institution related to special education in the future.

Keywords:

guidance and counseling; special education; self-efficacy perception,

PDF

___

Akalın, S. (2014). Okul öncesi eğitim kurumlarında çalışan rehber öğretmenlerin kaynaştırma uygulamalarına ilişkin gereksinimleri. International Journal of Early Childhood Special Education, 6(1), 115-142. https://www.int-jecse.net/index.php/ijecse/article/view/83/74. Erişim tarihi: 24.04.2018
Aksoy, V. ve Diken, İ. H. (2009). Rehber öğretmenlerin özel eğitimde psikolojik danışma ve rehberliğe ilişkin öz yeterlik algılarının incelenmesi. İlköğretim Online, 8(3), 709-719. https://dergipark.org.tr/download/article-file/90830. Erişim tarihi: 17.01.2018
Altun, F. (2015). Üstün yetenekli öğrencilerin psikolojik danışma ve rehberlik ihtiyaçları, psikolojik danışma yaşantıları ve rehber öğretmenlerin üstün yeteneklilerle ilgili yeterlik düzeyleri. Yayınlanmamış doktora tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon, Türkiye.
Alver, B. Bozgeyikli H. ve Işıklar, A. (2011). Psikolojik danışma ve rehberlik programı öğrencilerinin kaynaştırma eğitimine yönelik tutumlarının incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(1), 155-168.
Arşit, M. H. (2019). Özel eğitim okullari ile rehberlik ve araştirma merkezlerinde görev yapan rehberlik öğretmenlerinin özel eğitimde rehberlik ve psikolojik danişma hizmetlerine ilişkin özyeterliliklerinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Biruni Üniversitesi, İstanbul, Türkiye.
Balcı, S. (2017). Okul Psikolojik Danışmanı Öz Yetkinlik Ölçeği’nin Türk kültüründeki psikometrik özellikleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 18 (2), 633-649.
Bandura, A. (1989). Human agency in social cognitive theory. American Psychologist,44(9), 1175-1184.
Bandura, A. (2009). Cultivate self efficacy for personal and organizational effectiveness. In E. A. Locke (Ed.), Handbook of principles of organizational behavior (2nd ed.), (pp.179-200). New York: Wiley.
Bandura, A. & Locke, E. (2003). Negative self - efficacy and goal effects revisited. Journal of Applied Psychology, 88(1), 87 – 99. doi: 10.1037/0021-9010.88.1.87
Cimşir, E. & Carney, J. L.V. (2017) School counsellor training, attitudes, and perceptions of preparedness to provide services to students with disabilities in inclusive schools in Turkey. European Journal of Special Needs Education, 32,(3), 346-361, doi: 10.1080/08856257.2016.1240340.
Daniels, J. A. & Larson, L. M. (2001). The impact of performance feedback on counseling self-efficacy and counselor anxiety. Counselor Education and Supervision, 41(2), 120–130. doi: 10.1002/j.1556-6978.2001.tb01276.x.
Deck, M., Scarborough, J. L., Sferrazza, M. S., & Estill, D. M. (1999). Serving students with disabilities: Perspectives of three school counselors. Intervention in School and Clinic, 34, 150-155. doi: https://doi.org/10.1177/105345129903400305
Deniz, S. (2016). Rehber öğretmen adaylarının özel eğitime yönelik özyeterlik algılarının incelenmesi. Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, 17(38).154-175.
Fraenkel, J. R., Wallen, N. E. & Hyun, H. H. (2012). How to design and evaluate research in education (8th ed.). New York: McGraw-Hill.
Gündüz, B. ve Çelikkaleli, Ö. (2009). Okul psikolojik danışmanlarında mesleki yetkinlik inancı. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 119-133.
Gürbüz, S. F. ve Bozgeyikli H. (2014). Rehberlik ve araştırma merkezlerinde çalışan rehber öğretmenlerin özel eğitimde rehberlik ve psikolojik danışmaya yönelik öz yeterlik algıları. OPUS-Türkiye Sosyal Politika ve Çalışma Hayatı Araştırmaları Dergisi 4(6). 79-99.
Güven, M. (2014). Okullarda rehberlik servisleri-hizmetler. A. Kaya (Ed.). Psikolojik danışma ve rehberlik (pp. 55-81) içinde. Ankara: Anı Yayıncılık.
Güven, Y. ve Uyanık Balat, G. (2006). Kaynaştırma uygulamalarına ilişkin rehber öğretmenler ve rehberlik araştırma merkezi çalışanlarının görüşleri. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 24, 95-108.Haksız, M. & Sakallı-Demirok, M. (2016). Evaluating school counselors’ self-efficacy perceptions regarding special education. International Journal of Educational Sciences, 15(1-2), 290-303, https://doi.org/10.1080/09751122.2016.11890538. Erişim tarihi: 16.06.2019
Hott, B., Thomas, S., Abbassi, A., Hendricks L. & Aslina D. (2015). It takes a village: Counselor participation with students, families, and other school personnel in serving students with special needs. National Forum of Special Education Journal,26(1), 1-9. Retrived on May 10, 2018 from http://www.nationalforum.com/Electronic%20Journal%20Volumes/Hott,%20Brittany%20It%20Takes%20a%20Village%20NFSEJ%20V26%20N1%202015.pdf
Johnson, E., Baker, S. B., Kopala, M., Kiselica, M. S., & Thompson, E. C. (1989). Counseling self efficacy and counseling competence in prepracticum training. Counselor Education and Supervision, 28(3), 205-218. doi:http://dx.doi.org/10.1002/j.1556-6978.1989.tb01109.x
Kaygusuz, C. (2004). Özel eğitim ve rehberlik. A. Kaya (Ed.). Psikolojik danışma ve rehberlik (pp.303-334) içinde. Ankara: Anı Yayıncılık.
Kıran, B. ve Dengiz, G. (2019). Okul psikolojik danışmanlarının cinsiyet, deneyim ve öz yeterliklerine göre engelli bireylerin eğitilmesine yönelik tutumlarının incelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 9(52), 43-67.
Kırbıyık, M. E. (2011). Özel eğitim değerlendirme kurulunda görevli rehber öğretmenlerin eğitsel değerlendirme ve tanılama sürecine ilişkin görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Uşak Üniversitesi, Uşak, Türkiye.
Kola, E. (2012). Rehber öğretmenlerin özel eğitimde psikolojik danışma ve rehberliğe ilişkin özyeterlik algılarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yayınlamamış yüksek lisans tezi. Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya, Türkiye.
Kumcağız, H., Demir, Y., ve Karadaş, C. (2017). Okul psikolojik danışmanlarında mesleki tükenmişliğin yordayıcısı olarak özel eğitime ilişkin öz-yeterlik algısı. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(3), 312-324. doi: 10.17679/inuefd.341495.
Milli Eğitim Bakanlığı (2018a). Özel eğitim hizmetleri yönetmeliği https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_07/09101900_ozel_egitim_hizmetleri_yonetmeligi_07072018.pdf Erişim tarihi: 07.10.2018
Milli Eğitim Bakanlığı (2018b). Millî Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim 2017/18. Erişim Adresi: https://sgb.meb.gov.tr/www/resmi-istatistikler/icerik/64 Erişim tarihi: 22.04.2018
Milsom, A. S. (2002). Students with disabilities: School counselor involvement and preparation. Professional School Counseling, 5(5), 331-338. Retrived on september 12, 2018 from https://www.jstor.org/stable/42732373
Nichter, M. & Edmonson S. L. (2005). Counseling services for special education students. Journal of Professional Counseling: Practice, Theory & Research, 33(2), 50-62. doi: 10.1080/15566382.2005.12033817
Oberman, A. & Graham, T. (2016 ). Preparing school counselor trainees to work with students with exceptionalities.[https://www.counseling.org/docs/default-source/vistas/students-with-exceptionalities.pdf ?sfvrsn=ef84492c_6] Retrived on september 12, 2018 from VİSTAS Online
Özdemir D. (2018). Rehber öğretmen adaylarının özel eğitime ilişkin öz yetkinlik algıları ve kaynaştırmaya ilişikin görüşlerinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul Arel Üniversitesi, İstanbul, Türkiye.
Özengi, S. Ş. (2009). Eskişehir ilinde kaynaştırma uygulamalarının yürütüldüğü ilköğretim okullarındaki rehber öğretmenlerin kaynaştırmaya ilişkin görüşleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, Türkiye.
Sakız, H., Woods, C., Sart, H., Erşahin, Z., Aftab, R., Koç, N., et al. (2015). The route to 'inclusive counselling': Counsellors' perceptions of disability inclusion in Turkey. International Journal of Inclusive Education, 19(3), 250– 269. doi: http://dx.doi.org/10.1080/13603116.2014.929186.
Sargın, N. ve Hamurcu, H. (2010). Özel özel eğitim kurumlarında çalışan rehber öğretmenlerin sorunlarına ve beklentilerine yönelik bir çalışma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 323-329.
Studer, J. R. & Quigney, T. A.(2005). The need to integrate more special education content into pre-service preparation programs for school counsellors. Guidance & Counseling, 20(2), 56-83. Retrived on Retrived on september 12, 2018 from http://eds.a.ebscohost.com/eds/detail/detail?vid=7&sid=1ea77c41-4c9d-4310-b64b-bffd92c5a556%40sessionmgr4007&bdata=Jmxhbmc9dHImc2l0ZT1lZHMtbGl2ZQ%3d%3d#AN =20096203&db=a9h
Sütçü, Z. (2007). Yasal düzenlemeler açısından rehber öğretmenlerin/psikolojik danışmanların özel eğitimle ilgili görevlerini uygulamaya yönelik görüşlerinin değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi, Konya, Türkiye.
Tschannen-Moran, M., & Woolfolk-Hoy, A. (2001). Teacher efficacy: Capturing an elusive construct. Teaching and Teacher Education, 17(7), 783-805. doi: https://doi.org/10.1016/S0742-051X(01)00036-1
Urbani, S., Smith, M. R., Maddux, C. D., Smaby, M. H., Torres-Rivera, E., & Crews, J. (2002). Skill-based training and counseling self-efficacy. Counselor Education and Supervision, 42(2), 92-106. doi: 10.1002/j.1556-6978.2002.tb01802.x.
Wood Dunn, N. A. & Baker, S. B. (2002). Readiness to serve students with disabilities: A survey of elementary school counselors. Professional School Counseling, 5, 277-284.
Yılmaz Bingöl, T. (2018). Okul psikolojik danışman adaylarının genel öz-yeterlik ve özel eğitimde rehberlik ve psikolojik danışmanlığa ilişkin öz-yeterlik inançları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 8(15),1474-1493. doi: 10.26466/opus.444225
Yüksek Öğretim Kurumu (2018). Rehberlik ve psikolojik danışmanlık lisans programı. https://www.yok.gov.tr/Documents/Kurumsal/egitim_ogretim_dairesi/Yeni-Ogretmen-Yetistirme-Lisans-Programlari/Rehberlik_ve_Psikolojik_Danismanlik_Lisans_Programi.pdf Erişim tarihi: 30.04.2018
Yüksel, K., Diken, İ. H., Aksoy, V., ve Karaaslan, Ö. (2012). Rehber öğretmen adaylarının özel eğitimde psikolojik danışma ve rehberliğe ilişkin öz-yeterlik algıları. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(1), 137-148.Rogers, E. M. (2003). Diffusion of innovation (5th ed.). New York: Free Press.