ANADOLU’DAN DEVŞİRME VE ANADOLULU YENİÇERİLER

Osmanlı döneminin en ilgi çeken ve tartışmalı mevzularından birisi devşirmedir. Bu özellik hem devşirilenlerin hukuki durumları hem de bizzat devşirme uygulaması bakımından geçerlidir. Resmî kayıtların olmadığı ve özellikle yabancı kaynaklardan hakkında bilgi temin edilen ilk dönem için devşirme uygulamasının kendisi tartışmanın merkezindeyken on altıncı yüzyıl itibariyle uygulamayı gösterir kayıtların varlığı daha çok devşirmelerin hukuki yönünün incelenmesine kaymıştır. Bu makale ilk dönemler için devşirmenin ihtilaflı bir yönü olan, Anadolu’nun uygulama kapsamındaki yerini konu edinmiştir. Dolayısıyla makalenin maksadı, Devlet-i Aliye’nin Anadolu topraklarında devşirmenin başlangıcını ve yayılışını ortaya koymaktır. Bu kapsamda makalenin giriş kısmında devşirme ve Anadolu’da uygulanışı üzerine literatürde olan görüşler gösterildi; böylece tartışmanın zemini belirlenmeye çalışıldı. Makalenin ana kısmında ise arşivdeki maaş defterleri üzerinden Anadolu’dan devşirmenin gelişimi ve buna bağlı olarak Anadolulu yeniçerilerin varlığı incelendi. Devşirmenin on yedinci yüzyılın başına kadar sürekli genişleyen bir olgu olduğu; bunun aynı dönemlerde değişim geçiren yeniçeriliğin coğrafi bakımdan dağılımını belirlediği neticesi ortaya koyuldu.

Anahtar Kelimeler:

Devşirme, Acemi Oğlanı, Yeniçeri, Anadolu

PDF

___

Babı-ı Asafî (A), Mühimme Defterleri (MHM.d): 1, 3, 6, 12, 22, 23, 24, 34, 35, 55, 66.
Babı-ı Asafî (A), Nişan ve Tahvil Defterleri (A.NŞT.d): 1156.
Bab-ı Defteri (D), Muhasebe Defterleri (D.M.d): 36805.
Bab-ı Defteri (D), Yeniçeri Kalemi Defterleri (D.YNÇ.d) : 33613.
Ali Emirî (AE), Sultan Süleyman (SSÜL.I): 1/38-39.
Kamil Kepeci (KK): 218, 219, 225, 233...........................
Maliyeden Müdevver Defterler (MAD): 563, 5772, 6357, 6425, 6682, 6861, 6994, 7211, 7227, 12872, 16273.
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA), Defterler: 736, 9707.
Bursa Şeriyye Sicilleri, No A 155.........................
Anonim Tevârîh-i Âl-i Osman (nşr. F. Gies, haz. Nihat Azamat), Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1992.
Anonim Tevârih-i Âl-i Osman (Kuruluştan 897/1487’ye kadar), (haz. Cihan Çimen), Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi TAE, İstanbul 2006.
Âşıkpaşazâde Tarihi (haz. Necdet Öztürk), Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2013.
BEYDİLLİ, Kemal, “Yeniçeri”, TDVİA, c. 43, s. 450-462.
ERCAN, Yavuz, “Devşirme Sorunu, Devşirmenin Anadolu ve Balkanlardaki Türkleşme ve İslâmlaşmaya Etkisi”, Belleten, c. L, sy. 198, Aralık 1986, s. 679-722.
GİBBONS, Herberst Adams, Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu, (çeviri Ragıp Hulusi Özden), Altınordu Yayınları, Ankara 2017.
GÜL, Abdulkasim, “Yeniçeri Teşrifat Mecmuası (Transkripsiyon ve Değerlendirme)”, ETÜT, I, Aralık 2020, s. 37-66.
GÜL, Abdulkasim, Yeniçeriliğin Tarihi, (Yeniçeri Ocağı’nın Teşkilat Yapısı ve Nefer Kaynağı), III, Küre Yayınları, İstanbul 2022.
KÂTİP ÇELEBİ, Fezleke I, (Tahlil ve Metin), (haz. Zeynep Aycibin), Çamlıca Yayınları, İstanbul 2016.
Kavânîn-i Osmaniyân, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, TY2753.
KÖPRÜLÜ, Fuad, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, TTK Basımevi, Ankara 1991.
LOWRY, Heath W., Trabzon Şehrinin İslamlaşması ve Türkleşmesi, (çev. Demet LowryHeath W. Lowry), Boağaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2012.
MANAGE, V. L. “Devshirme”, The Encyclopaedia of Islam, Nev Edition, Volume II, 210-213.
MEVLÂNÂ MEHMED NEŞRÎ, Cihânnümâ, (haz. Necdet Öztürk), Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2014.
MORDTMANN, J.H. “Dewshırme”, The Encyclopaedia of Islam, Volume I, s. 952-953.
Muhyiddin Cemâlî’nin Tevârih-i Âl-i Osman’ı (haz. Hasan Hüseyin Adalıoğlu), Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, İstanbul 1990.
Oruç Beğ Tarihi (haz. Necdet Öztürk), Çamlıca Yayınları, İstanbul 2007.
Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, II. Kitap, Bâyezid Devri Kanunnâmeleri, (haz. Ahmed Akgündüz), FEY Vakfı Yayınları, İstanbul 1990.
Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, III. Kitap, (haz. Ahmed Akgündüz), FEY Vakfı Yayınları, İstanbul 1991.
Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, IX/1 Kitap, I. Ahmed, I. Mustafa ve II. Osman Devirleri Kanunnameleri (1012/1603-1031/1622), (haz. Ahmed Akgündüz), Osmanlı Araştırma Vakfı Yayınları, İstanbul 1996.
ÖZCAN, Abdulkadir, “Devşirme”, TDVİA, c. IX, s. 254-257.
PAPOULİA, Basilike D, Ursprung und Wesen der “Knabenlese” im Osmanischen Reich, Verlag R. Oldenbourg, München 1963.
SÂÎ MUSTAFA ÇELEBİ, Tezkiretü’l-Bünyan ve Tezkiretü’l-Ebniye (Yapılar Kitabı), (haz. Hayati Develi), K Kitaplığı Yayınları, İstanbul 2003.
SELÂNİKÎ MUSTAFA EFENDİ, Tarih-i Selânikî, I, haz. Mehmet İpşirli, TTK Basımevi, Ankara 1999.
Topçular Kâtibi Abdüllkâdır (Kadrî) Efendi Tarihi, (Metin ve Tahlil), I-II, (yay. haz. Ziya Yılmazer), TTK Basımevi, Ankara 2003.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Teşkilatında Kapıkulu Ocakları, I, TTK Basımevi, Ankara 1988.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “Devşirme”, Millî Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, c. IV, 563-565.
VRYONİS, Speros, “Isore Glabas and The Turkish Devshirme” Speculum, 31-33, 1956, 433-443.
VRYONİS, Speros, “Selçuklu Gulamı ve Osmanlı Devşirmesi”, (çev. Mehmet Öz), Söğüt’ten İstanbul’a (der. Oktay Özel-Mehmet Öz), İmge Kitabevi, İstanbul 2000, s. 517-554.
WİTTEK, Paul, Osmanlı İmparatorluğu’nun Doğuşu, (çev. Fatmagül Berktay), Pencere Yayınları, İstanbul 1995.