Sancaktan mukâta'aya geçiş sürecinde Harput Sancağında ehl-i örf taifesi

Klasik dönem sancak uygulamasından mukâta’a idaresine geçiş sürecinde önce, Harput Sancağı’nın bazı gelirleri, 1642’de Diyarbekir hazinesinden ta’yin olunan maaşlarına karşılık yıllık 40.000 guruş olmak üzere Van kalesi neferâtı mevâcîbleri için ocaklık tahsîs edilmiştir. Ardından, 17. yüzyılın ikinci yarısında sancaktaki tüm mukâta’a kalemleri Harput Mukâta’ası adıyla tek bir mukâta’aya dönüştürülmüştür. İltizâm uygulamasıyla birlikte klasik dönemden farklı olarak sancağın yönetimi, mukâta’a emîni, mukâta’a zâbiti, mütesellim veya mültezim unvanlı kişilerin uhdesine geçmiştir. Klasik dönem sancakbeyinin görevleri de yine aynı kişilerce yerine getirilmeye başlanmıştır. Bu gelişmelere göre makalede sancak idaresinden mukâta’a idaresine geçiş sürecindeki askerîidarî yapı, yeni idarecilerin kimlikleri, görevleri, yerel hükümetle ilişkileri, yaptıkları zulüm ve yolsuzluklar ile ekonomik durumları ölçeğinde ele alınmaktadır.

Military officers in Harput sub-province during the transformation from sub-province to mukâta'a

In the Otoman classical age, before the transformaion from the subprovince to the Mukataa, it was attempted in 1642 that some revenue of the sub-province of Harput was appropriated to the soldiers in Van Casttle in return for the salaries of 40.000 Kuruş to be received from Diyarbakır budget. Later in the second half of the 17th century various mukataa revenues of the sub-province was united into one revenue and this was then called Harput mukataa. As different from the application in the classical age the administration of sub-province was taken over by the persons who were mukataa emini, mukataa zabiti, mütesellim and mültezim. The duties of governor of the sub-province in the classical age were exercised by these persons. In this paper the transformation from sub-province to mukataa the administrators of sub-province were analized by their identity, duties, their relations with the local government, their abuses and mal-administration and by their financial states.

PDF

___

A- Arşiv Kaynakları

382 (M. 1661-1662) Numaralı Harput Şer’iye Sicili

368 (M. 1663-1664) Numaralı Harput Şer’iye Sicili

278 (M. 1665-1666) Numaralı Harput Şer’iye Sicili

362 (M. 1671-1673) Numaralı Harput Şer’iye Sicili

391 (M. 1691-1692) Numaralı Harput Şer’iye Sicili

388 (M. 1710-1712) Numaralı Harput Şer’iye Sicili

B- Çağdaş Araştırma ve İncelemeler

ACUN, Fatma, “Klasik Dönem Eyalet İdare Tarzı Olarak Timar Sistemi ve Uygulaması”, Türkler, (Ed. H. Celal Güzel-Kemal Çiçek), C. 9, Ankara 2002.

AKDAĞ, Mustafa, “Tımar Rejiminin Bozuluşu”, A.Ü.D.T.C.F. Dergisi, C. 3, S. 4, Ankara 1944, s. 419-431.

AKDAĞ, Mustafa, Türkiye’nin İktisâdî ve İçtimaî Tarihi, C. I-II, Ankara 1974-1979.

AKSIN, Ahmet, 19. Yüzyılda Harput, Elazığ 1999.

BARKAN, Ö. L., “ XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Türkiye’de Fiyat Hareketleri”, Belleten, C. 34, S. 136, Ankara, 1970, s. 571-578.

BARKEY, Karen, Eşkıyalar ve Devlet: Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi, Çev. Zeynep Altok, İstanbul 1999.

BATMAZ, Eftal, XVIII, Yüzyıldaki Mâli Uygulamaların Osmanlı Taşra Yönetimi Üzerindeki Etkileri, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 1995.

CEZAR, Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi, İstanbul 1986.

ÇADIRCI, Musa, “II. Mahmut Döneminde Mütesellimlik Kurumu”, A.Ü.D.T.C.F. Dergisi, C. 28, S. 3-4, Ankara 1970, s. 287-296.

ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’ni Sosyal ve Ekonomi Yapıları, Ankara 1991.

ÇAKIR, Baki, Osmanlı Mukataaa Sistemi (XVI-XVIII. Yüzyıl), İstanbul 2003.

DARKOT, Besim, “Harput”, İA., C. 5, İstanbul 1950, s. 296-299. Eğilimleri: Harput Örneği, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora

ELİBÜYÜK, Mesut, “Türkiye’nin Tarihi Coğrafyası Bakımından Önemli Bir Kaynak: Mufassal Defterler”, Coğrafya Bilim ve İnceleme Kolu Coğrafya Araştırmaları, C. I, S. 2, Ankara 1990, s. 11- 42.

ERDOĞDU, İbrahim, XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Harput Esnafı ve Ticarî Olanakları: Değişim Açısından Bazı Gözlemler, EKEV Akademi,11, S. 32, Ankara 2007.

ERDOĞDU, İbrahim, XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Toplumunda Değişim

ERGENÇ, Özer, “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Taşra Yönetiminin Mâlî Nitelikleri”, Journal of Turkish Studies, (Ed. Ş. Tekin-G. Alpay Tekin), 10, 1986, s. 87-96.

ERGENÇ, Özer, Osmanlı Klasik Dönemi Kent Tarihçiliğine Katkı: XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları, Ankara 1995.

ERGENÇ, Özer, XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa, Ankara 2006. Evliya Çelebi Seyehatnamesi, (Haz. Zekeriya Kurşun ve ark.), C. 3, İstanbul 1999.

GENÇ, Mehmet, “İltizam”, D.İ.A., C. 22, İstanbul 2000, s. 154-158.

GENÇ, Mehmet, “Osmanlı Maliyesinde Malikâne Sistemi”, Türkiye İktisat Tarihi Semineri, Ankara 1975.

GÖYÜNÇ, Nejat, “Osmanlı Devleti’nde Taşra Teşkilatı”, Yeni Türkiye, S. 31, Ankara 2000, s. 430-441.

GÖYÜNÇ, Nejat, “Yurtluk-Ocaklık Deyimleri Hakkında”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, İstanbul 1991.

GRISWOLD, William, Anadolu’da Büyük İsyan 1591-1611, Çev. Ülkün Tansel, İstanbul 2000.

HAYLİ, Selçuk, “Tarihi Coğrafya Açısından Harput Şehrinin Fonksiyonları ve Etki Sahası”, Dünü ve Bugünüyle Harput Sempozyumu (24-27 Eylül 1998), C. I, Elazığ 1999. 2000.

İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300 - 1600), Çev. Ruşen Sezer, İstanbul 2003.

KHOURY, Dina Rızk, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Taşra Toplumu: Musul, 1540- 1834, Çev. Ülkün Tansel, İstanbul 1999.

KILIÇ, Orhan, “Osmanlı Döneminde Yurtluk-Ocaklık ve Hükümet Sancakları Üzerine Bazı Tespitler”, OTAM, S. 10, Ankara 1999, s.119-139.

KUNT, İ. Metin, “Karşılaştırmalı Tarih Üzerine”, Toplumsal Tarih, C. 19, S. 114, İstanbul 2003.

KUNT, İ. Metin, Sancaktan Eyalete (1550-1650), İstanbul 1978.

NAGATA, Yuzo, Tarihte Ayanlar: Karaosmanoğulları Üzerine Bir Deneme, Ankara 1997.

OĞUZOĞLU, Yusuf, “XVII. Yüzyılda Türkiye Şehirlerindeki Başlıca Yöneticiler”, 19 Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, Samsun 1986. s. 140-155.

OĞUZOĞLU, Yusuf, Osmanlı Devlet Anlayışı, İstanbul 2000.

ORTAYLI, İlber, Türkiye İdare Tarihi, Ankara 1979.

ÖZEL, Oktay, “Osmanlı Demografi Tarihi Açısından Avarız ve Cizye Defterleri”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Ankara 2000, s. 33-50.

ÖZKAYA, Yücel, “XVIII. Yüzyılda Mütesellimlik Müessesesi”, A.Ü.D.T.C.F. Dergisi, C. 28, S. 3-4, Ankara 1970, s. 369-390.

ÖZKAYA, Yücel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Âyânlık, Ankara 1994.

ÖZKAYA, Yücel, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı, Ankara 1985.

ÖZVAR, Erol, “XVII. Yüzyılda Osmanlı Taşra Maliyesinde Değişme: Diyarbakır’da Hazine Defterdarlığından Voyvodalığa Geçiş”, IX. International Congress Of Economic And Social History Of Turkey (Dubrovnik, 20-23 August 2002), Ankara 2005, s. 93-115.

ÖZVAR, Erol, Osmanlı Maliyesinde Malikâne Uygulaması, İstanbul 2003.

PAMUK, Şevket, Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, İstanbul 1999.

Polonyalı Simeon’un Seyahatnâmesi (1608-1619), (Çev. H. Andreasyan), İstanbul 1964.

SERTOĞLU, Midhat, Osmanlı Tarih Lûgatı, İstanbul 1986.

SUNGUROĞLU, İshak, Harput Yollarında, (4 Cilt), İstanbul 1959-1968.

TABAKOĞLU, Ahmet, Türk İktisat Tarihi, İstanbul 2000.Tezi), Ankara 2006.

UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, Osmanlı Tarihi, C. 3, Ankara 1983.

ÜNAL, M. Ali, “1056-1046 Tarihli Avârız Defterine Göre 17. Yüzyıl Ortalarında Harput”, Belleten, C. LI, S. 199, Ankara 1987, s. 119-129.

ÜNAL, M. Ali, “Harput”, DİA, C.16, İstanbul 1987.

ÜNAL, M. Ali, “XVI. Yüzyıl Sonlarında Bir İltizam Sözleşmesi”, Osmanlı Devri Üzerine Makaleler-Araştırmalar, Isparta 1999.

ÜNAL, M. Ali, “XVI. Yüzyılda Harput Sancakbeyleri”, Osmanlı Devri Üzerine Makaleler- Araştırmalar, Isparta 1999, s. 90-110.

ÜNAL, M. Ali, “XVII. Yüzyılın Başlarında Harput Mukâta’atına Ait Bir İcmâl Muhâsebe Defteri”, Osmanlı Devri Üzerine Makaleler-Araştırmalar, Isparta 1999,

ÜNAL, M. Ali, XVI. Yüzyılda Harput Sancağı (1518-1566), Ankara 1989.

YAMAN, T. Mümtaz, “Osmanlı İmparatorluğu Teşkilatında Mütesellimlik Müessesesine Dair”, Türk Hukuk Tarihi Dergisi, C. 1, Ankara 1944, s. 75-105.

YÜCEL, Yaşar, “XVI-XVII. Yüzyıllarda Osmanlı İdarî Yapısında Taşra Ümerasının Yerine Dair Düşünceler”, Belleten, C. XLI, S. 163, Ankara 1977.