İskân, İsyan ve Değişim: XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Kadirli

Kadirli şehrinin temelleri büyük oranda XIX. yüzyılın ikinci yarısında atıldı. Devlet otoritesinin hâkim kılınması, şehircilik, ekonomik faaliyetler ve toplumsal yapı ile devlet -halk ilişkileri, esaslı bir değişim sürecinden geçti 1865'te Fırka--i Islahiyye'nin bölgeye gelmesi, Kadirli ve civarındaki köklü değişimin temel belirleyicisi oldu. Derviş Paşa ile Ahmet Cevdet Paşa idaresindeki Fırka--i Islahiyye, bölgede yalnizca devlet otoritesini sağlamakla kalmadı. Toplumu ilgilendiren birçok meseleye müdahale ederek çözmeye çalıştı. Dönemde devlet otoritesinin varlığı eskisinden daha belirgin bir şekilde hissedilmeye başlandı. Ancak XIX. yüzyılın son çeyreğine girildiğinde nüfuz sahibi ailelerin toplum ve devlet karşısında belirgin bir gücü vardı. Bu güç, 1878'deki Kozanoğlu Ahmet Paşa isyanında daha açık bir şekilde ortaya çıktı. İsyana Kadirli eşrafından Müftüoğlu (Müftü zade) Mehmet ve kardeşi Hazım Beyler etkili bir destek verdiler. XIX. yüzyılın ikinci yarısında Kadirli halkı, bir yandan yerleşik hayata geçme sancıları yaşarken bir yandan da devletin varlığını daha yakından hissediyordu. Yeniden tesis edilen adalet mekanizmasıyla, gelişen tarımsal faaliyetleriyle Kadirli yeni bir döneme girmişti. Bu nedenlerle, l860'larda başlayan değişim ve dönüşümün bugünün Kadirli'sinin şekillenmesine büyük bir katkısının olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Konu temelde arşiv belgeleri ışığında ele alınarak incelenmiştir.

Settlement, Uprising and Change: Kadirli in the Second Half of the XIXth Century

The foundations of today’s city of Kadirli, to large extent, was laid in the second half of XIXth century. A number of fundamental changes took place in many areas including urbanisation, economic activities, social structure, the establishment of state authority and the relationship between State and people The fundamental determinant of the change took place in Kadirli and its vicinity was the arrival of lslahiyye Party to the region in 1865. IslahiWe Party, led by Derviş and Ahmet Cevdet Pashas, did not only reestablished the state autrohity in the region but also tried to resolve many social issues by actively interfering with them. The existence of the State authority was felt more siginificantly during the period. However, influencial families was exercing significant power against the society and the state by the last quarter of XIXth century. This power emerged more explicitly by the uprising of Kozanoğlu Ahmet Pasha in 1878. The uprising was supported actively by Müftüoğlu Mehmet and his brother Mr. Hazım, both belong to Kadirli gentry. People of Kadirli were, on the one hand, struggling with the problems of making transition to settled life. On the other hand, they were feeling the existence of the State authority more closely. Kadirli went into new period with the introduction of new justice system and development of agricultural activities. For these reasons it would not be wrong to argue that the change and transformations started in 1860s have played important role in shaping today’s Kadirli. The issue is examined based on archival documents.

___

Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat Evrakı (A.MKT. UM), 128/ 28, 29 Safer 1275 Ekim 1858.

Meclis—i Vâlâ Riyâseti Belgeleri flVH/L), 270/55, Cemaziydilevvel 1270/ Şubat 1854, Cemaziyülahır 1277/16 Aralık 1860, 609/19, 29 Cemaziyülahır 1277/12 Ocak 1861, 609/19, Receb 1277/19 Ocak 1861, 609/19, 15 Receb 1277/27 Ocak 1861, 609/19, Selh—i Şaban 1277/12 Mart 1861, 627/14, Ramazan 1278/5 Mart 1862, 1059/69, 05 Şaban 1283/12 Aralık 1866. İradeler—Meclis—i Vala (İ. VL), 572/25703, Zilkade 1283/11 Mart 1867, 572/25703, Lef 2.

Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKD, 2490/24, Mayıs 1317/15 Mayıs 1901, 645/71, 19 Kanun—1 sani 318/1 Şubat 1903. İrade Dâhiliye (LDH),

786/63910, 12 Şevval 1295/9 Ekim 1878, 774/63032, Teşrinievvel 1294/17 Ekim 1878, 786/63910, 11 Şevval 1296/28 Eylül 1879, 799/64779, Receb 1296/22 Haziran 1879, 799/64779, 14 Temmuz 95/26 Temmuz 1879, 799/64779, Şaban 1296/27 Temmuz 1879, 786/63910, 11 Şevval 1296/28 Eylül 1879.

Yıldız Perakende Evrakı Umumi (Y.PRK. UM), 14/20, 23 Cemaziyülahır 1306/24 Şubat 1889, 14/20, 25 Kanun—ı sani 1304/6 Şubat 1889, 14/20, Şubat 1304/16 Şubat 1889.

Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (KM/Ix), 95/ 11, 10 Nisan 310/22 Nisan 1894. Cevdet Dahiliye (C.DH), 11/501, Şevval 1207/17 Mayıs 1793. Yıldız Esas Evrakı (Y.EE), 42/240.

Şura—yı Devlet Evrakı (ŞD), 2121/26, 24 Şaban 1302/8 Haziran 1885.

Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS), 159/74, 26 Eylül 94/8 Ekim 1878, 159/74, Teşrin—i evvel 94/14 Ekim 1878, 159/74, 19 Şevval 95/16 Ekim 1878. Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT), 645 71, 19 Kanun—1 sani 318/1 Şubat 1903.

İrade Taltifat (İ.TAL), 440/20, 24 Zilkade 1325/29 Arahk 1907. Tetkik Eserler ve Süreli Yayınlar Bulduk, Üçler, “Bozdoğan Yörükleri ve Yaylak—Kışlak Sahaları,” Anadolu’da ne Rumeli ’de Yoruk/er he Tiirkrnenler Sernpofşyurnu Bildirileri, Tarsus, 2000.

Cevdet Paşa, Teşakir21—39, Hazırlayan: Prof. Cavit Baysun, Ankara,1991.

Cevdet Paşa, Teşdkir 40—Tetimme, Hazırlayan: Prof. Cavit Baysun, Ankara, 1991.

Çadırcı, Musa, “Türkiye’de Kaza Yönetimi (1840—1876)”, Belleten, cilt: LIII, sayı: 206, 1989.

Çadırcı, Musa, Tanşirnal Donerninde Anadolu Kent/erinin Soy/al re Ekonornih. Yapisi, Ankara, 99 7.

Demir, Alparslan, “Bozdoğan Teşekküllerinin Tarihi Gelişimi,” Anadolu’da ve Rurneli ’de Yoruk/er oe Turk/nenler Sempoşjıurnu Bildirileri, Tarsus, 2000.

Halaçoğlu, Yusuf, “Fırka—i Islahiye ve Yapmış Olduğu İskân” İslanhul Üniuersiteii Edehg/ai Fakiiltesi Tarih Degisi, Mart 1973, say1:27.

Halaçpğlu, Yusuf, “Fırka—i lslahiyye,” Tur/eğe Dew/m Vakfi Tila/n Ansiqubediii, cilt:13, Istanbul, 1996.

Kurt, Yılmaz, Çukurova Tarihinin Kaynaklari V, 7563 Tarihli Kari—z Mara; Sanoaği Mufamal Tahrir Defteri, Ankara, 2011.

Orhonlu, Cengiz, Osrnanli İniparalorluğunda Aşiretlerin Ix/éém, Istanbul, 1987.

Ortaylı, İlber, Tanşirnaldan Curnhurg/ete Yerel Yo'nelirn Geleneği, İstanbul, 1985.

Özkaya, Yücel, “Kaymakam”, Tur/ege Dam/m Vakfi Elam Aflsi/é/qbedisz; ciltz25, Istanbul, 2002.

Pakalm, Mehmet Zeki, OJrnanlz Tarih Dag/irnleri he Terirnleri yaş/aga ciltz3, İstanbul, 1983.

Salname—i Vilig/el—i Adana, 1309 891

Salname—i Vilıg/ei—i Adana, 31 894.

Salname—i Vilıg/ei—i Adana, 31 900.

Şura—yı Devlet Evrakı (ŞD), 2121/26, 24 Şaban 1302/8 Haziran 1885.

Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS), 159/74, 26 Eylül 94/8 Ekim 1878,

159/74, Teşrin—i evvel 94/14 Ekim 1878,

159/74, 19 Şevval 95/16 Ekim 1878.

Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT), 645 71, 19 Kanun—1 sani 318/1 Şubat 1903.

İrade Taltifat (İ.TAL), 440/20, 24 Zilkade 1325/29 Arahk 1907.

Tetkik Eserler ve Süreli Yayınlar

Bulduk, Üçler, “Bozdoğan Yörükleri ve Yaylak—Kışlak Sahaları,” Anadolu’da ne Rumeli ’de Yoruk/er he Tiirkrnenler Sernpofşyurnu Bildirileri, Tarsus, 2000.

Cevdet Paşa, Teşakir21—39, Hazırlayan: Prof. Cavit Baysun, Ankara,1991.

Cevdet Paşa, Teşdkir 40—Tetimme, Hazırlayan: Prof. Cavit Baysun, Ankara, 1991.

Çadırcı, Musa, “Türkiye’de Kaza Yönetimi (1840—1876)”, Belleten, cilt: LIII, sayı: 206, 1989. Çadırcı, Musa, Tanşirnal Donerninde Anadolu Kent/erinin Soy/al re Ekonornih. Yapisi, Ankara, 99 7.

Demir, Alparslan, “Bozdoğan Teşekküllerinin Tarihi Gelişimi,” Anadolu’da ve Rurneli ’de Yoruk/er oe Turk/nenler Sempoşjıurnu Bildirileri, Tarsus, 2000.

Halaçoğlu, Yusuf, “Fırka—i Islahiye ve Yapmış Olduğu İskân” İslanhul Üniuersiteii Edehg/ai Fakiiltesi Tarih Degisi, Mart 1973, say1:27.

Halaçpğlu, Yusuf, “Fırka—i lslahiyye,” Tur/eğe Dew/m Vakfi Tila/n Ansiqubediii, cilt:13, Istanbul, 1996.

Kurt, Yılmaz, Çukurova Tarihinin Kaynaklari V, 7563 Tarihli Kari—z Mara; Sanoaği Mufamal Tahrir Defteri, Ankara, 2011.

Orhonlu, Cengiz, Osrnanli İniparalorluğunda Aşiretlerin Ix/éém, Istanbul, 1987.

Ortaylı, İlber, Tanşirnaldan Curnhurg/ete Yerel Yo'nelirn Geleneği, İstanbul, 1985.

Özkaya, Yücel, “Kaymakam”, Tur/ege Dam/m Vakfi Elam Aflsi/é/qbedisz; ciltz25, Istanbul, 2002.

Pakalm, Mehmet Zeki, OJrnanlz Tarih Dag/irnleri he Terirnleri yaş/aga ciltz3, İstanbul, 1983.

Salname—i Vilig/el—i Adana, 1309 891

Salname—i Vilıg/ei—i Adana, 31 894.

Salname—i Vilıg/ei—i Adana, 31 900.