Osmanh Tereke Kayıtlarının Sanat Tarihi Araştırmaları Açısından Onemine Yönelik Bazı Değerlendirmeler

Tüm bilim dallarında olduğu gibi, günümüz Sanat Tarihi araştırmalarında da, Osmanlı çağına ait arşiv belgelerinin söz konusu çağın sosyal ve kültürel tarihine yönelik araştırmalarda kullanılması giderek önem kazanmaktadır. Bu arşiv belgelerinden bir grubu oluşturan ve Kadı sicilleri/Şer'iyye sicilleri olarak bilinen mahkeme defterlerinde ya da, kassam defterlerinde yer alan tereke kayıtları, vefat eden bir kimseden geriye kalan taşınır ve taşınmaz tüm varlıkların, neredeyse en küçük eşyaya kadar kaydedildiği belgelerdir. Bu kayıtlarda, kişinin yaşamış olduğu şehir, mahalle, sokak, mesleği, ölüm nedeni, mirasçıları gibi konularda genel bir bilgi verilmesi ardından, evinde/evlerinde, dükkânında/dükkânlarında veya yolcu ise yolculuk sırasında yanında bulundurduğu eşyalar, uzman kişilerce piyasa değerleri belirlenerek fiyatlandırılmakta, nihayetinde ise, kişinin mevcut serveti hesaplanarak gerekli yerlere ödemeler gerçekleştirilmekteydi. Bu çerçevede, tereke belgeleri Osmanlı dönemi miras hukuku, gündelik yaşamı, servetin dağılımı, servet-statü ilişkisi, maddi kültür, tüketim alışkanlıkları, toplumsal sınıflar, aile yapısı, demografik yapı gibi çok geniş bir yelpazede çıkarımlara imkân verebilen bilgiler barındırmaktadır. Diğer taraftan, söz konusu kayıtlarda geçen ve giyim kuşam eşyalarından kumaşlara, el dokuması ürünlerden ziynet eşyalarına, günlük kullanım eşyalarından dekoratif eşyalara ilişkin bilgilerin yanında, konut tiplerinden mahalle, sokak ya da yapı isimlerine uzanan çok sayıda bilgiler, Türk/Türkiye Sanatı araştırmalarına ışık tutabilecek veriler olarak kıymetlidirler. Bu makalede, Osmanlı tereke kayıtlarının barındırdığı maddi kültür verilerinin Türk/Türkiye Sanatı araştırmalarına ne yönde katkı sağlayabileceği üzerinde durularak, bu veriler ışığında yapılacak araştırmaların, Osmanlı dönemi sosyal ve kültür tarihine yönelik çalışmalar dizisine sanat tarihi/sanat tarihçi bakış açısıyla katkı sunabileceğine dikkati çekmek amaçlanmaktadır.

Some Assessments on the Importance of Using Ottoman Tereke Inheritance Registers In Terms of Art History Research

Ottoman archieve records has been increasingly came into prominence in Art History discipline at the present-day, as well as in the whole fields of research concerned social and cultural history of Ottoman period. Tereke Registery/Inheritance Records which are one group of the Ottoman archive documents in the court records known as Kadı Records/Sharia Records, or which are in Kassam Records, were documents recorded down to the smallest details of the all remaining belongings and/or real estates of the decedent. In these archieve documents after giving particular information about city and quarter and street which decedent had lived, and about profession and cause of death and inheritors of the decedent, all goods which were in his/her home(s) and in shop(s) were set the price by experts according to value of the day, and eventually it was paying for decedent's debts by calculating all possessions. In this context, Ottoman inheritance records are including informations which allow for the wide range of assessments, as about law succession and daily life and distrubitions of the wealth, and correlations between wealth and position, and material culture, and consumption practises, and social layers, and family structure, and demographic structure, of the Ottoman period. The informations about clothings and fabrics and hand-woven products and jeweleries and dailyuse goods and decoratives items, and great number of information about housing types of the that time, and the names of the quarters and the streets in the aforementioned records are valuable datas which will able to shed light of Turkish/Turkey Art researches, as well.

___

Antağ/a Şer'g/je Sitil/eri, Ankara Milli Kütüphane, Mikrofılm no: 4328, 4338, 4405.

BürJa Şer'ggıe Sitil/eri, Ankara Milli Kütüphane, Mikrofılm no: 3999, 3852.

Yozgat Şer'ggıe Siti/lerı, Ankara Milli Kütüphane, iVLikrofılm no: 17.

Kitaplar Makaleler Tezler

Akgündüz, Ahmet, Şer'ğ/ye Siti/leri, I, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 1988.

Akgündüz,Ahmet, Şer'gg/e Siti/leri, II, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, Istanbul, 1989.

Artan, Tülay, "Terekeler Işığında 18. Yüzyıl Ortasında Eyüp'te Yaşam Tarzı ve Standartlarına Bir Bakış, Orta Halliliğin Aynası", 78. Yüşyıl Kadı Siti/leri Işığında Eyüp 'te Seg/al Yaşanı, (Editör: Tülay Artan), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 53, (1998), s. 49--64.

ATÇEKEN, Zeki, "Konya Şer'iyye Sicil Kayıtlarına Göre Sahib--Ata Külliyesi'nin Osmanlilar Zamanında Tamirleri ve Caminin Bazı Bilinmeyen Yönleri", Selen/EUR Ünı'nerxı'teıi Eğiti/n Fakülteyi Dergisi, 6, (1992), s. 101--109.

BARKAN, Ömer Lütfü, "Edirne Askeri Kassamı'na ait Tereke Defterleri (1545--1659)", Beige/er, III, 5--6, Ankara, (1966), s. 1--479.

BİLİCİ, Ziya Kenan, "Tüketim Arkeolojisi'nin Yazılı ve Maddi Kanıtları: Osmanlı Çağında Seramik Eşyanın Akdeniz'deki Dolaşımı Üzerine Bazı Düşünceler", Mediterra 2077--U/ııJ/araraıı Katı/anlı Akdeniz'de Sera/nik Kültürü Sempoşj/ünıü (14--16

Kasım 2011, Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Antalya) 'nda sunulan bildiri, s. 1--4.

BOZKURT, Fatih, Sofrada Çatal--Bıçak Kullanımı Yahut Osmanlı Sofra Adâbının Değişimi", Kültürürnüşde Addlı--ı Madşeret, Hazırlayan: Azmi Özcan, Bilecik: Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları, (2015), s. 27--38.

BOZKURT, Fatih, Tereke Defterleri ve Osmanlı Maddi Kültüründe Değişim (1785-- 1875)", (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (2011).

CAN, Selman, "Sanat Tarihinin Yazma ve Arşiv Kaynakları", Türkü/e Araştırına/arı Literatür Değin, VII/ 14, (2009), s. 559--570.

CANBAKAL, Hülya, "Barkan'dan Bu Yana Tereke Çalışmaları", Vefatının 30. Yıldönümünde Ö. L. Barkan: Türkiye Tarihçi/iğne Katkı/arı ne Etki/eri Seınpaşyürnü, Istanbul, (2011), s. 1--7.

CLAYER, Nathalie, "Bir Cerrahi Menakıbnâmesine Göre 18. ve 19. Yüzyıllarda Bir Istanbul Tekkesinde Yaşam", Sofra/nız Nar Hane/niz Maınür (OJrnan/ı Maddi Kii/tilriinde Yeme/EUR ne Bannak), Editörler: Suraiya Faroqhi Christoph K. Neumann, Istanbul: Kitap Yayınevi, (2006), S. 249--265.

ÇAL, Halit, "Hurufat Defterlerine Göre 19. Yüzyılda Küre Kazası", Prof Dr. Zafer Bajbnrî/n Armağani Sanai Yazi/arı, Kayseri, (2001), S. 125--166.

ÇAL Halit, "Tapu Tahrir Defterleri ve Hurufat Defterlerine Göre Ahlat'da Türk Mimarisi", Prof Dr. Hain/%. Karamağaralermağanz, Ankara, 2002.

ÇAYCI, Ahmet, "Arşiv Kayıtlarına Göre Konya Mahkeme Hamamı (Hamam--ı Cedid, Yeni Hamam)", sema Üninersiiesi Sayfa! Bilim/er Emini/"sii Degisi, 12, Konya, (2004), S. 153--177

DENİZ, Mazlum, 7766 İstanbul Depremi: Beige/er Isiginda Onarim/ar, İstanbul Araştırma Enstitüsü, 2011.

DEVELLIOĞLU, Ferit, Osman/ira--Tiirkre Ansiklopedik. Liğgal, Ankara, 1962.

ER, İlker: "Balıkesirli Tereke Sahipleri Hakkında Sosyo Kültürel Açıdan Bazı Değerlendirmeler (1670--1700)", Balikesir Üniversitesi Sag/al Bilimler Ensiitiisii Degisi, XII/21, (Haziran 2009), s. 368--376.

ERBAY, Fatma: H. 73 7--73 74 M. 7893--7896) Tari/ali (5 Nnmara/i) İzmir Kassam Siri/inin Transkripsg/ona, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, (2009).

ERDOĞAN, Meryem Kaçan, "Mülteci Bir Macar Prensi ve Terekesi Rakoczi Jozsef ', SDÜ Fen Edebğ/ai Fakiiltesi Sag/al Bilimler Dergisi, Isparta, (Mayıs 2011), 23, s. 81-- 102.

ERTUĞ, Zeynep Tarım, "Osmanlı İstanbul'unda Merasim ve Teşrifata Dair Kaynaklar", TALID, 8, (2010), S. 131--148.

ESTABLETT, Colette PASCUAL, Jean Paul, "Şam'da 17. Yüzyıl Sonu Ve 18. Yüzyıl Başlarında Bardak, Tabak ve Kapkacak", Soframız Nnr Hanemiz Mamnr (Osman/i Maddi Kii/iiiriinde Yemek. ne Baring/é), Editörler: Suraiya Faroqhi Christoph K. Neumann, Istanbul: Kitap Yayınevi, (2006), s. 209--210.

ESTABLETT, Colette PASCUAL, Jean Paul, Des tissns et des names: Damas, ners 7700, Institut Français du Proche--Orient, Damas, 2005.

FAROÇHI, Suraiya, Ona Hal/i Osmanli/ar, (Çeviren: Hamit Çalışkan), Türkiye Iş Bankası Yayınları, Istanbul, 2009.

FAROÇHI, Suraiya NEUMANN, K. Christoph, (edt.) Saframiî Nar Hanemiz Mamur (Osman/i Maddi Kii/iiiriinde Yeme/% ne Baring/é), Kitap Yayınevi, Istanbul, 2006.

FAROQHI, Suraiya, "18. Yüzyılda Osmanlı Imparatorluğu'nda Fransa'nın Temsili: Mora'da Zengin Bir Fransız Hanesi", Sofia/fizz Nar Hanemiz Mamnr (Osman/i Maddi Kii/idriinde Yeme/%, ne Barı/nakî), (Editörler: Suraiya Faroqhi Christoph K. Neumann), İstanbul: Kitap Yayınevi, (2006), S. 289--306.

GÖÇEK, Fatma Müge, Rise Of Bar/geoz'm Demise Of Empire (Ottoman Westernizzaiion and San'a! Change), Oxford University Press, Oxford-- NeW York, 1996.

KAFADAR, Cemal, Kim Varınıs Big_Bııradan Yag" İken (Dan Osınanlı: Yenireri, Tartar, Dervis re Hanın), Metis Yayınları, Istanbul, 2014.

KOSE, Fatih, "Arşiv Belgelerine Göre Nur--u Osmaniye Camii İnşası, Tamirleri ve Onarımları", Vakıf Reslerasyon Yıllığı, 5, (2012), s. 26--41.

KÖSTÜKLÜ, Nuri, "Osmanlı Sosyal ve İktisadi Tarih Araştırmalarında Tereke Defterlerinin Yeri ve Önemi (Muğla Orneğinde)", Osrnanlının 700. Yılında Mağ/a Senipozşynınn (Muğla Üniversitesi, 6--7 Mayıs 1999)'nda sunulan bildiri, s. 873--874.

KURT, Yılmaz, "Tapu ve Kadastro Arşivlermiiı Türk ve Dünya Tarihi Açısından Önemi", Osınanlı Coğrafî/ası Kiı'ltı'irel Arsin Miraiının Yönetimi ve Tapa Arsin/erinin Rolıi Uluslararası Kongresi (27--23 Kasıın 2072) Bildiriler, I, Ankara, (2013), s. 16--20.

KÜÇÜKDAĞ, Yusuf, _"1251 H. 1835 Tarihli Mevlâna Türbesi ve Çelebi Efendi Konağı Tamir ve İnşası Defteri", Selpak Üniversitesi Tiirkğıat Araslırınaları Degisi, 2/2, (Mayıs 1996), s. 181--206.

LAJOS, Fekete, "16. Yüzyılda Taşralı Bir Türk Efendi Evi", Belleten, XLIII/ 170, Ayrı basım, (Ankara, 1979), s. 457--480.

MADEN, Fahri, "XIX. Yüzyılda Hacı Bektaş Veli Tekkesi'nde Yapılan Tamirlerle Ilgili Arşiv Belgeleri", Tiirk Kii/ıdrı'ı' ne Hari Bektas Veli Arastirma Dergisi, 17/55, (Yaz 2010), s. 311--324.

METİN, Rafet, "Şer'iyye Sicillerine Göre XVIII. Yüzyılda Bursa Evleri ve Kullanılan Eşyalar", ankislı Siddim--İnternational Periodiıal For The Langııages, Lileratııre and Histogr of Turkish or ankiı, Volume: 1, (Winter 2014), Ankara, pp. 357--366.

METİN, Rafet, "Tereke Kayıtlarına Göre XVIII. Yüzyılda Gebze (Gekbuza) de Sosyal Hayata Dair Genel Bir Bakış", Ulaslararası Sag/al Arasıırrnalar Dergisi Cilt: 6, Sayı: 26, (Bahar 2013) (The Journal of İnternational Serial Kmart/9, Volume: 6, Issue: 26, (Spring 2013), s. 362--374.

MISTANOĞLU, Nurhan, "1855--1857 Yılları Arasında Isparta'da Fiyatlar ve Mal Varlığı Durumu (187 No'lu Isparta Şer'iye Sicili'ne Göre)", Siilej/nıan Deınirel Üninersilesi Sosyal Bilirnler Dergisi, 18, Isparta, (Aralık 2008), s. 23--52.

MUŞMAL, Hüseyin ÇETİNASLAN, Mustafa, "Birkaç Keşif Defteri Işığında Kapı Camii'nin İnşa Süreci ve Mimari Özellikleri", Ulnslararası Sag/al Araştırmalar Degisi, II/6, (Kış 2009), s. 446--480

NEUMANN, K. Christoph, "Birey Olmanın Alameti Olarak Tüketim Kalıpları: 18. Yüzyıl Osmanlı Meta Evreninden Ornek Vakalar", Tari/r ve Toplam Yeni Yaklaşan/ar, 8, İstanbul, (Bahar 2009), s. 7--47.

NEUMANN, K. Christoph, "18. Yüzyıl Osmanlı Saray Mutfağında Baharat", Sofraınış Nar Hanerniz Maınnr (Oirnanlı Maddi Kii/liiriinde Yernek ne Barınak), (Editörler: Suraiya Faroqhi Christoph K. Neumann), Kitap Yayınevi, Istanbul, (2006), s. 149--184.

OĞUZ, Gülser, "Tereke Kayit/arının Güvenilirliği ne Kade/ann Mirastan Mal Kaurma Yöntemleri", Turkish Studies, İnternational Periodieal For The Languages, Literature and Histoo/ of Turkish or Turku, 1, Ankara, (Winter 2014), pp. 409--426.

OĞUZOGLU, Yusuf BİLİCİ, Z. Kenan UYSAL, A. Osman, "Bazı Belgelere Göre 17. Yüzyılda Konya Alaaddin Camii'nde Yapılan Onarımlar", V. Arastirma Sünne/ari Toplantisi--l, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, (1987), S. 77--126.

OĞUZOGLU, Yusuf, "Sicillerdeki Tereke Kayıtlarının Kültürel Malzeme Olarak Değeri", T. C. Kültür ve Turizm Bakanligi Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü HI. Arastirma Sonuçlari, 20--24 Mayıs 1985, Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, (1985), s. 1--4.

ORAL, Özlem, Osmanli Tereke Keg/itlarindaki İthal İ; Mekdn Aydinlatma Esya/ari: 79.

Yüz)/ilin Orta/arından 20. Yüm/ilin Bas/anna Gee Osmanli İp Mekdn Aydin/atmasinin Sosyal ve Kültürel Tarihine Yönelik Mukayeseli Bir Etüt, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (2016).

OZDEGER, Hüseyin, 7463--7640 Yil/ari Bursa Şehri Tereke Defterleri, İstanbul, (1988).

OZER, İlbeyi, Osmanli 'dan Cumhura/ete Yasam ue Moda, Truva Yayınları, İstanbul, 2006.

OZER, İlbeyi, Batili/asma ya da Batili/asma, Truva Yayınları, Yayın No: 117, Istanbul, 2005.

ÖZLÜ, Zeynel, "Terekeler Işığında Göynük'te Konutlarda Mekân Düzenlemesi", Türk Düm/asi Arastirmalari, 163, (Temmuz--Ağustos 2006), S. 103--142.

ÖZTÜRK, Said, Askeri Kassama Ait Org/edimi Asir İstanhul Tereke Defterleri (Seg/0-- Ekonomik Tahlil), OSAV, İstanbul, 1995.

SABEV, Orlin, "Osmanli Toplumsal Tarihi İçin Değerli Kaynak Teşkil Eden Tereke ve Muhallefat Kayıtları", Osmanli Coğrajj/asi Kültürel Arsin Mirasinin Ye'netimi ne Tapu Arsin/erinin Relü Uluslararasi Kongresi (27--23 Kasim 2072) Bildiriler, 1, Ankara, (2013), s. 259--272.

SAKAOĞLU, Necdet, "Eski Mutfak Kültürümüzün Kaynakları", Soframız Nur Hanemiz Mamur (Osmanli Maddi Kültüründe Yemek ne Bannak), (Editörler: Suraiya Faroqhi Christoph K. Neumann), İstanbul: Kitap Yayınevi, (2006), s. 55--109.

SAMANCİ, Özge, "19. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanh Elitinin Yeme--İçme Alışkanlıkları", S(yramiş Nur Hanemiz Mamur (Osmanli Maddi Kültüründe Yemek ve Barinak), (Editörler: Suraiya Faroqhi Christoph K. Neumann), İstanbul: Kitap Yayınevi, (2006), s. 185--207.

SAMİ, Şemseddin, Kdmüs--i Türkî, 13. Baskı, Çağrı Yayınları, İstanbul, 2004.

TANYELİ, Uğur, "Osmanh Metropollerinde Evlerin Konfor ve Lüks Normlari (16--18. yüzyıl)", Soframiz Nur Hanemiz Mamur (Osmanli Maddi Kültüründe Yemek ve Barınak), (Editörler: Suraiya Faroqhi Christoph K. Neumann), İstanbul: Kitap Yayınevi, (2006), s. 333--349.

ÜREKLİ, Bayram, "Mevlâna Türbesi ve Çelebi Efendi Konağı'na Dair Bir Kaydı", Selin/EUR Üniaersilesi Fen--Edebğ/al Fakülteyi Edena/al Deiggisi', 7--8, (1992--1993), 5. 187-- 196.

ÜREKLİ, Bayram BİZBİRLİK, Alpay, "Karaman Valisi Çelik Mehmet Paşa'nın Terekesi", TiirkğalAraWnna/an Dagin, 1, Konya, (1994), s. 175--220.

ÜSTÜN, Ayşe, "Osmanli Arşivi'ndeki Cami ve Türbe Tamiratı ile İlgili Birkaç Belge", Uli/sal Taşınabilir Kii/lin" Varliklari Koman/agoni; ne Rexlorag/onn [(dağ/HM", 1, (1999), Anlara, Ankara Üniversitesi Başkent Meslek Yüksekokulu, Ankara, 2000, s. 161-- 169

YAVAŞ, Doğan, "Bursa Ulu Camii'nin Geçirdiği Tamirler", Uludağ Üniversitesi Fen-- Edebg/at Faka/leyi Sag/al Biliinler Dengixi, 17 7, (2009), s. 217--236.

YAVAŞ, Doğan, "Aksaray Valide Külliyesi İnşaat Defterleri", Ulndağ Üniaem'mi Fen-- Edebğ/al Fakiiltesi Sag/al Biliinler Dergiyi, 8/13, (2007), s. 437--448.

YERASIMOS, Stefanos, "16. Yüzyılda İstanbul Evleri", Sofrannş Nar Haneinizz Mafnnr (Oxnianli Maddi Kiilliiriinde Ye'/nak ae Bannak), (Editörler: Suraiya Faroqhi Christoph K. Neumann), Istanbul: Kitap Yayınevi, (2006), s. 307--332.

YILDIZ, Kenan, "Sanatkar Bir Devlet Adamından Geriye Kalanlar: Esad" Muhlis Paşa'nin Terekesi", Yanina Aga! Armağanı (yay haz. Mustafa Birol Ülker), Istanbul, (2010), s. 209--264.