Bürokratik Nüfûza KarûÖ Monarûik Egemenliøi Yeniden Kurgulamak Üzerine Bir Giriûim: Mahmud Nedim Paûa'nÖn Görüûlerinde Ahlâk ve Devlet ùdaresi

Bu çalÖûma son dönem OsmanlÖ yüksek bürokrasisi içinde yer almÖû, iki defa sadrazam olmuû Mahmud Nedim Paûa tarafÖndan yazÖlan Âyine ve Hasbihâl isimli risalede dile getirilen ahlaki politika temelli devlet idaresine dair düûüncelere odaklanmÖûtÖr. AynÖ zamanda bir siyaset teorisi sayÖlabilecek bu risalede Mahmud Nedim Paûa, padiûahÖn iktidarÖnÖ azaltÖp bürokrasinin nüfuzunu arttÖrdÖøÖ için Tanzimat reformlarÖnÖ eleûtirmiûtir. Bir baûka deyiûle iktidarÖn Saray'dan Bab-Ö Âli'ye geçmesine karûÖ çÖkmÖûtÖr. Tanzimat bürokrasisine karûÖ geleneksel bürokrat grubundan olan Mahmud Nedim Paûa hem Tanzimat reformlarÖna ve bu reformlarÖn yürütücüleri olan bürokratlara karûÖ koyabilecek hem de ahlaki tutum ve deøerlere dayanan yeni bir düzen önermiûtir. KÖsaca onun önerisi otokrat ve kararlÖ bir padiûah ile ahlaki tutum ve deøerlere sahip itaatkar bir bürokrasiden oluûuyordu. Bundan baûka Mahmud Nedim'in yaklaûÖmÖyla geleneksel OsmanlÖ nasihatnâme literatürü arasÖndaki bazÖ farklar ve benzerlikler ortaya konmaya çalÖûÖlacaktÖr.

An Initiative for Reconstituting the Monarchical Sovereignty Against the Bureaucratic Domination: Mahmud Nedim Pasha's Ideas on Ethics and the State Administration

He had criticized about Tanzimat reforms. These reforms meant for him the contraction of the sultan's power and the rise of bureaucracy, in other words, he criticized the shifting of the locus of power from the Palace to the Porte. Against the Tanzimat bureaucracy Mahmud Nedim suggested of both resisting the Tanzimat reforms and forming a new order with the based moral policy. Briefly his suggestion consisted of an autocratic and determined sultan and to have moral attitudes and submissive bureaucracy. Moreover, Mahmud Nedim's approach will be attempted to compare the some differences and similarities with the traditional Ottoman mirror for princes (nasihatnâme) literature.

___

rade Dahiliye (ù.DH.)

ùradeler Dosya Usulü (ù.DUùT.)

ùradeler Meclis-i Mahsus (ù.MMS.)

Sadaret Divan Kalemi (A.DVN.)

Sadaret Mühimme Kalemi EvrakÖ (A.MKT.MHM.)

YÖldÖz Hariciye Nezareti MaruzatÖ (Y.PRK.HR.)

YÖldÖz Sadaret Hususî Maruzat EvrakÖ (BOA.Y.A.HUS.)

YÖldÖz Esas EvrakÖ (Y.EE.)

Abdurrahman úeref Efendi, Tarih Musahabeleri, Sadeleûtiren: Enver Koray, Kültür ve Turizm BakanlÖøÖ YayÖnlarÖ, Ankara 1985.

ABU-MANNEH, Butrus, "Âli ve Fu'ad PaûalarÖn Bâb-Ö Âlî'deki NüfuzlarÖnÖn Kökleri", Tanzimat, Der. Halil ùnalcÖk/ Mehmet SeyitdanlÖoølu, Phoenix YayÖnevi, Ankara 2006, s. 343-352.

---------------------------, "The Sultan and the Bureauracy: The Anti-Tanzimat Concepts of Grand Vizier Mahmud Nedim Pasa", International Journal of Middle East Studies, Vol. 22, No.3, Aug., 1990, s. 257-274.

Ahmed Cevdet Paûa, Ma'rûzât, Haz. Yusuf Halaçoølu, ÇaørÖ YayÖnlarÖ, ùstanbul 1980.

------------------------, Tezâkir, C. I, Yay. Cavid Baysun, TTK, Ankara 1953. AL-HAJ, R. Abou, "The Ottoman Nasihatname as a Discourse Over Morality" Melanges Professeur Robert Mantran, ed. A Temimi,,Zaghouan 1988, s. 17-30.

ALKAN, Mehmet Ö., "ùmparatorluktan Cumhuriyet'e Modernleûme ve Ulusçuluk Sürecinde Eøitim", OsmanlÖ Geçmiûi ve Bugünün Türkiyesi, Der. Kemal H. Karpat,

ùstanbul Bilgi Üniversitesi YayÖnlarÖ, ùstanbul 2004, s.73-242.

ALTAY, Ahmet, "Klasik Dönem OsmanlÖ Siyasetname Geleneøine Genel Bir BakÖû", Turkish Studies, Volume 6/3, Summer 2011, s. 1795-1809.

Ahmed Lûtfî Efendi, Vak'anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, Cilt 6-7-8, Tarih VakfÖ-YapÖ Kredi YayÖnlarÖ, ùstanbul 1999.

Ahmet Mithat Efendi, Üss-i ùnkÖlâp, Yay. Haz.: Tahir Galip SeratlÖ, C.I, Selis Kitaplar, ùstanbul 2004.

AKYILDIZ, Âli, OsmanlÖ Bürokrasisi ve Modernleûme, ùletiûim YayÖnlarÖ, ùstanbul 2004.

--------------, "Mahmud Nedim Paûa" TDV ùslam Ansiklopedisi, C. 23, ùstanbul 2003, s. 374-376.

ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri'nin Sosyal ve Ekonomik YapÖsÖ, TTK YayÖnlarÖ, Ankara 1991.

----------------, "Tanzimat'Ön UygulanmasÖ ve karûÖlaûÖlan Güçlükler (1840-1856)", Mustafa Reûid Paûa ve Dönemi Seminer Bildirileri, TTK YayÖnlarÖ, Ankara 1987, s. 97-104.

DAVISON, Roderic H., OsmanlÖ ùmparatorluøu'nda Reform1856-1876, C. I-II, Papirus YayÖnevi, ùstanbul 1997.

Defterdar SarÖ Mehmed Paûa, Devlet AdamlarÖna Öøütler: NesâyÖh'ül-Vüzerâ V'el-Ümerâ, Der. ve Çev. H. R. Uøural, TODAùE YayÖnlarÖ, Ankara 1969.

Ebuziyya Tevfik, Yeni OsmanlÖlar Tarihi, Hürriyet YayÖnlarÖ, ùstanbul 1973.

FINDLEY, V. Carter OsmanlÖ Devleti'nde Bürokratik Reform BabÖali (1789-1922), Çev. L. BoyacÖ- ù. Akyol, ùz YayÖncÖlÖk, ùstanbul 1994.

FLEISCHER, Cornell H., "From Seyhzade Korkud to Mustafa Âli: Cultural of The Ottoman Nasihatname", IIIrd Congress on The Social and Economic History of Turkey içinde, (ed.) H.W. Lowryand-R.S. Hattox, The Isis Press, ùstanbul 1990, s. 67-77.

FODOR, Pal, "State and Society, Crisis and Reform, in 15th-17th Century Ottoman Mirror for Princes", Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hung, Tomus, XL (2-3), 1986, s. 217-240.

GENÇ, Mehmet, "19. YüzyÖlda OsmanlÖ ùktisadî Dünya Görüûünün Klasik Prensiplerindeki Deøiûmeler", Divan Dergisi, C. 4, S. 6, ùstanbul 1999/1, s. 1-8.

GEORGEON, François, Sultan Abdülhamid, Çev. Âli Berktay, ùletiûim YayÖnlarÖ, ùstanbul 2006.

GÖKBùLGùN, M. Tayyip, "Lütfi Paûa", ùslam Ansiklopedisi, 5. BaskÖ, C.7. MEB, Devlet KitaplarÖ, ùstanbul 1978, s. 96-101.

HOWARD, A. Douglas, "OsmanlÖ Nasihatname Türleri ve Mit", Erken Modern OsmanlÖlar, Ed. Virginia H. Aksan- Daniel Goffman, Timaû YayÖnlarÖ, ùstanbul 2011, s. 185-222.

Hüseyin HafÖzî, Sultan Abdülaziz Devri, Bâb-Ö Âli 38 NumaralÖ Matbaa, Dersaadet 1326.

ùbnülemin Mahmud Kemal, OsmanlÖ Devrinde Son Sadrazamlar, Cilt I, IV. BaskÖ, MEB YayÖnlarÖ, ùstanbul 1969.

ùNALCIK, Halil, "Sened-i ùttifak ve Gülhane Hatt-Ö Hümâyûnu", Belleten, C. XXVII (1964), s. 603-622.

---------------, Tanzimat'Ön UygulanmasÖ ve Sosyal Tepkileri, Belleten, XXVIII/112 (1964), s. 623-649.

ùPúùRLù, Mehmet, "Hasan Kafi El-Akhisâri ve Devlet Düzenine Ait Eseri Usûlü'lHikem fî Nizami'l-Âlem" ùstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, S.10-11, 1979-1980, s. 239-278.

ùSLAMO÷LU, Huri, "On Dokuzuncu YüzyÖlda OsmanlÖ ùmparatorluøu ve NeoLiberal ùmparatorluk OluûumlarÖ" Suraiye Faroqhi'ye Armaøan: OsmanlÖ Peûinde Bir Yaûam, Der. Onur YÖldÖrÖm, ùmge YayÖnevi, Ankara 2008, s. 199-220.

KALAYCIO÷LU, Ersin- Âli Yaûar SarÖbay, "Tanzimat: Modernleûme ArayÖûÖ ve Politik Deøiûme", Türkiye'de Politik Deøiûim ve Modernleûme, der: Ersin KalaycÖoølu- Âli Yaûar SarÖbay, ùstanbul 1999, s. 4-21.

KEYDER, Çaølar, Türkiye'de Devlet ve SÖnÖflar, IV. BaskÖ, ùletiûim YayÖnlarÖ, ùstanbul 1995.

KÖnalÖzâde Âli Efendi, Devlet ve Aile AhlakÖ (Ahlâk-Ö Alâ'i) Haz. Hüseyin Algül, Tercüman 1001 Temel Eser, No. 69, ùstanbul 1974.

KOLO÷LU, Orhan, "II. Abdülhamit'in Siyasal Düûüncesi", Modern Türkiye'de Siyasi Düûünce: Tanzimat ve Meûrutiyet'in Birikimi, ùletiûim YayÖnlarÖ, C.1, ùstanbul 2001, s. 273-276.

KURAN, Ercüment, "Reûid Paûa", ùslam Ansiklopedisi, c. IX. MEB., Devlet KitaplarÖ, ùstanbul 1964, s. 701-705.

KÜTÜKO÷LU, Mübahat S. , "1869'da Faal ùstanbul Medreseleri", ùstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, No. VII-VIII, 1976-1977, s.278-281. Mithat Paûa'nÖn HatÖralarÖ I., TabsÖra-i ùbret, Haz. Osman Selim Kocahanoølu, Temel YayÖnlarÖ, ùstanbul 1997.

LEWIS, Bernard, "Ottoman Observes of Ottoman Decline" Islamic Studies, I/I 1962, p. 71-87.

Mahmud Celaleddin Paûa, Mir'at-Ö Hakikat, C. I, Tercüman 1001 Eser Temel Eser, ùstanbul 1979.

Mahmud Nedim Paûa, Âyine ve Hasbihâl, Karabet MatbaasÖ, ùstanbul 1327.

"Musahib-i Sani-i Hazret-i úehriyari Nâdir Aøa'nÖn HâtÖratÖ I.", Haz. Hasan Ferit Ertuø, Toplumsal Tarih, SayÖ 49, ùstanbul 1998, s. 7-15.

MARDùN, úerif, Türkiye'de Toplum ve Siyaset, Makaleler I., ùletiûim YayÖnlarÖ, ùstanbul 1994. ----------------, Yeni OsmanlÖ Düûüncesinin Doøuûu, ùletiûim YayÖnlarÖ, ùstanbul 1996.

MORDTMANN, Andreas David, ùstanbul ve Yeni OsmanlÖlar, Çev. Gertraude SonguHabermann, Pera YayÖncÖlÖk, ùstanbul 1996.

NasîruddinTusî, Ahlâk-Ö NâsÖr-î, çev. A. Gafarov-Z. úükürov, Litera YayÖncÖlÖk, ùstanbul 2007.

ORTAYLI, ùlber, ùmparatorluøun En Uzun YüzyÖlÖ, ùletiûim YayÖnlarÖ, ùstanbul 1999.

ÖZ, Mehmet, OsmanlÖ'da Çözülme ve Gelenekçi YorumcularÖ, Dergah YayÖnlarÖ, ùstanbul 1997.

ÖZVAR, Erol, "OsmanlÖ Tarihini Dönemlendirme Meselesi ve OsmanlÖ Nasihat Literatürü", Dîvân: DisiplinlerarasÖ ÇalÖûmalar Dergisi, C.4, S.7, ùstanbul 1999/2, s. 135-151.

PAKALIN, Mehmed Zeki, Mahmud Nedim Paûa, Ahmet Sait MatbaasÖ, ùstanbul 1940. SEYùTDANLIO÷LU, Mehmet, Tanzimat Devri'nde Meclis-i Vâlâ (1838-1868), TTK YayÖnlarÖ, Ankara 1999.

TÜRK, H. BahadÖr, Çoban ve Kral, ùletiûim YayÖnlarÖ, ùstanbul 2012. TùMUR, Taner, YakÖn OsmanlÖ Tarihinde AykÖrÖ Çehreler, ùmge Kitabevi YayÖnlarÖ, Ankara 2006.

U÷UR, Ahmet, OsmanlÖ Siyaset-Nâmeleri, Erciyes Üniversitesi YayÖnÖ, Kayseri 1992.

Vak'a-nüvis Ahmet Lûtfî Efendi Tarihi, Haz. Münir Aktepe, C. XII, TTK, Ankara 1993.

YERASùMOS, Stefanos, Azgeliûmiûlik Sürecinde Türkiye, C. II, Çev. Babür Kuzucu, 7. BaskÖ, Belge YayÖnlarÖ, ùstanbul 2001.

------------------------, Milliyetler ve SÖnÖrlar, Çev. úirin Tekeli, ùletiûim YayÖnlarÖ, ùstanbul 1994.

YILMAZ, Çoûkun, "OsmanlÖ Siyaset Düûüncesi KaynaklarÖ ile ùlgili Yeni bir KavramsallaûtÖrma: Islahatnâmeler." Türkiye AraûtÖrmalarÖ Literatür Dergisi, C. 1, SayÖ: 2, ùstanbul 2003, s. 299-338.

YILMAZ, Hüseyin, "OsmanlÖ tarihçiliøinde Tanzimat Öncesi Siyaset Düûüncesine YaklaûÖmlar", Türkiye AraûtÖrmalarÖ Literatür Dergisi, C1, SayÖ:2, ùstanbul 2003,s.231-298.