TRABZON RUM METROPOLİTLERİ HAKKINDA BAZI GÖZLEMLER (1610-1670)

Osmanlı İmparatorluğu şehirlerinin kozmopolit karakterinin en önemli figürlerinden olan metropolitler, devletin Hıristiyan reaya ile olan ilişkilerindeki bağlantı noktalarından biri idi. Bilhassa Fatih dönemi ile birlikte Osmanlı teşkilat yapısı ile uyumlu hâle getirilen metropolitlik kurumunun devlet ve Hıristiyan tebaa arasındaki konumunu ise büyük nispette vergiler belirlemekteydi. İşte bu bağlantı noktaları eksenli ilişki 17. yüzyıldaki “kriz” ortamından nasıl etkilenmişti? Şer‘iye sicilleri, mühimme defterleri ve piskopos mukataası kalemi defterlerinden elde edilen veriler nispetinde ortaya çıkan netice, Trabzon özelinde metropolitlik kurumunun gerek ehl -i örfün müdahalesi, gerekse metropolitlerin kendi haksız tasarrufları ile kendi “krizini” yaşadığı istikametinde idi. Bu “krizin” 18. ve 19. yüzyılda İmparatorluk ve gayrimüslim reayası arasındaki ilişkiyi nasıl etkilediğini ortaya çıkarmak için ise daha çok araştırmaya ihtiyaç olduğu açıktır.

Some Observations about the Greek Metropolitans in Trabzon (1610-1670)

Metropolitans, one of the most important figures of the cosmopolitan character of the Ottoman cities, were one of the connection points of the state with the Christian subjects. The position of the metropolitan institution, which was brought in line with the Ottoman organizational structure precisely during the reign of Mehmet II, between the state and the Christian subjects was determined mostly by the taxes. How have these connection points-centered relations been influenced by the “crisis” environment of the 17th century? The result that arises in relation to the data obtained from sharia court records, mühimme registers and piskopos mukataası kalemi registers was that the metropolitan institution in Trabzon had experienced their “crisis” either with the unjust dispositions of the metropolitans themselves or with the interventation of “ehl-i örf”. It is clear that more research is needed to determine how this “crisis” affected the relationship between the goverment and the non-Muslim subjecst in the 18th and 19th centuries.

PDF

___

Kamil Kepeci Piskopos Mukataası Kalemi Defterleri (KK.d), no: 2542.
Mühimme Defterleri (MD), no: 79, 80.
Trabzon Şer‘iye Sicilleri (T.Ş.S.), no: 1821-4, 1822, 1824, 1825, 1826, 1827, 1828, 1831, 1832, 1834, 1836, 1838, 1840, 1841, 1842, 1861.
İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 24 Numaralı Sicil (H. 1138-1151/M. 1726-1738), C. 21, (ed. Coşkun Yılmaz, haz. Fuat Receb vd.), İSAM Yayınları, İstanbul 2010.
İstanbul Kadı Sicilleri Eyüp Mahkemesi 90 Numaralı Sicil (H. 1090 -1091/M. 1679-1680), C. 31, (ed. Coşkun Yılmaz, haz. Fuat Recep vd.), İSAM Yayınları, İstanbul 2010
Acun, Fatma, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayrimüslim Din Adamlarına Verilen İmtiyazlar: 16. Yüzyılda Tur-ı Sina Manastırı”, XIV. Türk Tarih Kongresi, 9-13 Eylül 2012, C. II, Kısım II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2005, s. 1403-1411.
Adıyeke, Nuri, “Osmanlı Millet Sistemine Dair Tartışmalar ve Siyasal Bir Uzlaşma Modeli Olarak Osmanlı Millet Sistemi”, Yeni Türkiye, S. 60, (2014), s. 1-13.
Ahmet Refik, Hicrî On Birinci Asırda İstanbul Hayatı (1000-1100), Devlet Matbaası, İstanbul 1931.
Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahilleri: 1. Kitap Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnâmeleri, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 2006.
Antov, Nikolay, “Kisve Bahası Arzuhalleri: Osmanlı Döneminde Balkanlarda İslamlaşma Sürecine Dair Bir Kaynak”, Kebikeç, S. 10, (2000), s. 89-105.
Araz, Yahya, Klasik Dönem Osmanlı Toplumunda Müslim Gayrimüslim İlişkileri Bağlamında Lise Tarih Ders Kitaplarında ‘Öteki’ Sorunu, Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İzmir 2008.
Aygün, Necmettin, “Akçaabat’ta Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Kilise ve Mektep İnşaatları”, Dünden Bugüne Akçaabat, Akçaabat Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 2014, s. 121-150.
Barkey, Karen, Farklılıklar İmparatorluğu: Karşılaştırmalı Tarih Perspektifinden Osmanlılar, (çev. Ebru Kılıç), Versus Kitap, İstanbul 2011.
Bozkurt, Gülnihal, Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839-1914), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1996.
Cezar, Yavuz, “Bir Âyanın Muhallefatı: Havza ve Köprü Kazaları Âyanı Kör İsmail-Oğlu Hüseyin (Müsadere olayı ve terekenin incelenmesi), Belleten, C. XLI, S. 161, (Ankara 1977), s. 41-78.
Çiçek, Kemal, “Osmanlılar ve Zimmler: Papa Pavlos’nun İslam’a Hakareti ya da Renklere İsyanı”, Kıbrıs’tan Kafkasya’ya Osmanlı Dünyasında Siyaset, Adalet ve Raiyyet, Derya Kitabevi, Trabzon 1998, s. 135-146.
Çiçek, Kemal, “Şer‘iye Sicillerine Göre Trabzon’da Müslim-Gayrimüslim İlişkileri”, Trabzon Tarihi Sempozyumu Bildirileri 6-8 Kasım 1998, (haz. Kemal Çiçek vd.), Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları, Trabzon 2000, s. 235-243.
Eliot, Charles, Avrupa’daki Türkiye, C. 2, (çev. Adnan Sınar-Ş. Serdar Türet), Tercüman 1001 Temel Eser, ts.
Emecen, Feridun, “Ayan ve Muhallefatı: Karaosmanoğlu Hacı Mustafa Ağa”, Tarihin İçinde Manisa, Manisa Belediyesi Kültür Yayınlar, Manisa 2006, s. 203-210.
Emecen, Feridun M., Osmanlı Klasik Çağında Hanedan Devlet ve Toplum, Timaş Yayınları, İstanbul 2011.
Ercan, Yavuz, “Türkiye’de XV. ve XVI. Yüzyıllarda Gayrimüslimlerin Hukuki, İctimai ve İktisadi Durumu”, Belleten, C. XLVIII, S. 188, (1983) , s. 1119-1150.
Ercan, Yavuz, Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler, Turhan Kitabevi, Ankara 2001.
Gencer, Bedri, “Osmanlı’da Meşruiyet Tabakalaşmasının Oluşumu”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, S. 30, (2004), s. 65-100.
Gencer, Bedri, “Hikmet Çağından İdeoloji Çağına Müsâlemeden Muhâsamaya”, Birlikte Yaşamak, (ed. Ahmet Kavlak-Muhammet Enes Kala), Hece Yayınları, Ankara 2015, s. 97-113.
Goffman, Daniel, İzmir ve Leventen Dünya (1550 -1650), (çev. Ayşen Anadol-Neyyir Kalaycıoğlu), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1995.
Imber, Colin, “Hükümet, İdare ve Hukuk”, Türkiye Tarihi 1453-1603, (ed. Suraiya Faroqhi-Kate Fleet, çev. Bülent Üçpunar), Kitap Yayınevi, İstanbul 2016, s. 261-302.
İnalcık, Halil, “Ottoman Archival Materials on Millets”, Christians and Jews in The Ottoman Empire, The Functioning of A Plural Society, (ed. B. Braude-B. Lewis), C. I, New York 1982, s. 437-449.
İnalcık, Halil, “The Status of the Greek Orthodox Patriarch under the Ottomans”, Turcica, vol. 21-23, (1991), s. 407-435.
İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), (çev. Ruşen Sezer), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2004.
İnalcık, Halil, “Osmanlı Fetih Yöntemleri”, Söğüt’ten İstanbul’a: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, (der. Oktay Özel-Mehmet Öz), İmge Yayınları, Ankara 2005, s. 443-472.
İnalcık, Halil, Devlet -i ‘Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-IV, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2016.
İnan, Kenan, “Trabzon Kadı Sicillerinde Girit Seferi Hakkında Kayıtlar (1648-1669)”, Uluslararası Osmanlı Tarihi Sempozyumu Bildirileri (8-10 Nisan 1999), (haz. Turan Gökçe), Türk Ocakları İzmir Şubesi Yayınları, İzmir 2000, s. 295-309.
İnan, Kenan, “Trabzon’un Fethi”, Öncesi ve Sonrasıyla Trabzon’un Fethi, (haz. İsmail Hacıfettahoğlu), Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları, Ankara 2001, s. 106-117.
İlgürel, Mücteba, “İstimâlet”, D.İ.A., C. 23, İstanbul 2001, s. 362-363.
Kafadar, Cemal, Kendine Ait Bir Roma: Diyar-ı Rum’da Kültürel Coğrafya ve Kimlik Üzerine, Metis Yayınları, İstanbul 2017.
Karaca, Filiz, “Pişkeş”, DİA, C. 34, İstanbul 2007, s. 294-296.
Kenanoğlu, M. Macit, “Osmanlı Devleti’nin Gayrimüslim Teb’anın İdaresinde Kullandığı Bir Yöntem Olarak ‘Ruhanî İltizam’ Sistemi”, Dîvân İlmî Araştırmalar, S. 14, (2003/1), s. 67-84.
Kenanoğlu, M. Macit, “İslam-Osmanlı Hukukunda Zimmîler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 3, S. 5, (2005), s. 553-574.
Kenanoğlu, M. Macit, Osmanlı Millet Sistemi: Mit ve Gerçek, Klasik Yayınları, İstanbul 2007.
Kenanoğlu, M. Macit, “Zimmî (Osmanlılar’da)”, D.İ.A., C. 44, İstanbul 2013, s. 438-440.
Masters, Bruce, “Değişen Bir Dünyada Hıristiyanlar”, Türkiye Tarihi 1603-1839, (ed. Suraiya Faroqhi-çev. Fethi Aytuna), Kitap Yayınevi, İstanbul 2011, s. 329-337.
Ortaylı, İlber, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 4, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s. 996-1001.
Ortaylı, İlber, Osmanlı Barışı, Ufuk Kitap Yayınları, İstanbul 2004.
Örsten Esirgen, Seda, “İslam-Osmanlı Ceza Hukukunda Zimmîler”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi-Mehmed Akif Aydın’a Armağan, C. 21, S. 2, (2015), s. 187-213.
Özel, Ahmet, Dârulİslâm Dârulharb: İslâm Hukukunda Ülke Kavramı, İz Yayıncılık, İstanbul 2014.
Özgeren, Aydın, Millî Mücâdele Döneminde Trabzon Rum Metropolitliği’nin Faaliyetleri, Ankara Üniversitesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2006.
Sezer Feyzioğlu, Hamiyet, “Rum İsyanı Sırasında Edirne’de Öldürülen Eski Patrik’in Terkesine Dair Bilgiler”, XVI. Türk Tarih Kongresi (20-24 Eylül 2010, Ankara) Kongreye Sunulan Bildiriler, 4. Cilt 1. Kısım, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015, s. 485-495.
Şimşek, Eyyub, “On Sekizinci Yüzyılın Başında Trabzon’da Giyim-Kuşam (1700-1725)”, MAVİ ATLAS GŞÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 1, (2013), s. 51-66.
Tosun, Miraç, XVIII. Yüzyıl Trabzon’unda Cemaatler Arası İlişkiler, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2013.