1890’larda Almanya’da Almanlara Türkçe Dil Bilgisi ve Konuşma Öğretimi: Türkische Konversations-Grammatik Kitabı

Yabancılara Türkçe öğretimi tarihinin anlaşılması hem tarihsel süreçte kullanılan yöntem, teknik ve materyaller hem de Türkçenin gramerinin nasıl betimlendiğinin görülmesi açısından önem taşımaktadır. Bunun için, ders kitapları öncelikle incelenmesi gereken kaynaklardır. Bu çalışmanın amacı, 1861’de Viyana’da doğan Heinrich Jehlitschka tarafından yazılan Türkische Konversations-Grammatik adlı kitabını incelemektir. Doküman incelemesi yönteminin kullanıldığı çalışmada iki ciltlik eserin 1895 ve 1897 yılındaki basımları değerlendirilmiştir. Yazıda yazar hakkında ulaşılabilen bilgiler verildikten sonra kitabın içeriği sırasıyla tanıtılarak ele alınmıştır. Kitabın birinci cildi ilki Türkçe, ikincisi Arapça ve Farsça ögelerin işlendiği iki bölüm hâlinde düzenlenmiştir. İkinci cilt ise bir yanıt anahtarı olarak düzenlenerek ilk ciltteki metinlerin çevirileri ile resmî yazışmalar konusunda bazı ayrıntılı bilgilere yer verilmiştir. Yazarın ilk ciltteki her bir dil bilgisi konusuyla ilgili örnek metinlerle çeviri alıştırmaları koyması dikkat çekmektedir. Bunun yanında yazma ve okuma becerilerinin gelişmesini hedeflediği de görülmektedir. Kitap, yazarın işlediği dil bilgisi konularının o dönemin Türkçesini yansıtması bakımından önemlidir.

TEACHING TURKISH GRAMMAR AND SPEAKING TO GERMANS IN GERMANY AROUND 1890S: TÜRKİSCHE KONVERSATİONS-GRAMMATİK COURSEBOOK

Understanding the history of teaching Turkish as a foreign language is important to explore methods, techniques, and materials used in the historical process and the way Turkish grammar was depicted. For this reason, coursebooks are the fundamental sources to be investigated. This study aims to investigate Türkische Konversations-Grammatik book written by Heinrich Jehlitschka who was born in Vienna in 1861. The research adopted document analysis method, and 1895 and 1897 editions of the book which comprised of two volumes were utilized. Following the introduction of available author information, the contents of the book was presented in turn. The first volume of the book was organized in two sections; first of which included Turkish elements, and the second section contained Arabic and Persian components. The second volume, on the other hand, served as an answer key, including translations of the texts in the first volume and some detailed information about official correspondence. It is intriguing that, in the first volume, the author offered example texts and translation exercises for each grammar topic. To add, the book focused on developing writing and reading skills. The book is significant since it reflects the Turkish language of the time period in terms of the grammar topics chosen by the author.

PDF

___

Agstner, Rudolf, Handbuch des k.k. / k.u.k. Konsulardienstes Die Konsulate der Donaumonarchie vom 18. Jh. Bis 1918, Aus dem Nachlass herausgegebenen von Gerhard Gonsa, New Academic Press, Wien 2018.
Akay Dinç, Özlem, “Polonya Kralı Poniatowski’nin Diplomasi Reformu Çerçevesinde İstanbul Şarkiyat Mektebi”, Toplumsal Tarih, Volume: 247, 2014, pp. 86-92.
Bittner, Maximillian, “Henry Jehlitschka, Türkische Conversations- Grammatik, von— österr.-ungar. Vice-Consul, früher Docent an der k. u. k. lischen Akademie in Wien. Mit einem Anhang von Schrifttafeln türkischer Cursivschrift nebst Anleitung. Heidelberg, Julius Verlag. 1895. Mit Schlüssel 1897 (Methode Gaspey-Otto-Sauer)”, Wiener Zeitschrift Für Die Kunde Des Morgenlandes, Volume:13, 1899, pp. 265-276 Retrieved from http://www.jstor.org/stable/23863573.
Cengiz, Semran, “Alman Kaynaklarında Yeni Türk Edebiyatı, Otto Hachtmann ve ‘Die Türkische Literatur des Zwanzigsten Jahrhunderts’ Adlı Eseri”,Türkbilig/Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Volume: 11(19), 2010, pp. 96-103.
Cengiz, Semran, “Alman Şarkiyatçı Paul Horn ve Geschichte der Türkischen Moderne (Yeni Türk Edebiyatı Tarihi) Adlı Eseri”, Turkish Studies, Volume: 5(2), 2010, pp. 1448-1454.
Doğan, Güner, “Venedik Şark Dil Okulu”, Toplumsal Tarih, Volume: 247, 2014, pp. 58-63.
Doğan, Süheyla, XIX. Yüzyılda Batı’da Yabancılara Türkçe Öğretimi Çalışmaları - W. B. Barker Örneği. Unpublished Master’s Thesis, Fırat Üniversitesi, Elâzığ 2011.
Engelbert Deusch, Die effektiven Konsuln Österreich (-Ungars) von 1825-1918 Ihre Ausbildung, Arbeitsverhältnisse und biografien, Böhlau, Wien 2017, https://www.oapen.org/download?type=document&docid=645108.
Eren, İsmail, “Türkiye Türkçesine Dair Rusça Neşriyat (1176-1963) Üzerinde Bibliyografya Denemesi”, Türkiyat Mecmuası, Volume: 15, 1964, pp. 236-7.
Ersoylu, Halil, “Türk Dili Üzerine Yazılmış İngilizce Gramerler”, Türk Dünyası Araştırmaları, Volume: 10, 1981, pp. 114-142.
Gezer, Ömer, “Viyana Şark Dilleri Akademisi”, Toplumsal Tarih, Volume: 247, 2014, pp. 64-72.
Herzog, Christoph, “Almanca Konuşulan Ülkelerde Türkiyat ve Şarkiyat Çalışmalarının Gelişimi Üzerine Notlar” trans. Faruk Yaslıçimen, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Volume: 15, 2010, pp. 77-148.
Hitzel, Frédérich, Dil Oğlanları ve Tercümanlar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1995
Mehmed Şevki “Caponya Memleketi”, Mecmua-i Fünun, Volume: 41 (Şaban 1283), pp. 212-220 http://isamveri.org/pdfosm/D00822/1283_41/1283_41_SEVKIM2.pdf;
Mehmed Şevki “Caponya Memleketi”, Mecmua-i Fünun, Volume:42 (Ramazan 1283), pp. 254-260 http://isamveri.org/pdfosm/D00822/1283_42/1283_42_SEVKIM.pdf.
Topuzkanamış, Ersoy, 1915’te İstanbul Alman Okulunda Yabancılara Türkçe Öğretimi: Türkisches Lesebuch Für Deutsche Kitabı, I. Kaşgarlı Mahmud Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Sempozyumu, Erciyes Üniversitesi Kaşgarlı Mahmud Türkçe Öğretim Araştırma-Uygulama Merkezi, 03-05 Mayıs 2018, Kayseri.
Topuzkanamış, Ersoy, Almanya’da 1. Dünya Savaşı’nda Alman Askerlerine Türkçe Öğretimi: Türkisch Für Offiziere Und Mannschaften Adlı Kitap, Uluslararası Türk Kültürü ve Medeniyeti Kongresi 05-08 Eylül 2018, Balıkesir.
Ünver,Şerife , “Alman Askerlerine Türkçeyi Öğretme ve Türkiye'yi Tanıtma Amacıyla Yazılan Bir Kitabın İncelenmesi”, Milli Folklor, Volume: 25, 2013, pp. 189-201.
Yeşilöz, Gülcan, Die Übungstexte in der türkischen Konversationsgrammatik von H. Jehlitschka, Diplomarbeit, Universität Wien, Wien 2013