XVII. Yüzyıl Bursa’sında Halka Yemek Dağıtımı Hizmetleri [Vakfiye ve Vasiyetnameler Işığında]

Türklerde yemek dağıtımı ve ikramı geleneği köklü bir geçmişe sahiptir. Bu uygulamanın bir ayağı Orta Asya Türk toplumlarındaki töreye diğer ayağı İslam an’anesine kadar uzanır. Meseleye Osmanlı Devleti zamanından bakılacak olursa hükümdarlar ve devlet adamları kurdukları vakıflarla ve imarethanelerle her fırsatta halka yemek dağıtma, yedirmeyi önemli bir iş saydılar. Osmanlı toplumunda birçok kişi de vakıflar veya vasiyetler yoluyla yemek dağıtma ve halkı doyurma geleneğini sürdürdüler. Makalenin amacı on yedinci yüzyıl Bursa’sında toplumun hayır amaçlı yemek hazırlama ve dağıtımı geleneğini belgeler üzerinden ortaya koymak ve değerlendirmektir. Burada ele alınan esas konu imarethanelerden halka sunulan kurumsal yemek servisi işi değil, bireysel olarak yemek dağıtımı hizmetidir. Bursa’da o dönemde toplumun hangi tabakasından kişiler yedirip içirme amaçlı vakıf kurmuşlardır? Dağıtılan yemeklerden toplumun hangi kesimleri yararlanabilmiştir? Belgelerde, ikram edilen yiyecek içecek türlerine örnekler var mıdır? Hazırlatılan yemeklerin nerede ve ne zaman yeneceğine dair bilgiler mevcut mudur? Çalışmada bu türden sorulara cevaplar aranmıştır. Konu Bursa şehir merkezine ait vakfiye ve vasiyetname türü belgeler üzerinden araştırılmıştır. Söz konusu belgeler doküman analizi yöntemiyle değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Bursa, 17. Yüzyıl, Yemek Dağıtma Hizmeti, Halkı Doyurma, Vakfiye ve Vasiyetnameler

Meal Distribution Services to the Public in 17th Century Bursa [In the light of the Waqfiyyas and the Testaments]

The tradition of food distribution and catering in the Turks has a long history. One leg of this practice extends to the customs in Central Asian Turkish communities and the other to the Islamic moment. Given the time of the Ottoman State, the rulers and statesmen have considered it an important job to distribute food to the public at every opportunity with the foundations and public kitchens they have established. Many people in the Ottoman society continued the tradition of distributing food and feeding people through the waqfs or testaments. The purpose of the article is to present and evaluate the society's tradition of food preparation and meal distribution for charity, through documents in the seventeenth century Bursa. The main topic covered here is not the business of corporate food service offered to the public from the imarets/soup kitchens, but the food distribution service as an individual. In Bursa, at that time, people from which segments of the society established a foundation to help them eat and drink? Which segments of the society could benefit from the meals distributed? In the documents, are there any examples of the types of food and beverages offered. Is there any information about where and when the prepared meals will be eaten? In the study, answers to such questions are sought. The subject has been researched through the waqfiyya and testaments type documents belonging to the center of Bursa city. These documents have been evaluated by the document analysis method.

Keywords:

Bursa Society, Seventeenth Century, Food Delivery, Feed the People, Waqfiyya and Testaments,

PDF

___

Arşiv Kaynakları
a-Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi [BOA]
BOA, MŞH.ŞSC.d. Bursa Şeriye Sicilleri (BŞS), A 160/44; 160/108; 160/135.
BOA, MŞH.ŞSC.d. Bursa Şeriye Sicilleri (BŞS), B 8/164; 26/90; 30/64; 33/80; 39/17; 37/85; 40/150; 41/104; 42/123; 44/38; 45/66; 48/26; 48/19; 50/54; 51/40; 55/131; 54/28; 59/33-34; 57/60; 56/35-36; 56/81; 54/110; 59/151; 54/158; 56/72; 61/14; 61/55; 61/145; 63/134; 66/63; 66/86; 64/186; 69/6-7; 83/44; 88/149; 90/65; 93/90-91; 96/58; 103/12; 103/80; 103/91; 109/193; 110/8; 112/28; 112/32; 112/73; 129/138-139; 132/6; 142/23-24; 142/81; 144/34; 142/101; 146/29; 146/36; 149/97; 151/7; 151/19; 151/85; 152/71; 185/27; 186/18; 210/1; 210/5; 285/7.
b-Vakıflar Genel Müdürlüğü Vakıf Kayıtları Arşivi
VGM. VKA, Defter Nu: 594/129/114.
VGM. VKA, Defter Nu: 734/37/12.
Kaynak Eserler ve İncelemeler
Akgündüz, Ahmet. İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2013.
Akkoç, Fatma Kırçıl. “Mahkeme Sicillerine Göre XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında (1550-1565) Bursa Vakıfları.” Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2010.
Albayrak, Murat. “Şehirlerin Gelişimi Açısından Külliye ve Hanların Önemi Osmanlı Devri Bursa Külliyeleri ve Hanları.” Araştırma projesi, Uludağ Üniversitesi, Bursa 2015.
Altıntaş, Zeynep. “Muradiye Külliyesi ve Haziresindeki Türbeler.” Yüksek lisans tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 2008.
Ateş, Nilüfer. “Emir Sultan Külliyesi (XV.-XVII. Yüzyıllar).” Doktora tezi, Uludağ Üniversitesi, 2017.
Aydın, Nur Gül. “Bursa Orhan Gazi Külliyesi.” Yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi, 2017.
Azamat, Nihat. “Üftade”, TDV İslam Ansiklopedisi, 42 (İstanbul 2012), ss. 282-283.
Barkan, Ömer Lütfi. “Süleymaniye Camive İmareti Tesislerine Ait Yıllık Bir Muhasebe Bilançosu 993/994 (1585-1586).” Vakıflar Dergisi 9 (1971): 109-161.
Barkan, Ömer Lütfi. “Fatih Cami ve İmareti Tesislerin 1489-1490 Yıllarına Ait Muhasebe Bilançoları.” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 23/1-2 (1962-63): 297-341.
Barkan, Ömer Lütfi. “Şehirlerin Teşekkül ve İnkişafı Tarihi Bakımından: Osmanlı İmparatorluğunda İmaret Sitelerinin Kuruluş ve İşleyiş Tarzına Ait Araştırmalar.” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 23/1-2 (1962-63): 239-296.
Barkan, Ömer Lütfi. “Edirne ve Civarındaki Bazı İmaret Tesislerinin Yıllık Muhasebe Bilançoları.” Türk Tarih Belgeleri Dergisi I/2 (1964): 235-377.
Başol, Samettin. “Vakfiyelerine Göre XV. Yüzyıl Bursa Vakıfları.” Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, 2000.
Başol, Samettin. “Kentleşme, Ekonomi ve Sosyal Hayat Yönleriyle 17. Yüzyıl Bursa Vakıfları.” (Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, 2008.
Berki, Şakir. “Vakıflar.”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 38/1 (1981): 133-164.
Budak, Ayşe. “Gücü Besleyen Mimarlık: Osmanlı İmaretleri.” Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi, 2015.
Budak, Ayşe. “İmaret Kavramı Üzerinden Erken Osmanlı Ters T Planlı Zaviyeleri İle Aşhanelerin İlişkisi: Osmanlı Aşhanelerinin Kökekine Dair Düşünceler.”, METU JFA, 2016/1, (33:1): 21-36.
Çekiç, Faruk Taylan. “Bursa Hançerli Fatma Sultan Külliyesi.” Yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi, 2019. Özdoğan, Nimet. “Hamza Bey ve Külliyesi.” Yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi, 2010.
Çelebi, Azize Gelir. “Somut Olmayan Kültür Mirası ‘İmaret Geleneği’ ve Osmanlı İmaretleri.” Yüksek lisans tezi, Kadir Has Üniversitesi, 2017.
Çiftçi, Çiftçi. Bursa’da Vakıfların Sosyo-Ekonomik İşlevleri. Bursa: Gayet Kitabevi, 2004.
Demirel, Hale. “Mahkeme Sicillerine Göre XVI. Yüzyıl İlk Yarısında Bursa Vakıfları.” Yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi, 2006.
Ergin, Nina, Christoph K. Neumann, Amy Singer, Ed. Feeding People, Feeding Power; Imarets in the Ottoman Empire. İstanbul: Eren Yayıncılık, 2007.
Ertuğ, Zeynep Tarım. “İmaret”, TDV İslam Ansiklopedisi, 22 (İstanbul 2000), s. 219-220.
Gerber, Haim. “Bir Osmanlı Şehri Olan Bursa’da Kadın’ın Sosyo-Ekonomik Statüsü (1600-1700)”. Çev. Hayri Erten, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/8 (1998): 327-343.
Gökbilgin, M. Tayyib. “Murad I. Tesisleri ve Bursa İmareti Vakfiyesi.” Türkiyat Mecmuası 10 (1953): 217-234.
Güneş, Ahmet. “Bir İmar Düzeni ve Hayır Kurumu Olarak Osmanlılarda İmaret.” Milli Folklor 9/66 (2005): 26-33.
Gürbıyık, Cengiz. “Osmanlı İmaretleri (Aşevleri).” Doktora tezi, Ege Üniversitesi, 2013.
Hızlı, Mefail. “Bursa’da Selâtîn İmaretleri.” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2001): 33-62.
Hızlı, Mefail. Mahkeme Sicillerine Göre Osmanlı Klasik Dönemi Bursa Medreselerinde Eğitim-Öğretim. Bursa: Esra Fakülte Kitabevi, 1997.
Huart, Cl. “İmaret”, İslam Ansiklopedisi, 5/2 (İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1987), ss. 985.
İnan, Abdülkadir. “Orun ve Ülüş Meselesi.” Makaleler ve İncelemeler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987, ss. 241-254.
Kafesoğlu, İbrahim. Türk Milli Kültürü. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1993.
Kallek, Cengiz. “Kile”, TDV İslam Ansiklopedisi, 25 (Ankara 2022), ss. 567-570.
Kaplanoğlu, Raif. Bursa Ansiklopedisi I (Yer Adları). Bursa: Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları, 2001.
Kara, Mustafa. “Eşrefiyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, 11 (İstanbul 1995), ss. 477-479.
Kaya, Miyase Koyuncu. “Osmanlı Kadını ve Para Vakıfları, 18. Yüzyıl İkinci Yarısı Bursa Örneği.” 21. Yüzyılın Eşiğinde Kadınlar Değişim ve Güçlenme Uluslararası Multidisipliner Kadın Kongresi (13-16 Ekim 2009) Bildiri Kitabı, 5 (İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, 2010): 122-129.
Kazancıoğlu, Habibe. “16. Yüzyıla Ait Bazı Vakfiyeler Işığında Osmanlı Dönemi İmaretleri.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/53 (2017): 283-301.
Kazıcı, Ziya. “Osmanlı Devleti’nde İmâret”, Osmanlı Ansiklopedisi, V (Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002), ss. 44-48.
Köç, Ahmet. “Chapter 1: Free Food Distribution in Ottoman Imarets or the Social Aspects of Power of Nutrition.” Turkey at the Beginning of 21st Century: Past and Present, ed., R. Efe-M. Ayışığı, Ö. Düzbakar- M. Arslan. Sofia: St. Klıment Ohrıdskı University Press, 2015.
Köç, Ahmet. “İdari ve Mali Açılardan XVII. Yüzyılda Seyyid Hüseyin Gazi Tekkesi.”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi 72 (2014): 15-42.
Köç, Ahmet. “Osmanlı Devleti’nde Devlet-Tekke İlişkisinin Önemli Bir Tanığı: Halveti Şeyhi Sofyalı Bâlî Efendi ve Vakıfları.” Belleten 80/289 (2016): 797-822.
Küçükdağ, Yusuf. “Karatay İlçesindeki İmaretler.” Karatay Tarih-Kültür-Sanat, haz., Yusuf Küçükdağ, Yaşar Erdemir, Bekir Şahin (Konya: Karatay Belediyesi Kültür Yayınları, 2012): 812-815.
Küçükdağ, Yusuf. “Konya Sultan Selim İmareti, Vakfiyesi ve Vakıfları.” Yeni İpek Yolu Konya Ticaret Odası Dergisi Konya Kitabı VII, Özel Sayı (2004): 263-279.
Orbay, Kayhan. “16. ve 17. Yüzyıllarda Bursa Ekonomisi: Sultan Çelebi Mehmed Yeşil İmareti’nin Mali Tarihi (1553-1650).” Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM) 0/22, (2007): 125-158.
Öcalan, Hasan Basri. Bursa’da Tasavvuf Kültürü (XVII. Yüzyıl). Bursa: Gaye Kitabevi, 2000.
Pamuk, Şevket. “Kuruş”, TDV İslam Ansiklopedisi, 26 (İstanbul 2002), ss. 458-459.
Pay, Salih. Bursa İvaz Paşa Külliyesi. Bursa: Eğitsan Yayınları, 1996.
Pay, Salih. Kuruluşundan Günümüze Yeşil Külliyesi. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi, 2010.
Sak, İzzet. Şeri’iye Sicillerine Göre Konya’da Vasiyet Yoluyla Yapılan Hayır ve Vakıflar (1700-1750). Konya: Selçuklu Belediyesi Kültür Yayınları, 2008.
Singer, Amy. “İmarethaneler”, Çev: Alim Yıldız, Türkler Ansiklopedisi, X (Ankara: 2002), ss. 483-490.
Singer, Amy. Osmanlı’da Hayırseverlik Kudüs’te Bir Haseki Sultan İmareti. Çev., Dilek Şendil. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2004.
Taneri, Aydın. Türk Devlet Geleneği Dün-Bugün. İstanbul, Milli Eğitim Basımevi, 1993.
Taşkın, Ünal. “Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri.” Yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi, 2005.
Yediyıldız, Bahaeddin. “Sosyal Teşkilatlar Bütünlüğü Olarak Osmanlı Vakıf Külliyeleri.” Türk Kültürü 219 (1981): 262-271.
Yediyıldız, Bahaeddin. “Müessese Toplum Münasebetleri Çerçevesinde XVIII. Asır Türk Toplumuve Vakıf Müessesesi.” Vakıflar Dergisi 15 (1982): 23-53.
Yediyıldız, Bahaeddin. XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2003.
Yediyıldız, Mustafa Asım. “Başlangıcından Günümüze Yıldırım Külliyesi ve Ulu Cami.” Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, 1995.
Yenişehirlioğlu, Filiz. “XIV-XV. Yüzyıl Mimari Örneklerine Göre Bursa Kentinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Gelişimi.” IX. Türk Tarih Kongresi Bildirileri III (Ankara 1989): 1345-1353.
Yıldız, Salim Tayfun “Bursa Yıldırım Bayezid Külliyesi.” Yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi, 2001). https://www.luggat.com/index.php#ceviri. (erişim 15.08.2022)