Ayanlıktan Vezirliğe Uzanan Bir Serüven: Karahisar-ı Sahib Ayanı Turunçzâde Süleyman Ağa ve Muhallefâtı

Karahisar-ı Sahib’de ayanlık ve mütesellimlik gibi görevleri üzerinde bulunduran yerli hanedan ailelerinden birisi olan Turunçzâdeler, uzun yıllar yerel yönetimde söz sahibi olmuşlardır. Bu ailenin mensuplarından birisi olan Turunçzâde Süleyman Ağa, memleketi Karahisar-ı Sahib’deki nüfuzu sayesinde elde ettiği ayanlık ve mütesellimlik görevleri esnasında şikâyete konu olan icraatlarına ve rakiplerinin ayanlığı ele geçirme teşebbüsleri çerçevesinde aleyhine faaliyette bulunmalarına rağmen kısa sürede temayüz ederek vezirliğe kadar yükselmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Turunçzâde Süleyman, Karahisar-ı Sahib, Ayan, Mütesellim, Muhallefât

An Adventure from Being a Notable to Viziership: Turunçzâde Süleyman Aga who was a Notable of Karahisar-ı Sahib and His İnheritance

The Turunçzâdes, who were one of the local noble families having the duties of being notables and lieutenant governor in Karahisar-ı Sahib, had a say in the local government for many years. Turunçzâde Süleyman Aga, who was one of the members of this family, advanced to viziership in a short time despite his activities which were the subject of complaint and his rivals’ activities which were against him within the scope of their attempts to take over being notables during his duties of being a notable and lieutenant governor in his hometown Karahisar-ı Sahib.

Keywords:

Turunçzâde Süleyman, Karahisar-ı Sahib, Notable, Lieutenant Governor, Inheritance,

PDF

___

Arşiv Kaynakları
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Ali Emiri Abdülhamid I (AE.SABH.I.): 67/4666; 67/4667.
Ali Emiri Selim III (AE.SSLM.III.): 7/312; 12/692; 28/1631; 73/4411; 123/7484; 123/7485; 137/8268; 138/8346; 138/8349; 181/10835; 286/16642; 325/18868; 400/23051.
Cevdet Adliye (C.ADL.): 77/4657.
Cevdet Askeriye (C.AS.): 94/4319; 120/5374; 346/14348; 1059/46579.
Cevdet Dahiliye (C.DH.): 29/1420; 40/1991; 50/2459; 70/3481; 275/13722; 306/15269; 315/15721; 330/16466.
Cevdet Maliye (C.ML.): 50/2305; 108/4770; 274/11297; 303/12339; 362/14839; 411/16817; 634/26056.
Cevdet Zabtiye (C.ZB.): 11/541; 36/1770.
Hatt-ı Hümayun (HAT.): 40/2053; 195/9746; 196/9803; 212/11559; 256/14704; 262/15108; 273/16010; 273/16025; 1387/55132; 1394/55755; 1412/57525; 1414/57727; 1472/45.
Şer’iyye Sicilleri
Afyonkarahisar Şer’iyye Sicilleri (AŞS):
AŞS, 552/147; 552/164; 552/183; 552/192; 552/216; 552/248; 552/276; 552/318; 552/341; 552/343.
AŞS, 553/44; 553/69; 553/115; 553/232; 553/252; 553/254; 553/285; 553/317.
AŞS, 555/16; 555/38; 555/42; 555/43; 555/50; 555/81; 555/87; 555/88; 555/96.
AŞS, 557/120; 557/127; 557/128; 557/129; 557/151; 557/152.
AŞS, 584/40; 584/46; 584/93; 584/94; 584/95; 584/96; 584/152.
Sivas Şer’iyye Sicilleri (SŞS):
SŞS, 3/s. 13-14; 3/s. 38; 3/s.134; 3/s.179; 3/s. 215-216.
SŞS, 5/24.
Kaynak Eserler ve İncelemeler
Ahmed Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, VI-VII, Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye, 1309.
Akdağ, Mustafa, “Osmanlı Tarihinde Ayanlık Düzeni Devri 1730-1839”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 8/14, (1963): 51-61.
Atabek, Ömer Fevzi, Afyon (Vilayeti) Tarihçesi, haz., Turan Akkoyun, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları, 1997.
Cezar, Yavuz, “Bir Âyanın Muhallefâtı Havza ve Köprü Kazaları Âyanı Kör İsmail Oğlu Hüseyin ”, Belleten, XLI/161 (1977): 41-78.
Çetin, Cemal, “Kamu Düzeninde Alternatif bir Yöntem: Nezir”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8/36 (2015): 287-310.
Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 1992.
Devlet Arşivleri Başkanlığı, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Bürokrasisi Merkez ve Taşra Yöneticileri 1756-1792, İstanbul: 2019.
Ekinci, Abdullah ve Murat Polat, “XVIII. Yüzyılda Şark Valilerinin İktidar Oyunları ve Bir Feodalin Güç Devşirmesi: Millilü Timur Paşa”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, S. 14 (2022): 95-118.
Ergenç, Özer, “Osmanlı Klasik Dönemindeki “Eşraf ve A‘yan” Üzerine Bazı Bilgiler”, Osmanlı Araştırmaları, III (1982): 105-118.
Gönçer, Süleyman, Afyon İli Tarihi, II, Afyon: İleri Ofset Matbaacılık, 1991.
Günay, Vehbi, “Batı Anadolu’da Ayanlık Mücadeleleri ve Bergama Voyvodası Sağancılı Veli”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXI/2 (2006): 93-118.
Güneş, Mehmet, “Karahisâr-ı Sâhib Ayânı Mollazâde Hacı Ahmed Ağa’ya Ait Bir Tereke Defteri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, VIII/2 (2006): 65-91.
Güneş, Mehmet, “Karahisâr-ı Sâhib Ayânı Turunçzâde Dede Mustafa Bey ve Muhallefâtı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12/65 (2019): 204-218. Köksal, Osman, “Osmanlı Hukukunda Bir Ceza Olarak Sürgün ve İki Osmanlı Sultanının Sürgünle İlgili Hatt-ı Hümayunları”, Ankara Üniversitesi, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 19 (2006): 283-341.
Köprülü, M. Fuad ve İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Âyân”, MEB İslam Ansiklopedisi, II (İstanbul 1993), ss. 40-42.
Küpeli, Özer, “Osmanlılar Döneminde Afyonkarahisar”, Afyonkarahisar Kütüğü, I, (Afyon 2001), ss. 133-147.
Mehmed Süreyya, Sicil-i Osmânî Yahud Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniyye, 3, İstanbul: Matbaa-i Amire, 1311.
Mert, Özcan, “Âyan”, TDV İslam Ansiklopedisi, IV (İstanbul 1991), ss. 195-198.
Özdemir, Rifat, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1986.
Özkaya, Yücel, “XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Yerli Ailelerin Âyânlıkları Ele Geçirişleri ve Büyük Hanedanlıkların Kuruluşu”, Belleten, XLII/168 (1978): 667-723.
Özkaya, Yücel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Âyânlık, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1994.
Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I-II, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
Sarıkaya, Hüseyin, “Ahmed Vâsıf Efendi ve Mehâsinü'l-Âsâr ve Hakā’iku'l-Ahbâr’ı 1209-1219/1794-1805 (İnceleme ve Metin)”, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2013.
Sönmez, Serpil, “Tanzimat’a Giden Yolda Bir Osmanlı Kenti: Sivas (1777-1839)”, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2015.
Şafakçı, Hamit, “Bozkır’da Madencilik (1776-1839)”, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2013.
Şemseddin Sâmi, Kâmûs-ı Türkî, Dersaadet: İkdam Matbaası, 1317.
Telci, Cahit, “Osmanlı Devleti’nde 18. Yüzyılda Muhallefât ve Müsâdere Süreci”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXII/2 (2007): 145-166.
Toprak, Seydi Vakkas, “Nuri Tarihi (Metin-İnceleme)”, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2011.
Uzun, Mustafa, “Câize”, TDV İslam Ansiklopedisi, VII (İstanbul 1993), ss. 28-29.
Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
Yılmazçelik, İbrahim, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.