Topkapı’dan Sâdâbâd’a: 15. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı Sultanının Sarayında ve İnzivasında Mekânsal Dönüşüm

Ortaçağ ve erken modern dönemde hükümdarın bedenine ve yaşadığı mekâna kutsallık atfetmek, İslami devlet geleneğinin biz özelliğidir. Hükümdar ne kadar az görünür olursa, şahsında temsil ettiği devlet de o kadar kutlu ve mistik bir görünüm kazanırdı. Bu pratiği birçok gelenekten beslenerek devam ettiren Osmanlı İmpartorluğu’nda da sultan 15. yüzyıldan itibaren daha az görünür olmuş ve bir inziva hâline geçmiştir. Daha az görünen sultan inşa ettirdiği saray ve bu sarayda uygulamaya koyduğu protokol kurallarıyla erişilmezliğini daha da arttırmıştır. Yaklaşık iki yüz yıl devam eden bu süreç, 18. yüzyılda terk edilmiş; “görünmeden gören” sultan yerini kendisini “teşhir eden” sultana bırakmıştır. Sultanın beden politikasında ve yaşadığı mekândaki bu değişim kişisel tercihler nedeniyle olduğu gibi içeriden ve dışarıdan gelen çeşitli meydan okumaların ortaya çıkması nedeniyle de gerçekleşmiştir. İçeride yeni yükselen sosyal sınıfların baskısı altındaki sultan, kendisini şehirde gösterme ihtiyacı hissetmiştir. Bu iç baskının yanında sultan aynı zamanda Avrupa’da görülen yeniliklerin ve buna bağlı olarak bir imaj kaygısının da etkisi altına girmiştir. Böylelikle, 15. yüzyıldan 18. yüzyıla gelindiğinde artık bir meşruiyet kaygısına sahip olan Osmanlı sultanları daha görünür ve erişilebilir olmak istemişlerdir.

Anahtar Kelimeler:

Topkapı Sarayı, Sâdâbâd Sarayı, Sultan, İnziva, Mekân

From Topkapı to Sadabad: Spatial Transformation in the Palace and Seclusion of the Ottoman Sultan from the 15th to the 18th Century

It is characteristic of the Islamic state tradition to attribute sanctity to the body and place of residence of the ruler in the medieval and early modern periods. The less visible the sovereign was, the more blessed and mystical the state he represented would be. In the Ottoman Empire, which continued this practice by drawing on many traditions, the sultan became less visible from the 15th century and lived in seclusion. The less visible sultan further increased his inaccessibility with the palace he had built and the protocol rules he put into practice in this palace. This process, which continued for nearly two hundred years, was abandoned in the 18th century; and the sultan who "sees without being seen" has given his place to the sultan who "exhibits" himself. This change in the body politics of the sultan and the place where he lived was not only due to personal preferences but also to the emergence of various challenges from the inside and outside. The sultan, under the pressure of the newly emerging social classes, felt the need to exhibit himself within the city. In addition to this internal pressure, the sultan also came under the influence of the innovations witnessed in Europe and, accordingly, of concern for his image. Thus, from the 15th to the 18th centuries, the Ottoman sultans, who now had a concern for legitimacy, wanted to be more visible and accessible.

Keywords:

Topkapı Palace, Sadabad Palace, Sultan, Seclusion, Space,

PDF

___

Abou-El-Haj, Rifa’at ‘Ali. Modern Devletin Doğası: 16. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu. Çev., Oktay Özel ve Canay Şahin. Ankara: İmge Kitabevi, 2018.
Akşin, Sina. “Osmanlı Sarayı’nın Yapısı ve İşlevleri”. X. Türk Tarih Kongresi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1986, 2065-2082.
Artan, Tülay. “18. Yüzyıl Başlarında Yönetici Elitin Saltanatın Meşruiyet Arayışına Katılımı”. Toplum ve Bilim 83 (1999/2000): 292-322.
Avcıoğlu, Nebahat. “Istanbul: The Palimpsest City in Search of Its Architext”. RES: Anthropology and Aesthetics 53/54 (2008): 190-210.
Avcıoğlu, Nebahat. Turquerie ve Temsil Politikası, 1728-1876. Çev., Renan Akman. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2014.
Boyar, Ebru ve Kate Fleet. Osmanlı İstanbul’unun Toplumsal Tarihi. Çev., Serpil Çağlayan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
Cerasi, Maurice. Divanyolu. Çev., Ali Özdamar. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2014.
DeLancey, Mark Dike. Conquest and Construction: Palace Architecture in Northern Cameroon. Leiden: Brill, 2016.
Dikici, A. Ezgi. "Saltanat Sembolü olarak "Farklı" Bedenler: Osmanlı Sarayında Cüceler ve Dilsizler”. Toplumsal Tarih 248 (2014): 16-25.
Elias, Norbert. Uygarlık Süreci Cilt-I. Çev., Ender Ateşman. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
Finkel, Caroline. Rüyadan İmparatorluğa Osmanlı: Osmanlı İmparatorluğu’nun Öyküsü 1300-1923. Çev., Zülal Kılıç. İstanbul: Timaş Yayınları, 2007.
Fletcher, Joseph. “Turco-Mongolian Monarchic Tradition in the Ottoman Empire”. Harvard Ukrainian Studies 3/4 (1979-80): 236-251.
Gelibolulu Mustafa Âlî. Siyaset Sanatı - Nushatü’s-Selâtîn. Haz., Faris Çerçi. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2015.
Grabar, Oleg.. “The Architecture of Power: Palaces, Citadels and Fortifications”. Ed., George Michell, Architecture of the Islamic World: Its History and Social Meaning. London: Thames&Hudson, 2011, 48-79.
Gül, Murat. The Emergence of Modern Istanbul: Transformation and Modernisation of a City. London/New York: I.B. Tauris, 2009.
Hamadeh, Shirine. Şehr-i Sefa: 18. Yüzyılda İstanbul. Çev., İlknur Güzel. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
İnalcık, Halil. “İstanbul: Bir İslam Şehri”, Marife 2 (2004): 309-325.
İnalcık, Halil. “Fatih, Fetih ve İstanbul’un Yeniden İnşası-The Conqueror, The Conquest and The Restructuring of Istanbul”. Der., Afife Batur. Dünya Kenti İstanbul-World City Istanbul. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, 1996, 22-37. İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600., Çev., Ruşen Sezer, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
İnalcık, Halil. “The Ottoman State: Economy and Society, 1300-1600”, Ed., Halil İnalcık and Donald Quataert, An Economic and Social History of the Ottoman Empire Volume I: 1300-1600. Cambridge: Cambridge University Press, 1994, 9-379.
Kırlı, Cengiz. Sultan ve Kamuoyu: Osmanlı Modernleşme Sürecinde “Havadis Jurnalleri” (1840-1844). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
Kocaaslan, Murat. IV. Mehmed Saltanatında Topkapı Sarayı Haremi: İktidar, Sınırlar ve Mimari. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2014.
Köprülü, Mehmet Fuad. Bizans Müesseselerininin Osmanlı Müesseselerine Tesiri. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1986. Kuran, Aptullah. “A Spatial Study of Three Ottoman Capitals: Bursa, Edirne, and Istanbul”. Muqarnas: An Annual on The Visual Culture of the Islamic World 13 (1996): 114-131.
Lewis, Bernard. The Political Language of Islam. Chicago and London: The University of Chicago Press, 1988.
Manz, Beatrice Forbes. “Tamerlane and the Symbolism of Sovereignty”. Iranian Studies 21:1/2 (1988): 105-122.
Meeker, Michael E. İmparatorluktan Gelen Bir Ulus: Türk Modernitesi ve Doğu Karadeniz’de Osmanlı Mirası. Çev., Tutku Vardağlı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2005.
Murphey, Rhoads. Exploring Ottoman Sovereignty: Tradition, Image and Practice in the Ottoman Imperial Household, 1400–1800. London/New York: Continuum, 2008.
Necipoğlu, Gülru. 15. ve 16. Yüzyılda Topkapı Sarayı: Mimari, Tören ve İktidar. Çev., Ruşen Sezer. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
Necipoğlu, Gülru. “An Outline of Shifting Paradigms in the Palatial Architecture of the Pre-Modern Islamic World”. Ars Orientalis 23 (1993): 3-24.
Necipoğlu, Gülru. “Framing the Gaze in Ottoman, Safavid, and Mughal Palaces”. Ars Orientalis 23 (1993): 303-342.
Ortaylı, İlber. “19. Yüzyılda Osmanlı Saraylarının Geçirdiği Değişim”. Milli Saraylar: Tarih, Kültür, Sanat, Mimarlık Dergisi 1 (1999): 14-25.
Ortaylı, İlber. Osmanlı Sarayında Hayat. İzmir: Yitik Hazine Yayınları, 2008.
Özcan, Abdülkadir. Kanunnâme-i Âl-i Osman (Tahlil ve Karşılaştırmalı Metin). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2003.
Özlü, Nilay. ““Dolmabahçe Sarayı”ndan Evvel Dolmabağçe...”. Dolmabahçe: Mekânın Hafızası, Der., Bahar Kaya. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2016, 39-71.
Peirce, Leslie. The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. New York: Oxford University Press, 1993.
Peker, Ali Uzay. “Western Influences on the Ottoman Empire and Occidentalism in the Architecture of Istanbul”. Eighteenth-Century Life 26/3 (2002): 139-163.
Rado, Şevket. Paris'te Bir Osmanlı Sefiri-Yirmisekiz Mehmet Çelebi'nin Fransa Seyahatnamesi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
Quataert, Donald. Osmanlı İmparatorluğu: 1700-1922. Çev., Ayşe Berktay. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
Stavrides, Theoharis. The Sultan of Vezirs: The Life and Times of the Ottoman Grand Vezir Mahmud Pasha Angelovic ‎(1453-1474). Leiden: Brill, 2001.
Taneri, Aydın. Osmanlı Devletinin Kuruluş Döneminde Hükümdarlık Kurumunun Gelişmesi ve Saray Hayatı-Teşkilatı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2003.
Turan, Namık Sinan. “İktidarı Simgeleyen İdari Ve Törensel Bir Mekân Olarak Osmanlı Sarayı’nın Tasarımı”. İktisat Fakültesi Mecmuası 56 (2006): 91-129.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.