Hürriyet Gazetesi’ne Göre [1868-1870] Bulgar Sorunu

Osmanlı yenileşme hareketleri, Lale devri ile başlamış, III. Selim ve II. Mahmud ile hızlanmış ve 1839’da Gülhane Hatt-ı Hümâyunu ile zirveye çıkmıştır. Her ne kadar öncelikle hukukî bir metin olsa da Gülhane Hattı’nın siyasî, sosyal ve kültürel alanlarda birçok sonuçları ortaya çıkmıştır. Yenileşme, bu ferman ile âdeta hukukî bir nitelik kazanmış, bundan sonra devletin resmi politikası haline gelmiştir. Her biri devlet adamı ya da asker kimliğine de sahip olan Tanzimat aydınlarına düşen ise yenilikleri halka ulaştırmak ve böylece meşru bir zemin meydana getirmek olmuştur. Bu noktada en etkili unsur gazeteler ile piyes, roman ve şiir gibi edebî eserler olmuştur. Resmi bir devlet gazetesi olarak yayın hayatına başlayan Takvîm-i Vekâyi’den sonra Türk gazeteciliği, Cerîde-i Havâdis ile yarı özel bir nitelik kazanmış ve ardından gelen diğer hususî gazeteler ile çeşitliliğini arttırmıştır. Bir kısmı sürgünde yaşayan Yeni Osmanlılar eliyle Londra, Cenevre ve Paris gibi Avrupa şehirlerinde neşredilen gazetelerin en etkili olanı hiç kuşkusuz Hürriyet gazetesidir. 1868 ile 1870 seneleri arasında 100 sayı olarak çıkarılan ve yazarları arasında Namık Kemal, Ziya Paşa ve Âli Suavi gibi önemli isimlerin bulunduğu Hürriyet’te en yoğun işlenen konulardan birisi de Şark Meselesi ve Devlet-i Âli’nin bu konuda izlediği dış politika olmuştur. Bu çalışmada Şark Meselesi’nin içinde telakki edilen Bulgar meselesinin Hürriyet’in sütunlarına nasıl yansıdığı ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Hürriyet Gazetesi, Namık Kemal, Bulgaristan, Osmanlı Devleti

Bulgarian Issue According to Newspaper “Hürriyet” [1868-1870]

Ottoman renewal movements started with the Lale Era, with III. Selim and II. Mahmud and reached and its peak with the Gülhane Hatt-ı Hümâyunu in 1839. Although it is primarily a legal text, the Gülhane Hattı has many consequences in political, social and cultural areas. Innovation, gained a legal character with this edict, and after that it became the official policy of the state. The task of the Tanzimat intellectuals, each of whom had the identity of a statesman or a soldier, was to convey the innovations to the public and thus to create a legitimate ground. At this point, the most influential factor has been newspapers and literary works such as plays, novels and poetry. After Takvîm-i Vekâyi, which started its publication life as an official state newspaper, Turkish journÂlism gained a semi-private character with Cerîde-i Havâdis. Diversity increased with other special newspapers that followed. The most influential of the newspapers published in European cities such as London, Geneva and Paris by the New Ottomans, some of whom lived in exile, is undoubtedly Hürriyet. There are important names such as Namık Kemal, Ziya Pasha and Âli Suavi among the authors of the newspaper, which was published in 100 issues between 1868 and 1870. One of the most intensely covered topics in Hürriyet was the issue of the Orient and the foreign policy pursued by the State of Âli in this sense. In this study, it will be discussed how the Bulgarian issue, which is considered within the Eastern issue, is reflected in the columns of Hürriyet.

Keywords:

Hürriyet Newspaper, Namık Kemal, Bulgaria, Ottoman Empire,

PDF

___

1. Arşiv Kaynakları
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi [BOA]
BOA. HR.TO. (Hariciye Nezareti Tercüme Odası) 578/44; 509/61.
BOA. İ. MTZ. (04) İrade Eyâlet-i Mümtâze Bulgaristan 4/104.
BOA. ZB. Zabtiye 2/77.
2. Süreli Yayınlar
Hürriyet, “Mülâhaza: İhtilâf u ümmeti rahmetün”, 16 Rebiyülevvel 1285, Nu. 2.
Hürriyet, “İstanbul muhbirlerimizin birinden vârid olan mektup”, 14 Rebiyülahir 1285, Nu. 6.
Hürriyet, “İstanbul’dan mektup”, 28 Rebiyülahir 1285, Nu. 8.
Hürriyet, “Devlet-i Âliyye’yi bulunduğu hâl-i hatarnâktan hâlasın esbâbı”, 6 Cemaziyelevvel 1285, Nu. 9.
Hürriyet, “İstanbul’da bulunan muhabirlerimizden birinden tahrirât”, 4 Cemaziyelahir 1285, Nu. 13
Hürriyet, “Bulgar hükümeti”, 12 Cemaziyelahir 1285, Nu. 14.
Hürriyet, “Avrupa’nın ahvâl-i hâzırası”, 12 Cemaziyelahir 1285, Nu. 14.
Hürriyet, “Mesele-i müsâvât”, 18 Cemaziyelahir 1285, Nu. 15.
Hürriyet, “Memleketeyn ahvâli”, 25 Cemaziyelahir 1285, Nu. 16.
Hürriyet, “Yeni Osmanlılar’ın ilan-ı resmîsi”, 25 Cemaziyelahir 1285, Nu. 16.
Hürriyet, “İstanbul’dan tahrirât”, 25 Cemaziyelahir 1285, Nu. 16.
Hürriyet, “Memâlik-i Osmaniye’nin Yeni Mukâsemesi”, 24 Recep 1285, Nu. 20.
Hürriyet, “Usul-ü meşverete dair sekizinci mektup”, 13 Şaban 1285, Nu. 22.
Hürriyet, “İstanbul’dan mektup”, 23 Şaban 1285, Nu. 24.
Hürriyet, “Hasta adam”, 23 Şaban 1285, Nu. 24.
Hürriyet, “İdare-i hâzıranın hülâsa-i âsârı”, 14 Ramazan 1285, Nu. 27.
Hürriyet, “Yunan meselesi üzerinden mütâlaât”, 23 Ramazan 1285, Nu. 29.
Hürriyet, “Edirne’den mektup”, 3 Zilkade 1285, Nu. 34.
Hürriyet, “Hatıra zeyli”, 3 Zilkade 1285, Nu. 34.
Hürriyet, “Vidin’den tahrirât”, 10 Zilkade 1285, Nu. 35.
Hürriyet, “Mehâlik-i hariciye ve dahiliye”, 8 Zilhicce 1285, Nu. 39.
Hürriyet, “Reybü’l-menûn”, 5 Safer 1286, Nu. 47.
Hürriyet, “İstanbul’dan mektup”, 10 Safer 1286, Nu. 49.
Hürriyet, “Hizmet-i askeriye”, 4 Rebiyülevvel 1286, Nu. 53.
Hürriyet, “Vilayet nizamnamesi”, 29 Zilhicce 1285, Nu. 42.
Hürriyet, “İstanbul’dan tahrirât “, 30 Cemaziyelahir 1286, Nu. 67.
Hürriyet, “Sultan Abdülaziz Han, Ziya Bey, Ali Paşa”, 5 Recep 1869, Nu. 68.
Hürriyet, “Rusçuk’tan tahrirât”, 26 Recep 1286, Nu. 71.
Hürriyet, “Tirnovi’den mektup”, 3 Ramazan 1286, Nu. 76.
3. Tetkik Eserler
Ahmed Cevdet Paşa, Tezâkir, 40-Tetimme, Yay., Cavid Baysun, Ankara: TTK, 1986.
Ahmed Lûtfî Efendi, Vak’a-nüvis Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi IX, haz., Münir Aktepe, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1984.
Ahmed Lûtfî Efendi, Vak’a-nüvis Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi XI, haz., Münir Aktepe, Ankara: TTK, 1989.
Akgün, Adnan. “Hürriyet Gazetesinin Sistematik Tahlili.” Doktora Tezi Marmara Üniversitesi, 1990.
Akün, Ömer Faruk. “Namık Kemal”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXII (İstanbul 2006), ss. 361-378.
Ali Haydar Midhat. Midhat Paşa, Hayât-ı Siyâsiyyesi, Hıdemâtı, Menfâ Hayâtı, I. İstanbul: Hilal Matbaası, 1325.
Aydın, Mahir. “XIX. Yüzyılda Bulgar Meselesi.” V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi Tebliğler İstanbul 21-25 Ağustos 1989 (1990): 281-285
Aydın, Mahir. Osmanlı Eyaletinden Üçüncü Bulgar Çarlığına. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1996.
Aydın, Mithat. “1876 Bulgaristan Ayaklanmasının Osmanlı-İngiliz İlişkilerine Etkisi.” Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2/12 (2002): 80-87.
Aydın, Mithat. “19. Yüzyıl Ortalarında Panislavizm ve Rusya.” Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 15/15 (2004): 73-82.
Aydın, Mithat. “Namık Kemal’in Siyasi Yazılarında Rusya’nın “Şark Meselesindeki Yeri ve Memleketeyn Meselesi.” Erdem 53 (2009): 23-42.
Aydoğdu, Nergiz Yılmaz- Kara, İsmail. Namık Kemal Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri Bütün Makaleleri 1. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005.
Akyıldız, Ali. “Tanzimat”, TDV İslam Ansiklopedisi, XL (İstanbul 2011), ss. 1-10.
Beydilli, Kemal. “II. Abdülhamid Devrinde Makedonya Mes’elesi’ne Dâir.” Osmanlı Araştırmaları 9/9 (1989): 77-99. Beydilli, Kemal. “Yeni Osmanlılar Cemiyeti”, TDV İslam Ansiklopedisi, XLIII (İstanbul 2013), s. 430-432.
Çadırcı, Musa. “Tanzimat Döneminde Türkiye’de Yönetim (1839-1856)”, Belleten, 52/203 (1988): 601-626.
Çadırcı, Musa. “Tanzimat’ın Uygulanması ve Karşılaşılan Güçlükler (1840-1856).” Mustafa Reşid Paşa ve Dönemi Semineri, Bildiriler (1987): 97-104.
Çelik, Hüseyin. “Hürriyet”, TDV İslam Ansiklopedisi, XVIII (İstanbul 1998), s. 505-507. Çelik, Hüseyin. Ali Suavi. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1993.
Davison, Roderic. H. Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform 1856-1876. Çev. Osman Akınhay. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2021.
Değirmenci, Hakan. “Ahmet Ağaoğlu’nun Devlet ve Toplum Tahayyülü: Serbest İnsanlar Ülkesinde.” Edebiyatta Ütopya-Distopya. İstanbul: Ihlamur Kitap, 2022, 198-209.
Ebuzziya Tevfik, Yeni Osmanlılar Tarihi, haz., Şemsettin Kutlu, İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1973.
Ebuzziya, Ziyad. “Ceride-i Havadis”, TDV İslam Ansiklopedisi, VII (İstanbul 1993), s. 406-407.
Ekrem, Ali. Namık Kemal. Ankara: MEB Yayınları, 1992.
Engelhardt, Édouard-Philippe. Tanzimat. Çev., Ayda Düz. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1976.
Eren, Ahmet Cevat. Tanzimat Fermanı ve Dönemi. Haz., Alişan Akpınar. İstanbul: Derin Yayınları, 2007.
Gökhan Çetinsaya, Ş. Tufan Buzpınar, “Midhat Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXX (Ankara 2020), s.7-11.
Güllü, Ramazan Erhan. “Bulgar Eksarhlığı’nın Kuruluşu ve Statüsü.” Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 17 (1) (2018): 350-361.
Halaçoğlu, Yusuf. “Bulgaristan”, TDV İslam Ansiklopedisi, VI (İstanbul 1992), s. 396-399.
İnalcık, Halil- Seyitdanlıoğlu, Mehmet. Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
İnalcık, Halil. Tanzimat ve Bulgar Meselesi. İstanbul: Kronik Yayınları, 2018.
Jelavich, Barbara. Balkan Tarihi 18. ve 19. Yüzyıllar. İstanbul: Küre Yayınları, 2016.
Karakulak, Mesut. “Hocabey’den Odessa’ya Bir Limanın Gelişimi.” Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 5/12 (2015): 288-318.
Kılıç, Selda. “1864 Vilâyet Nizâmnâmesinin Tuna Vilayetinde Uygulanması ve Mithat Paşa.” Tarih Araştırmaları Dergisi 24/37 (2005): 99-111.
Koçu, Reşat Ekrem. Osmanlı Muahedeleri ve Kapitülasyonlar. İstanbul: Türkiye Matbaası, 1934.
Koray, Enver. “Yeni Osmanlılar.” Belleten XLVII/186 (1984): 563-582.
Koyuncu, Aşkın. “Bulgar Eksarhlığı.” Yüksek Lisans Tezi Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 1998.
Koyuncu, Aşkın. “Tuna Vilâyeti’nde Nüfus ve Demografi (1864-1877).” Journal of Turkish Studies 9/4 (2014): 675-737.
Köksal, Osman. “Tanzimat Sonrası Bulgaristan’a Yönelik Bazı Islahat Faaliyetleri ve Tuna Vilâyeti’nin Kuruluşu.” Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi 2 (2003): 59-70.
Köse, Osman. “Bulgaristan Emareti ve Türkler.” Turkish Studies 1/2 (2006): 259-302.
Köse, Osman. “Balkanlarda Rus Konsoloslarının Kuruluşu ve Faaliyetleri.” Turkish Studies 1/2 (2006):141-155.
Kuntay, Mithat Cemal. Namık Kemal. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
Kurat, Akdes Nimet. “Panslavizm.” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 11 (1953): 2-4.
Mahmud Celâleddin Paşa, Mir’ât-ı Hakîkat. Haz., İsmet Miroğlu. İstanbul: Berekât Yayınevi, 1983.
Mardin, Şerif. Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları, 1996.
Mardin, Şerif. Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005, 33.
Orhan Koloğlu, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Basın. İstanbul: İletişim Yayınları, 1992.
Orhonlu, Cengiz. “Türkçe Yayınlanan İlk Gazete: Takvîm-i Vekâyi.” Belgelerle Türk Tarihi Dergisi I/6 (1968): 35-39.
Özön, Mustafa Nihat. Namık Kemal ve İbret Gazetesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1997.
Seyitdanlıoğlu, Mehmet. “Yerel Yönetim Metinleri III: Tuna Vilâyeti Nizâmnâmesi.” Çağdaş Yerel Yönetimler 5/2 (1996): 67-81.
Sungu, İhsan. “Tanzimat ve Yeni Osmanlılar.” Tanzimat I. İstanbul: Maarif Matbaası, 1940, 777-857.
Şentürk, M. Hüdai. Osmanlı Devleti’nde Bulgar Meselesi (1850-1875). Ankara: TTK,1992.
Şentürk, M. Hüdai. “Tuna Vilâyeti’nin Teşkiline, Karadağ ve Hersek Vukuatına (1861) Dair Cevdet Paşa Tarafından Kaleme Alınan Lâyiha.” Belleten 59 (1995): 715-738.
Tanpınar, Ahmet Hamdi. XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi, 1997.
Todorov, Nikolay. Bulgaristan Tarihi. Çev., Veysel Atayman. İstanbul: Öncü Kitabevi, 1979.
Topal, Alp Eren. Sürgünde Muhalefet: Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi-1. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2019.
Toprak, Serap. “Bulgaristan’ın Bağımsızlığında Rusya’nın Rolü.” History Studies Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 5/6 (Balkan Savaşları Özel Sayısı) (2013) 131-147.
Türkgeldi, Ali Fuat. Mesâil-i Mühimme-i Siyasiyye I, haz., Bekir Sıtkı Baykal, Ankara: TTK, 1987.
Türkgeldi, Ali Fuat. Ricâl-i Mühimme-i Siyâsiyye, haz., Hayrettin Pınar-Fatih Yeşil, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2012.
Uluslararası Midhat Paşa Semineri Bildiriler ve Tartışmalar. Edirne: TTK, 8-10 Mayıs 1984.
Yazıcı, Nesimi. “Takvîm-i Vekâyi”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXIX (İstanbul 2010), s. 490-492.
Yazıcı, Nesimi. Takvîm-i Vekâyi: Belgeler. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları, 1983.
Yazıcı, Nesimi. “Hadîka”, TDV İslam Ansiklopedisi, XV (İstanbul 1997), ss.18-19.