ABCFM Misyoneri William Maccallum’ın “What do You Know About Constantinople?” Adlı Eseri Bağlamında 20. Yüzyıl Başlarında Osmanlı’da Misyonerlik Çalışmaları

Amerika Birleşik Devletleri’nde, yurt dışına dinî ve yardım amaçlı görevliler yollamak üzere 1810 yılında faaliyete geçen Protestan bir kuruluş olan ABCFM çalışmalarının 1830’lu yılların başından itibaren Osmanlı coğrafyasında yoğunluk kazanmaya başladığı bilinmektedir. Misyonerliğin prensipleri içerisindeki yaygın ideal, şüphesiz ki İncil’in geniş kitleler tarafından okunmasını sağlamak idi. İncil’in ve misyonerlik propagandasına dair diğer eserlerin basım-yayın faaliyetlerinin Osmanlı coğrafyasında çeşitlilik ve hız kazanması, İstanbul Merkez İstasyonu’nda Amerikan İncil Şirketi bünyesinde kurulan Amerikan Hanı’nın, nam-ı diğer İncil Evi’nin (Bible House) 1872 yılında faaliyete geçmesi ile mümkün olmuştur. ABCFM, bu merkezde yapılacak olan çeviri çalışmaları, kitap, broşür ve benzeri basım ve yayın faaliyetlerini yürütmek üzere sorumlular görevlendirmiştir. Bu çalışma, ABCFM’nin, Bible House (İncil Evi) adı verilen İstanbul’daki organizasyonunun basım-yayın faaliyetlerini konu edinmiştir. İstanbul’daki İncil Evi’nin (Bible House) basım-yayın faaliyetlerinin uzun süre başında bulunmuş olan William MacCallum’un, İstanbul Hakkında Ne Biliyorsunuz? adlı eserindeki veri ve görüşler, Osmanlı Arşivi belgeleri, ABCFM Arşivi belgeleri ve alanın tetkik eserleri ile harmanlanarak değerlendirilmiştir. Çalışmada, American Board teşkilatının 20. asrın başlarında İstanbul’da gelmiş olduğu nokta tespit edilerek 1912 yılı itibarıyla İstanbul’da faaliyette bulunan misyonerlerin bir listesine ve görev bölgelerine yer verilmiştir. Bu yönüyle çalışmamızın genel olarak Osmanlı’da Amerikan misyonerlik faaliyetleri konusunda yapılan çalışmalara, özel olarak da ABCFM’nin Bible House vasıtasıyla Osmanlı’da yürüttüğü basım-yayın faaliyetleri konusunda literatüre katkı sağlayacağı kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, ABCFM., Misyonerlik, İncil Evi, William MacCallum

Missionary Studies in the Ottoman Empire at the Beginning of the 20th Century in the Context of the Treatise entitled ABCFM Missionary William Maccallum’s “What Do You Know About Constantinople?”

It is known that the activities of ABCFM, a Protestant organization that started its activities in the United States in 1810 to send religious and charitable officials abroad, began to gain intensity in the Ottoman geography from the beginning of the 1830s. The common ideal within the principles of missionary work was undoubtedly to have the Bible read by the masses. The diversity and acceleration of the printing-publishing activities of the Bible and other works on missionary propaganda in the Ottoman geography became possible with the establishment of the American Inn, which was established in Istanbul Central Station within the body of the American Bible Company, in 1872. In this inn, also known as the Bible House, ABCFM has appointed responsible persons to carry out the translation works, printing and publishing activities of books, brochures and similar. This study deals with the printing-publishing activities of ABCFM’s organization in Istanbul, called Bible House. William MacCallum, who was the head of the publishing and publishing activities of the Bible House in Istanbul for a long time, asked What Do You Know About Istanbul? The data and opinions in his work were evaluated by blending them with the Ottoman Archive documents, ABCFM Archive documents, and the research works of the field. In the study, the point reached by the American Board organization in Istanbul at the beginning of the 20th century was determined, and a list of the missionaries operating in Istanbul as of 1912 and their duty regions were included. In this respect, we believe that our study will contribute to the studies on American missionary activities in the Ottoman Empire in general, and specifically to the literature on the printing-publishing activities carried out by ABCFM in the Ottoman Empire through Bible House.

Keywords:

Ottoman Empire, ABCFM., Missionary, Bible House, William MacCallum,

PDF

___

Arşiv Kaynakları/Vesikaları
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA).
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, HR. İD. 1796/21.
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, HR. SYS. 2883/1; 2092/15.
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, Y. PRK. ZB. 15/41.
Digital Library for International Research (DLIR) Arşivi.
Memorial Records/Memorial Records
Digital Library for International Research, MFM-B-11, 62-1.
Digital Library for International Research, MFM-C-12, 17, 26.
Digital Library for International Research, MFM-D-18.
Digital Library for International Research, MFM-F-19, 21
Digital Library for International Research, MFM-G-36, 37, 40.
Digital Library for International Research, MFM-I-J-22.
Digital Library for International Research, MFM-K-15, 17, 19.
Digital Library for International Research, MFM-M- 1-1, 1-2.
Digital Library for International Research, MFM-R-25-1, 28.
Digital Library for International Research, PCM-A-23.
Digital Library for International Research, PCM-G-6, 34, 38, 39.
Digital Library for International Research, PCM-H-14, 23.
Digital Library for International Research, PCM-M- 2, 22, 23, 68, 70.
Digital Library for International Research, PCM-R-32.
Digital Library for International Research, PCM-P-89.
Digital Library for International Research, PCM-S-18.
Digital Library for International Research, PCM-W-15.
Digital Library for International Research, PCM-Y-Z-7.
Süreli Yayınlar / Süreli Yayınlar
Sebilürreşad, R. 26 Şubat 1338/M. 26 Şubat 1922, 19/493; R. 27 Mart 1338/M. 27 Mart 1922, 20/495.
The Acorne, Constantinople, 7 June 1919, Vol. 1, No. 1; 3 January 1920, Vol. 2, No. 1.
The Orient, Bible House, Constantinople, 17 February 1915, Vol. VI, No. 7; 7 December 1921, Vol. VIII, No. 49; 28 December 1921, Vol. VIII, No. 52.
Tetkik ve Telif Eserler / Basılı Kaynaklar
Alan, Gülbadi, Osmanlı İmparatorluğu’nda Amerikan Protestan Okulları, Ankara: TTK. Yayınları, 2015.
Baskı ve Harf: Ermeni Matbaacılık Tarihi, Çev. Sirvart Malhasyan-Arlet İncidüzen, İstanbul: Bir Zamanlar Yayıncılık, 2012.
Bolat, Bengül-Ratip Ayaz, “İngiliz Misyonerlik Faaliyetlerinin Osmanlı Devleti’nin Yıkılış Sürecine Etkileri”, Ankara Üniversitesi Türk Inkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk Yolu Dergisi, S. 61, Güz 2017, ss. 1-45.
Demir, Cenk, American Board’un İzmir’deki Faaliyetleri ve İzmir Uluslararası Kolej, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, 2014.
Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi, Ankara 2010.
Donaldson, Hester Jenkins, Robert Kolejin Kızları/ Misyonerlik Feminizm Yabancı Okullar, Çev. Ayşe Aksu, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2008.
Dunant, Henry, A Memory of Solferino, Geneva: Reprinted by the International Committee of the Red Cross (ICRC) by Courtesy of the American Red Cross, 2010.
Eyice, Semavi, “Küçük Ayasofya Külliyesi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 26, Ankara 2002, ss. 520-522.
Güneş, Mehmet, “Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu Sayımları İçeren Kayıtların Tahlili”, Akademik Bakış Dergisi, C. 8, S. 15, Kış 2014, ss. 221-240.
Hamlin, Cyrus, Türkler Arasında (Türkiye’deki Misyonerlik Faaliyetleri ve Robert Kolej), İstanbul: Kahverengi Yayınları, 2015.
Karataşer, Büşra, “Babıâli’nin Amerikan Petrol Şirketi Standard Oil’e Bakışı”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (SBAD), C. 13, S. 12, ss. 343-363.
Kerim, Ali-Süme Veli, “İstanbul’un Eski Su Kaynakları; Sarnıçlar”, Türk Hidrolik Dergisi, C. 2, S. 2, Aralık 2018, ss. 1-8.
Kırkağaçlıoğlu, Ediz, Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne Uzanan Bir Okulun Hikayesi: İstanbul. Amerikan Kız Koleji (1871-1932), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2021.
Kocabaş, Süleyman, Türkiye’de Gizli Tarih III (Misyonerlik ve Misyonerler), İstanbul: Vatan Yayınları, 2002.
Kök, Elif, “Yeniçeri Müzesine Ait Yeni Bulunan Bir Çizim”, Akdeniz Sanat Dergisi, C. 13, Özel Ek Sayı, ss. 265-276.
MacCallum, Frederick W., What Do You Know About Constantinople?, İstanbul: Bible House.
Matteosian, Hagop, Missions of the ABCFM in Turkey, İstanbul: Printed by Hagop Matteosian, 1904.
Matteosian, Hagop, Official List of American Religious, Educational and Charitable Institutions in the Ottoman Empire, Pressed by H. Matteosian, 1907.
Mazarrı, Louis, “A Palazzo on the Bosphorus the American Embassy in Beyoglu”, American Turkish Encounters: Politics and Culture 1830-1939, (Ed. Nur Bilge Criss, S. Esenbel, T. Greenwood, L. Mazzari), Newcastle: Cambridge Scholarship Publishing, 2011.
Özer, İsmail, “Genç Hristiyanlar Cemiyeti (YMCA) ve Türkiye Misyonu Faaliyetleri”, Tarih Biliminde Akademik Çalışmalar, (Ed. Zafer Gölen), Karadağ: 2020, ss. 136-154.
Sağ, Mustafa Kaan, “Londra Yahudiler Cemiyeti İstanbul Misyonu ve Hasköy İngiliz Okulu”, Belleten, C. 79, S. 285, Ağustos 2015, ss. 627-658.
Salt, Jeremy, Emperyalizm, Evanjelizm ve Osmanlı Ermenileri (1878-1896), Çev. Kadriye Göksel, İstanbul: Tarih&Kuram Yayınları, 2018.
Thomas J.-Carolan Jr., “Palazzo Corpi A National Treasure” Foreign Service Journal A Selection of Reflections, November 2002, ss. 26-30.
Toprak, Zafer, “Osmanlı’dan Günümüze eğitim Tarihinden Örnekler: Arnavutköy Amerikan Kız Koleji”, Tombak Dergisi, S. 25, 1999, ss. 48-50.
Toprak, Zafer, “Vay Em Si Ey (YMCA) Jimnastikhaneleri”, Toplumsal Tarih, S. 2, Şubat 1994, ss. 8-12.
Uçar, Ahmet, Hristiyan Gençler Cemiyeti ve Türkiye’deki Faaliyetleri (1910-1939), İstanbul: İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, 2013.
Yücel, İdris, Anadolu’daki Amerikan Hastaneleri ve Tıbbi Misyonerlik (1880-1930), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, 2011.
Web Kaynakları / İnternet Kaynakalrı
Bruce G. Privratsky, A History of Turkish Bible Translations (annotated chronology with historical notes and suggesitons for further research), (https://historyofturkishbible.files Word), April 2014.
https://www.amerikanhastanesi.org/tarihce
https://archives.saltresearch.org.
https://www.binbirdirek.com.tr
https://kvmgm.ktb.gov.tr
https://sozluk.gov.tr
https://www.serefiyesarnici.com
Şefik Onat, “İstanbul Sefarethaneleri (I)”, https://t24.com.tr
https://website.robcol.k12.tr/tr/rc-hakkinda/tarihimiz